1- bob. Moddiy nuqta kinematikasi

Elektr va magnetizm

Elektromagnit maydonning umumiy tavsifi. Mikroskopik zaryad tashuvchilar.Elementar zaryad va uning invariantligi. Zaryadning saqlanish qonuni. Doimiy elektr maydon. Kulon qonuni. Kulon qonunini tajribada tekshirish. Gauss teoremasi. Kulon qonunining differensial ko�rinishi.

Elektrostatik maydonning potensiali. Nuqtaviy zaryadlar tizimining potensial va zaryadlar taqsimotining uzluksizligi. Kulon qonunidan va Gauss teoremasidan foydalanib, elektr maydon kuchlanganligini topish. O�tkazgichlar sirtida zaryadlar taqsimoti. Zaryadning sirt zichligi bilan o�tkazgich sirti egriligi orasidagi bog�lanish.Elektr maydon induksiya qonuni.

O�tkazgich potensiali. Kondensatorlar va ularning sig�imlari. Elektr maydonda dielektriklar. Elektr induksiyasi va dielektrik singdiruvchanlik. Elektrostatik maydon energiyasi. Elektr maydondagi kuchlar. Dipol va uzluksiz zaryadlangan jismlarga ta�sir qiluvchi kuchlar.

O�zgarmas tok qonunlari. Tashqi elektr yurituvchi kuchlar. Joul-Lens qonunining differensial ko�rinishi. Tok o�tishda bajarilgan ish va quvvat. Chizig�iy zanjirlar. Kirxgof qoidasi. Elektr o�tkazuvchanlik. Elektr o�tkazuvchanlikning klassik nazariyasi va undagi qiyinchiliklar. Elektr o�tkazuvchanlikni xaroratga bog�liqligi. O�ta o�tkazuvchanlik hodisasi. Energetik satxlarning yoyilishi va zonalarni vujudga kelishi. Yarimo�tkazuvchilarda xususiy o�tkazuvchanlik. Elektron va kovak o�tkazuvchanlik. Donorlar va akseptorlar. Yarimo�tkazgichli diod va tranzistor.

Termoelektr yurituvchi kuch. Gazlarning elektr o�tkazuvchanligi. Ionlanish va ionlarning rekombinatsiyasi. Moddaning plazma xolati. Vakuumda elektr toki. Termoelektron emmisiya. Statsionar magnit maydon. Tok elementlarining o�zaro ta�sir qonuni ( Laplas-Bio-Sovar-Amper qonuni).

Magnit induksiya vektori. Amper qonuni. Magnit maydonning uyurmaviy xarakteri. Magnetiklar mavjudligidagi magnit maydon. Elementar tok maydoni. Magnitlash mexanizmi. Magnit maydon kuchlanganligi. Doimiy magnitlar. Magnetik ichidagi magnit singdiruvchanlikni, induksiyani va maydon kuchlanganligini o�lchash. Magnit maydon energiyasi zichligi. Induktivlik. Tokka ta�sir qiluvchi kuchlar. Lorens kuchi. Magnetik momentga ega bo�lgan konturga ta�sir qiluvchi kuchlarni kuch momenti.

Ferromagnetizm. Gisterizis sirtmog�i. Ferromagnit xossalarni xaroratga bog�liqligi. Elektromagnit induksiya va kvazistatsionar o�zgaruvchan toklar. Faradeyning elektromagnit induksiya qonuni. Faradeyning elektromagnit induksiya qonunining differensial ifodasi.

O�zgaruvchan tok zanjirida qarshilik,sig�im va induktivlik. Impedans. Fuko toki. O�zgaruvchan tok zanjiridagi rezonanslar.o�zaro induksiyani hisobga oladigan zanjirlar. Transformatorlar va avtotransformatorlar. Uch fazali tok haqida asosiy tushuncha.

Maksvell tenglamalari va elektromagnit to�lqinlarning asosiy xususiyatlari. Siljish toki. Maksvell tenglamalari tizimi va xar birining fizik ma�nosi. Elektromagnit energiya oqim zichligi. Umov-Poyington vektori .

Optika

Yorug�likning elektromagnit tabiati. Optika fanining vujudga kelishi va unda O�rta Osiyo allomalarining tarixiy o�rni. Elektromagnit to�lqinlar. Yassi elektromagnit to�lqinlar va ularni kompleks tarzda ifodalash. Sferik to�lqinlar. Elektromagnit to�lqinlarning impulsi va energiya zichligi. Yorug�lik bosimi, uning kashf etilishi, namoyon bo�lishi va qo�llanilishi.

Elektromagnit to�lqinlarning superpozitsiyasi. Turg�in to�lqinlar. Asosiy fotometrik tushuncha va kattaliklar. Energetik kattaliklar bilan yorug�likni tavsiflovchi kattaliklar orasidagi munosabat. Nurlanishning amplitudaviy va fazaviy spektrlari. Spektr eni va davri orasidagi munosabat. Yutilish chizig�ining shakli. Kvazimonoxromatik to�lqinlar. To�lqinlarni modullashtirish va to�lqil paketi. Kogerentlik vaqti. Kogerentlik uzunligi. Yorug�likning dielektriklarda tarqalashi. Izotrop muxitlarda yorug�likning tarqalishi, sinishi va qaytishi. Normal va anormal dispersiya. Frenel formulalari. Yorug�likning to�la qaytishi. Yorug�likni qaytishi va sinishida energetik nisbatlar.

Geometrik optika va optik asboblar. Optik tizimlarning aberbatsiyasi. Interferensiya. Ikki nur interferensiyasi. Maykelson interferometri. Gyuygens tamoyili. Yung tuzilmasi. Oq nur interferensiyasi. Fabri-Pero interferometri. Nyuton halqalari. Dielektrik ko�zgular. Yarim shaffof moddalar.

Difraksiya. Frenel zonalari usuli. Frenel-Krixgof difraksiyasi. Difraksion panjara. Nurlarning panjaralarga qiya tushishi. Frangofer difraksiyasi. Fure o�zgartirishlarini amalga oshiruvchi element-linza. Linza yordamida difraksiya tasvirini xosil qilish. Optik asboblarni ajrata olish qobilyati. Bir va ikki o�qli kristallar. Yorug�lik nurini ikkilanib sinishi. Jismni deformatsiyasi, elektr va magnetik maydon ta�sirida bo�ladigan sun�iy anizotropiya. Yorug�likning sochilishi. Yorug�likning sochilishi jarayonlari tabiati. Plank doimiysini aniqlash. Yorug�likni kuchaytirish va generatsiya qilish. Mutlaq qora jism nurlanishi. Uning elementar kvant nazariyasi.

Uzluksiz va impulsli maromda ishlaydigan lazerlar. Nurlanish quvvatini oshirish. Lazer nurlanishi. Lazer spekrlari. Garmoniklar generatsiyasi. Chiziqli qutblanish to�lqini. Yorug�likni parametrik kuchaytirish. Yorug�likni parametrik generatorlari. Xarakatlanuvchi muxitlar optikasi. Doppler samarasi. Optik o�lchamlarda ko�ndalang Doppler samarasi. Nointegral tizimda optik o�lchamlar. Gallaktika spektrlarida qizil siljish.

Atom fizikasi

Mikrodunyodan massa va energiya. Atomning yadroviy tuzilishi. Tompson modeli. Zarralarning elavtik sochilishi. Alfa zarralarning moddada sochilishi. Atomning blonetal modeli. Yadro zaryadi. Chedvik tajribasi.

Rentgen nurlanishi. Rentgen nurlarining turlari va spektrlari. Rentgen nurlarining moddada yutilishi va sochilishi. Mozli qonuni. Atomning energetik xolatlarining diskretligi. Bor postulatlari. Frang-Gers tajribasi. Uyg�onish va ionlanish potensillarini aniqlash usullari. Atom nurlanish spektridagi qonuniyatlar. Balmerning umumlashgan formulasi. Ridberg doimiysi. Doiraviy orbitalarni kvantlash. Satxlarning energetik diagrammasi. Uzuluksiz spektr chegarasi. Vodorod atomining izotoplari. Izotopik siljish.

Elektromagnit to�lqinlarning korpuskulyar xususiyatlari. Eyshnteyn formulasi. Elektronlarning metaldan chiqish ishini aniqlash uslubi. Kompton samarasi. Yorug�lik bosimi.

Nurlanish generatorlari. Spontan nurlanish. Majburiy nurlanish. Eynshteyn usuli bilan Plank formulasini keltirib chiqarish. Induksiyalangan nurlanish va uning xususiyatlari. Atomdagi xarakat miqdori momentlari. Elektronning orbital magnit momenti va Larmor teoremasi.

Adabiyotlar.

1. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi. I-jild. Toshkent., �O�qituvchi�. 1981 y.

2. Strelkov S.P. Umumiy fizika kursi. Toshkent. �O�qituvchi�. 1977 y.

3. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi II-jild. Molekulyar fiz. Tosh. �O�qituvchi�. 1981 y.

4. Kikoin I.G. Molekulyar fizika. Toshkent. �O�qituvchi�.1978 y.

5. Kalashnikov S.G. Elektr. Toshkent. 1979 y.

6. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi. III-jild. Toshkent., �O�qituvchi�. 1981 y.

7. Landsberg G.S. Optika. Toshkent. O�qituvchi. 1981 y

8. Kalitievskiy N.I. Volnovaya optika. Moskva . Nauka. 1978 g

9. Sivuxin D.V. Ob�iy kurs fiziki. Optika. Moskva . Nauka. 1980

10. Shpolskiy E.V. Atomnaya fizika.1-2 tom., Moskva., Nauka.,1983 g.

11. Bekjonov R.B., Axmadjonov B., Atom fizikasi. Toshkent., �O�qituvchi�., 1979 y.

12. Sivuxin D.V. Ob��y kurs fiziki. Atomnaya i yadernaya fizika., 1- tom., Moskva., �Nauka�., 1976

Tuzuvchi: f-m.f.n. A. Otaboev.

XVII. Umumiy fizika kursi

(biologiya, ekologiya mutaxassisligi uchun ma�ruza-72 soat)

So�z boshi

Umumiy fizikadan ushbu ishchi o�quv dasturi ta�limi uchun Respublika Oliy va O�rta maxsus ta�lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan na�munaviy o�quv dasturlari asosida tuzildi. Ishchi o�quv dasturini tuzishda �Biologiya�, �Ekologiya va tabiatdan foydalanish� mutaxassisliklari bo�yicha ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashning umumiyligi va alohidaligi e�tiborga olindi. Shuning uchun ma�ruzalar bayon etishda, amaliy mashg�ulotlar o�tkazishda va laboratoriya mashg�ulotlarini tanlashda mazkur mutaxasisliklar xususiyatlaridan kelib chiqilishi maqsadga muvofiq. Ayrim mavzular bo�yicha nazariy ma�lumotlar laboratoriya ishida kengroq yoritilganligi hisobga olish lozim. Dasturga kiritilgan va talabalarning mustaqil o�qishi uchun ajratilgan mavzular ular bilan o�quv rejadagi alohida ishlash soatlarida ko�rib o�tiladi. Talabalar bilimi nazorati reyting tizimida amalga oshiriladi.

Umumiy fizika kursi

( tabiiy fanlar uchun)

Kirish (2 soat)

Universitetlarda tabiiy fanlar yo�nalishida taxsil olayotgan talabalarga fizika fanini o�qitishdan maqsad-fizik xodisa va jarayonlar haqidagi sodda, ammo umumiyroq qonuniyatlar to�g�risidagi fizik nazariya asoslarini o�rgatish va ularni tabiiy fanlarni o�rgatishdagi o�rnini anglatish.

Fizika ta�limi vazifasiga talabalarda tabiiy-ilmiy tafakkurni va materialistik dunyoqarashni, fizik-ilmiy taxminlarni chegaralari, ilmiy tajriba va nazariyaning o�zaro bog�lanishi tug�risidagi aniq tasavvurlarni shakllantirish, fizik hodisalar va jarayonlarni taxlilqilishda yuzaga keladigan muammolar yechimini ma�lum usullari bo�yicha malaka xosil qilish, ularda mustaqil ishlash, taxliliy muloxaza yuritish qobilyatini, shuningdek o�quv adabiyotlaridan foydalanish maxoratini rivojlantirish va boshqalar kiradi.

Mexanika (20 soat)

Moddiy nuqta kinematikasi. Ilgarilanma va aylanma xarakatda tezlik. Xarakat va hayot (2 s).

Mexanikada kuchlar. Jism massasi va zichligi. Turli jismlarni massalarini solishtirish. Nyuton qonunlari. Impuls va impuls saqlanish qonuni. Kuchlar ishi. Quvvat va uni tezlikka bog�liqligi (2 s).

Kuchlarning potensial maydoni. Kuchning ishi. Potensial va kinetik energiya (2 s).

Energiyaning saqlanish qonuni. Sharlarning elastik va noelastik to�qnashishi. Kimyoviy reaksiyalarda atomlarning sodda to�qnashishlariga misollar. Galiley-Nyuton mexanikasidagi nisbiylik qoidasi. Maxsus nisbiylik nazariyasi to�g�risida tushuncha (4 s).

Mutqoq qattiq jismning ilgarilanma va aylanma xarakati. Massalar markazi. Qattiq jismning inersiya momentini .impuls momenti va kuch momenti. Sentrifugalar. Qattiq jism aylanma xarakati dinamikasining asosiy tenglamasi. Impuls momentini saqlanish qonuni. Aylanayotgan qattiq jismning kinetik energiyasi. Giroskoplar (2 s).

Qattiq jismlarning elastiklik xossalari. Elastik deformatsiya turlari : cho�zilish, siljish, buralish, egilish. Guk qonuni. Qoldiq deformatsiya. Cho�zilish diagrammasi. Suyuqlik xarakati. Ideal suyuqlik oqishi. Bernulli tenglamasi. Toimrlarda qon xarakati. Kapillyarlik va xo�llash. Qovushqoq suyuqlik oqishi (2 s).

Tebranishlar. Garmonik ossilyator. Suyuqlik bosimi jismlar suzish shartlari. Bir xil yo�nalishdagi tebranishlar spektri. Fure teoremasi. So�nuvchan tebranishlar. Rezonans. Avtotebranishlar. To�lqin. Yuguruvchi to�lqinlar. Turg�in to�lqinlar. Okean to�lqinlari va yuzaga kelish sabablari. Doppler effekti. Seysmik to�lqinlar va ularning indikatorlari (2 s).

Gazlar va suyuqliklar mexanikasi. Gidrostatik qonunlar.. Dinamik bosim. Suyuqlikning qovushqoqligi. Laminar va turbulent oqim. Puazeyl qonuni. Peshona qarshiligi va ko�tarish qonuni. Jukovskiy ishlari (2 s).

To�lqining amplitudasi, fazasi va tarqalish tezligi. Tovushning tabiati. Tovushning balandligi. Tovush bosimi. Tovush to�lqinining energiyasi. Rezonatorlar. Tebranma xarakat. Garmonik tebranishlar va ularni kompleks ko�rinishda ifodalash.. Ko�p erkinlik darajasiga ega bo�lgan tizimlar (2 s).

Molekulyar fizika (16 soat)

Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi. Ideal gaz modeli. Gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi. Energiyaning erkinlik darajalari bo�yicha taqsimlanishi (2 s).

Gazlarning issiqlik sig�imi. Kuchlar maydonida gaz. Bolsman doimiysi (2 s).

Maksvell tezliklar taqsimoti. Ko�chish hodisalari, diffuziya, qovushqoqlik va issiqlik o�tkazuvchanlik (2 s).

Past bosimdagi gazlar xossalari. Past bosim va yuksak balandlikdagi tirik organizm faoliyati. O�ta siyraklashgan gazlar (2 s). Molekulalararo o�zaro ta�sir kuchlari. Real gazlar holat tenglamasi. Kritik holat (2 s). Bug�lanish. Suyuq krisstallarda fazoviy o�tishlar. Kriogen texnika (2 s).

Termodinamika qonunlari. Adiabatik jarayon. Pausson tenglamasi (2 s).

Qaytar va qaytmas jarayonlar. Kano sikli, entropiya haqida tushuncha (2 s).

Energiya almashinuvida energiya va entropiya. Geogidro va gidro paratermal energiya manbalari. Energiya aylantirgichlar F.I.K. i (2 s).

Elektr va magnetizm (20 soat)

Elektr zaryadi. Zaryadni saqlanish qonuni. Kulon qonuni. Bo�shliqdagi elektr maydoni. Elektr maydon kuchlanganligi. Maydonlar superpozitsiyasi. Kuchlanganlik vektorining oqimi. Gauss teoremasi. Kondensator. Elektr maydon energiyasi. Ekvipotensial sirtlar (4 s).

Dielektriklar elektr maydoni. Qutblanish vektori. Dielektrik singdiruvchanlik, elektr qabul qiluvchanlik va atom qutblanuvchanligi o�rtasidagi bog�lanish. Dielektriklar uchun Gauss teoremasi. Elektr siljish vektori. Pezoelektriklar va segnotoelektriklar to�g�risida tushuncha (4 s).

O�zgarmas elektr toki. Tarmoqlangan zanjirlar uchun Krixgof qoidalari. O�zgarmas tokning ta�sirlari (2 s).

Toklarning bo�shliqdagi magnit maydoni. Tok elementlarini o�zaro ta�siri. Amper qonuni. Magnit maydoni induksiyasi va kuchlanganligi, Bio-Sovar-Laplas qonuni. Magnit dipol momenti. Muxitning magnit singdiruvchanligi. Dia-, para-, ferromagnetizm (2 s).

Magnit maydon oqimi. Elektromagnit maydon induksiya hodisasi. Faradey qonuni. Lens qoidasi. Magnit bilakuzugi. Magnitlangan suyuqlik. Quyosh shamoli va uni Yerdagi ta�siri. Biogeofizika elementlari (2 s).

Elektromagnit tebranishlar. O�zgaruvchan tok zanjiridagi sig�im, induktivlik. Yuqori chostotali o�zgaruvchan tokning davolash maqsadida qo�llanishi. Gazlarda elektr toki. Plazma. Zaryadlangan zarrachalarning elektr va magnit maydondagi xarakati. Lorens kuchi (2 s).

Xoll effekti. Elektron mikroskopning tuzilishi va ishlash prinsipi. Zaryadlangan zarrachalar tezlatkichi. Metallarning klassik elektron nazariyasi va uning qo�llanish chegaralari. Qattiq jismdagi energetik satxlar (2 s).

Metallar, yarimo�tkazgichlar va dielektriklar. Elektr o�tkazuvchanlikni xaroratga bog�liqligi. O�ta o�tkazuvchanlik haqida tushuncha. Elektronning chiqish ishi. Termoelektron emissiya. Elektron lampalar. Termoelektrik hodisalar (2 s).

Optika (8 soat)

Elektromagnit to�lqinlar shkalasi. Fotometriya. Fotometrik kattaliklar va ularning birliklari. Ko�rishning fizik asoslari. Yorug�lik interferensiyasi. Kogerent to�lqinlar. Yorug�likning yupqa plastinkalardan qaytishda interferensiyasi. Golofrafiya to�g�risila tushuncha. Interferension asboblar va ularning fanda qo�llanilishi. Tabiatda sovuq nurlanish (2 s).

Yorug�lik difraksiyasi. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenel difraksiyasiga sodda misollar. Yorug�likning sochilishi. Reley formulasi. Fraungofer difraksiyasi. Difraksion panjara. Rentgen nurlari difraksiyasi (2 s).

Yorug�likning qutblanishi. Bryuster qonuni. Yorug�likni anizotrop muxitda o�tishi va ikkilanma nur sinishi. Sun�iy ikkilanma nur sinishi. Kerr effekti. Qutblanish tekisligini aylanishi. Qutblovchi asboblardan modda tuzilishini o�rganishda foydalanish. Saxarimetr. Refraktometr. Polyarizotsion mikroskop (2 s).

Yorug�likning yutilishi va dispersiya. Buger-Lamber qonuni. Dispersiya nazariyasi. Issiqlik nurlanish. Mutloq qora jism. Kirxgof qonuni. Reley-Jins, Stefan-Bolsman va Vin qonunlari (2 s).

Atom va yadro fizikasi (8 soat)

Issiqlik nurlanishining kvant nazariyasi. Plank formulasi. Tashqi fotoeffekt. Fotonlar energiyasi va impulsi, Eynshteyn tenglamasi. Yorug�lik bosimi, Lebedev ishlari (2 s).

Moddaning to�lqin xususiyatlari, De-Broyl gipotezasi. Mikrozarralar to�lqin xususiyatlarining amaliy isboti. Noaniqlik prinsipi (2 s).

Bor postulatlari. Frank-Gers tajribalari. Atom spektri. Spin to�g�risida tushuncha. Bor nazariyasining kamchiliklari. Ko�p elektronli atomlar. Ishqoriy metallar spektri. Rengen nurlari. Radiotsion ta�sir. Izotoplarning biologiya va meditsinada qo�llanilishi (2 s).

Elementar zarrachalar, ularni qayd etish usullari. Elementar zarrachalar o�zaro ta�siri. Tabiiy va sun�iy radiaktivlik. Rezerford formulasi. Yadro reaksiyalari. Yadrolarning bo�linishi, termoyadro reaksiyalari. Yadro energetikasi (2 s).

Adabiyotlar:

1. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi. I-jild. Toshkent., �O�qituvchi�. 1981 y.

2. Strelkov S.P.Umumiy fizika kursi.Toshkent. �O�qituvchi�.1977 y.

3. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi II-jild. Molekulyar fiz. Tosh. �O�qituvchi�. 1981 y.

4. Kikoin I.G. Molekulyar fizika. Toshkent. �O�qituvchi�.1978 y.

5. Kalashnikov S.G. Elektr. Toshkent. 1979 y.

6. Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi. III-jild. Toshkent., �O�qituvchi�. 1981 y.

7. Landsberg G.S. Optika. Toshkent. O�qituvchi. 1981 y

8. Kalitievskiy N.I. Volnovaya optika. Moskva . Nauka. 1978 g

9. Sivuxin D.V. Ob�iy kurs fiziki. Optika. Moskva . Nauka. 1980

10. Shpolskiy E.V. Atomnaya fizika. 1-2 tom., Moskva., Nauka., 1983 g.

11. Bekjonov R.B., Axmadjonov B., Atom fizikasi. Toshkent., �O�qituvchi�., 1979 y.

12. Sivuxin D.V. Ob��y kurs fiziki. Atomnaya i yadernaya fizika., 1- tom., Moskva., �Nauka�., 1976

Qo�shimcha adabiyotlar.

1. Strelkov S.P. Umumiy fizika kursi. Toshkent. �O�qituvchi�. 1977 y.

2. Parpiev Q. Abdubo-iev O�., Shukurov U. Mexanika va molekulyar fizikadan praktikum. Toshkent. �O�qituvchi� 1978 y

3. Iverenova V.I. Fizikadan praktikum. Toshkent. �O�qituvchi�. 1973 y

4. Parpiev Q., Otajonov Sh., Mamatisaqov D., Ortiqov A. Umumiy fizikadan praktikum. Andijon 2003 y.

5. Parpiev Q., Zaynobiddinov S. Zamonaviy fizikaning dolzarb yo�nalishlari. Andijon 2003 y.

Tuzuvchi: f-m.f.n. prof. Q.G�.Parpiev

XIX. Umumiy fizika kursi

(kimyo mutaxassisligi uchun ma�ruza-70 soat)

So�z boshi

Umumiy fizikadan ushbu ishchi o�quv dasturi ta�limi uchun Respublika Oliy va O�rta maxsus ta�lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan na�munaviy o�quv dasturlari asosida tuzildi. Ishchi o�quv dasturini tuzishda �Kimyo� mutaxassisligi bo�yicha ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlashning dolzarbligi e�tiborga olindi. Shuning uchun ma�ruzalar bayon etishda, seminarlar o�tkazishda va laboratoriya mashg�ulotlarini tanlashda mazkur mutaxasisliklar xususiyatlaridan kelib chiqilishi maqsadga muvofiq. Ayrim mavzular bo�yicha nazariy ma�lumotlar laboratoriya ishida kengroq yoritilganligi xisobga olish lozim. Dasturga kiritilgan va talabalarning mustaqil o�qishi uchun ajratilgan mavzular ular bilan o�quv rejadagi aloxida ishlash soatlarida ko�rib o�tiladi. Talabalar bilimi nazorati reyting tizimida amalga oshiriladi.

Umumiy fizika kursi

Kirish (2 soat)

Universitetlarda tabiiy fanlar yo�nalishida taxsil olayotgan talabalarga fizika fanini o�qitishdan maqsad-fizik xodisa va jarayonlar haqidagi sodda, ammo umumiyroq qonuniyatlar to�g�risidagi fizik nazariya asoslarini o�rgatish va ularni tabiiy fanlarni o�rgatishdagi o�rnini anglatish.

Fizika ta�limi vazifasiga talabalarda tabiiy-ilmiy tafakkurni va materialistik dunyoqarashni, fizik-ilmiy taxminlarni chegaralari, ilmiy tajriba va nazariyaning o�zaro bog�lanishi tug�risidagi aniq tasavvurlarni shakllantirish, fizik hodisalar va jarayonlarni taxlilqilishda yuzaga keladigan muammolar yechimini ma�lum usullari bo�yicha malaka xosil qilish, ularda mustaqil ishlash, taxliliy muloxaza yuritish qobilyatini, shuningdek o�quv adabiyotlaridan foydalanish maxoratini rivojlantirish va boshqalar kiradi.

Mexanika (26 soat)

Moddiy nuqta kinematikasi. Ilgarilanma va aylanma xarakatda tezlik. Xarakat va hayot. Mexanikada kuchlar. Jism massasi va zichligi. Turli jismlarni massalarini solishtirish (2 s).

Nyuton qonunlari. Impuls va impuls saqlanish qonuni.kuchlar ishi. quvvat va uni tezlikka bog�liqligi. Kuchlarning potensial maydoni. Kuchning ishi (2 s).

Potensial va kinetik energiya. Biomexanika elementlari. Energiyaning saqlanish qonuni. Sharlarning elastik va noelastik to�qnashishi. Kimyoviy reaksiyalarda atomlarning sodda to�qnashishlariga misollar (2 s).

Galiley-Nyuton mexanikasidagi nisbiylik qoidasi. Maxsus nisbiylik nazariyasi to�g�risida tushuncha (2 s).

Mutqoq qattiq jismning ilgarilanma va aylanma xarakati. Massalar markazi. Qattiq jismning inersiya momentini .impuls momenti va kuch momenti. Sentrifugalar (2 s).

Qattiq jism aylanma xarakati dinamikasining asosiy tenglamasi. Impuls momentini saqlanish qonuni. Aylanayotgan qattiq jismning kinetik energiyasi. Giroskoplar (2 s).

Qattiq jismlarning elastiklik xossalari. Elastik deformatsiya turlari : cho�zilish, siljish, buralish, egilish. Guk qonuni. Qoldiq deformatsiya. Cho�zilish diagrammasi (2 s).

Suyuqlik xarakati. Ideal suyuqlik oqishi. Suyuqlik bosimi. Jismlar suzish shartlari. Bernulli tenglamasi. Qovushqoq suyuqlik oqishi (2 s).

Tebranishlar. Garmonik ossilyator. Bir xil yo�navlishdagi tebranishlar. So�nuvchan tebranishlar. Rezonans. Avtotebranishlar (2 s).

To�lqin. Yuguruvchi to�lqinlar. Turg�in to�lqinlar. Doppler effekti (2 s).

Gazlar va suyuqliklar mexanikasi. Gidrostatik qonunlar.. Dinamik bosim. Suyuqlikning qovushqoqligi. Laminar va turbulent oqim. Puazeyl qonuni. Peshona qarshiligi va ko�tarish qonuni. Jukovskiy ishlari (2 s).

To�lqining amplitudasi, fazasi va tarqalish tezligi. Tovushning tabiati. Tovushning balandligi. Tovush bosimi. Tovush to�lqinining energiyasi. Rezonatorlar. Tebranma xarakat. Garmonik tebranishlar va ularni kompleks ko�rinishda ifodalash.. Ko�p erkinlik darajasiga ega bo�lgan tizimlar (4 s).

Elektr (24 soat)

Elektr zaryadi. Zaryadni saqlanish qonuni. Kulon qonuni. Bo�shliqdagi elektr maydoni (2 s).

Elektr maydon kuchlanganligi. Maydonlar superpozitsiyasi. Kuchlanganlik vektorining oqimi. Gauss teoremasi (2 s).

Kondensator. Elektr maydon energiyasi. Biopotensiallar. Ekvipotensial sirtlar (2 s).

Dielektriklar elektr maydoni. Qutblanish vektori. Dielektrik singdiruvchanlik, elektr qabul qiluvchanlik va atom qutblanuvchanligi o�rtasidagi bog�lanish. Dielektriklar uchun Gauss teoremasi. Elektr siljish vektori. Pezoelektriklar va segnotoelektriklar to�g�risida tushuncha (4 s).

O�zgarmas elektr toki. Tarmoqlangan zanjirlar uchun Krixgof qoidalari. O�zgarmas tokning ta�sirlari (2 s).

Toklarning bo�shliqdagi magnit maydoni. Tok elementlarini o�zaro ta�siri. Amper qonuni. Magnit maydoni induksiyasi va kuchlanganligi, Bio-Sovar-Laplas qonuni. Magnit dipol momenti. Muxitning magnit singdiruvchanligi. Dia-, para-, ferromagnetizm (4 s).

Magnit maydon oqimi. Elektromagnit maydon induksiya hodisasi. Faradey qonuni. Lens qoidasi. Elektromagnit tebranishlar. O�zgaruvchan tok zanjiridagi sig�im, induktivlik (2 s).

Gazlarda elektr toki. Plazma. Zaryadlangan zarrachalarning elektr va magnit maydondagi xarakati. Lorens kuchi (2 s).

Xoll effekti. Zaryadlangan zarrachalar tezlatkichi. Metallarning klassik elektron nazariyasi va uning qo�llanish chegaralari. Qattiq jismdagi energetik sathlar (2 s).

Metallar, yarimo�tkazgichlar va dielektriklar. Elektr o�tkazuvchanlikni xaroratga bog�liqligi. Elektronning chiqish ishi. Termoelektron emissiya. Elektron lampalar (2 s).

Optika (12 soat)

Elektromagnit to�lqinlar shkalasi. Fotometriya. Fotometrik kattaliklar va ularning birliklari. Ko�rishning fizik asoslari (2 s). Yorug�lik interferensiyasi. Kogerent to�lqinlar. Yorug�likning yupqa plastinkalardan qaytishda interferensiyasi. Golofrafiya to�g�risila tushuncha. Interferension asboblar va ularning fanda qo�llanilishi (2 s).

Yorug�lik difraksiyasi. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenel difraksiyasiga sodda misollar. Yorug�likning sochilishi. Reley formulasi. Fraungofer difraksiyasi. Difraksion panjara. Rentgen nurlari difraksiyasi (2 s).

Yorug�likning qutblanishi. Bryuster qonuni. Yorug�likni anizotrop muxitda o�tishi va ikkilanma nur sinishi. Sun�iy ikkilanma nur sinishi. Kerr effekti. Qutblanish tekisligini aylanishi. Qutblovchi asboblardan modda tuzilishini o�rganishda foydalanish. Saxarimetr. Refraktometr. Polyarizatsion mikroskop (2 s).

Yorug�likning yutilishi va dispersiya. Buger - Lamber qonuni. Dispersiya nazariyasi (2 s).

Issiqlik nurlanish. Mutloq qora jism. Kirxgof qonuni. Reley-Jins, Stefan-Bolsman va Vin qonunlari (2 s).

Atom va yadro fizikasi (8 soat)

Issiqlik nurlanishining kvant nazariyasi. Plank formulasi. Tashqi fotoeffekt. Fotonlar energiyasi va impulsi, Eynshteyn tenglamasi. Yorug�lik bosimi, Lebedev ishlari ( 2 s).

Moddaning to�lqin xususiyatlari, De-Broyl gipotezasi. Mikrozarralar to�lqin xususiyatlarining amaliy isboti. Noaniqlik prinsipi (2 s).

Bor postulatlari. Frank-Gers tajribalari. Atom spektri. Spin to�g�risida tushuncha. Bor nazariyasining kamchiliklari. Ko�p elektronli atomlar. Ishqoriy metallar spektri. Rengen nurlari. Radiotsion ta�sir. Izotoplarning biologiya va meditsinada qo�llanilishi (2 s).

Elementar zarrachalar, ularni qayd etish usullari. Elementar zarrachalar o�zaro ta�siri. Tabiiy va sun�iy radiaktivlik. Rezerford formulasi. Yadro reaksiyalari. Yadrolarning bo�linishi, termoyadro reaksiyalari. Yadro energetikasi (2 s).