1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

Samarqand sarbadorlari. Sarbadorlar harakati XIV asrning 60-yillarida Movarounnahrda mo‘g‘ul xonlarining hujumi munosabati bilan vujudga keldi. Samarqand sarbadorlariga ⦁ mudarris Mavlonozoda Samarqandiy, ⦁ hunarmand Abu Bakr Kalaviy va shahar mahallalaridan birining oqsoqoli, ⦁ mohir mergan Xurdaki Buxoriylar boshchilik qiladilar. Sarbadorlar mo‘g‘ullarga Samarqand shahrida qaqshatqich zarba beradilar. Buning ustiga ularning otlari orasida o‘lat tarqab, otlar qirila boshladi. Chorasiz qolgan Ilyosxo‘ja avval Samarqandni, so‘ngra esa butun Movarounnahrni tashlab chiqib ketishga majbur bo‘ladi.
Sarbadorlar amaldorlar mol-mulkini bir qismini musodara etib kambag‘allarga taqsimlab berganlar. ⦁ Bu esa hukmdor tabaqalarning keskin noroziligiga sabab bo‘lgan. Sarbadorlar boshchiligidagi samarqandliklarning mo‘g‘ullar xoni Ilyosxo‘ja ustidan g‘alabasi va shahardagi beqarorlik to‘g‘risidagi xabar Amir Temur bilan Amir Husaynga ham borib yetadi. 1366-yilning bahorida ular Samarqandga yo‘l oladilar va shahar yaqinidagi Konigil mavzeyiga kelib tushadilar. Beklar sarbadorlarning yetakchilari bilan muzokara olib boradilar. Uchrashuvning birinchi kunida ularga izzat-ikrom ko‘rsatildi. Lekin ertasi kuni Abu Bakr Kalaviy bilan Xurdaki Buxoriylar Amir Husayn buyrug‘iga ko‘ra dorga tortiladilar. Bundan kech xabar topgan Amir Temur Mavlonozodaning hayotini Amir Husayndan so‘rab oladi va uni o‘limdan qutqarib qoladi.

Sarbadorlar (forscha “sar” – bosh, “dor” – dor; boshini dorga tikkanlar) – XIV asrda Eron va O‘rta Osiyoda mo‘g‘ullar zulmiga qarshi xalq qo‘zg‘oloni qatnashchilari. Qo‘zg‘olonda keng xalq ommasi ishtirok etgan. Sarbadorlar maqsadga erishish uchun ozodlik yo‘lida dorga osilishga ham tayyormiz degan shior ostida kurash olib borganlar

Shu tariqa, sarbadorlar boshliqsiz qoldirilib, harakat bostiriladi. Movarounnahrda Amir Husaynning hukmronligi o‘rnatiladi. Ammo ko‘p vaqt o‘tmay Husayn bilan Amir Temur o‘rtasida munosabat keskinlashib, ochiqdan ochiq nizoga aylanadi. 1366–1370-yillar davomida ular o‘rtasida bir necha bor o‘zaro to‘qnashuvlar ham bo‘ladi.