1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

Mahmud Kоshg‘ariyning bu asari o‘sha davrdagi O‘rta Osiyo xalqlari tarixi, turmushi, madaniyati, urf-odatlari, adabiyotini o‘rganishda eng noyob manbadir. “Dеvоnu­ lug‘оtit turk” asari dastlabki univеrsal lug‘at bo‘lib, o‘z muallifni dunyoga qоmusiy оlim sifatida tanitdi. Bu asarida оlim turkiy qabila va urug‘lar (xalqlar) tillaridagi so‘zlar ma’nоsini arab tilida izоhlab bеradi. Mahmud Kоshg‘ariy asari, o‘zi ta’kidlashicha, “oldin hech kim tuzmagan va hech kimga ma’lum bo‘lmagan alohida bir tartibda” tuzilgan. Shunga ko‘ra, Mahmud Kоshg‘ariy turkiy xalqlarning tili, madaniyati, etnografyasi va folklorining birinchi tadqiqotchisi hisoblanadi. “Dеvоnu­ lug‘оtit­ turk”ning qimmati yana shundaki, olim o‘z asarida dunyo xaritasini ilova qilgan.
Ahmad yugnakiy. XII asrda turkiy tilda ijod etgan shoir va mutafakkirlardan yana biri Ahmad Yugnakiy edi. Ahmad Yugnakiydan yagona adabiy meros “Hibat ul­ haqoyiq” (“Haqiqatlar tuhfasi”) saqlanib qolgan. U turkiy adabiy tilining qimmatli va nodir yodgorligi hisoblanadi. O‘z asarida Yusuf Xos Hojib singari ilm-fan, ⦁olim va fozillarni ulug‘laydi, ma’rifatparvarlikni targ‘ib etadi, kishilarni ilmli va ma’rifatli
bo‘lishga chaqiradi.
Yugnakiy ⦁ o‘zini shoir emas, balki adab muallimi, deb hisoblagan. O‘ziga xos axloq kitobi bo‘lgan bu asarga Qur’oni karim va Hadisi sharif ma’nolari singdirilgan. U ⦁Islom dini axloqini tashviq qilish, ⦁komil insonni tarbiyalab yetishtirish maqsadi bilan yozilgan.

29-§. DINY BILIMLARNING RIVOJLANISHI


Imom al-Buxoriy. Dunyoviy fan olimlari bilan bir qatorda IX asrda islom ta’limotining takomili yo‘lida movarounnahrlik muhaddis ulamolarning ham xizmati katta bo‘ldi. Bu borada, ayniqsa, Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (810–870) va uning zamondoshi hamda shogirdi Abu Iso Muhammad at-Termiziy (824–894) ning hissasi nihoyatda buyukdir.