|
Маҳсулот сифатини назорат қилиш усуллари таҳлили.
Маҳсулотлар сифат кўрсаткичларини аниқлашнинг органолептик, тажриба, социологик, руйхатга олиш, ҳисоб-китоб, эксперт (7 кишидан кам бўлмаган) усуллари мавжуд.
Органолептик усулда – маҳсулот сифати хид, кўриш, эшитиш, таъм орқали аниқланади. Бу усул воситасида маҳсулотнинг ташқи кўриниши, таъми, ҳиди, ранги (туси), таркиби, консистенцияси, майдаланиш даражаси аниқланади. Усул оддий ва кўп вақт талаб этмайди. Усулнинг камчилиги – кишилар физиологик хусусиятларига боғлиқ бўлган субъективликдир. Баҳолаш натижалари баҳоловчиларнинг тажрибаларига, қобилиятларига, маҳоратларига, дегустация шарт-шароитлари ва техникасига боғлиқ.
Тажриба усулда – кўрсаткичларни асбоблар ёрдамида ўлчаш ва таҳлил қилишга асосланган бўлиб , миқдорий кўрсаткичлардан фойдаланиади. Тажриба усуллари физик, кимёвий, кимёвий-физик, микроскопик, биологик, физиологик ва технологик усулларга ажратилади. Бу усллларда маҳсулотнинг кимёвий таркиби, физикавий, микробиологик, технологик хусусиятларини аниқланади. Натижа рақамларда ифодаланади, лекин вақти узоқдир.
Физик усуллар маҳсулотнинг физик хоссаларига асоаланади. Физик усулларга полияриметрик, аефрактометрик, реалогик, диэлектрик усуллар киритилади. Полияриметрик усулдан оптик фаол моддалар (сахароза, глюкоза, фруктонза)ни миқдорий аниқлашда фойдаланилади. Эрийдиган қуруқ моддалар, шакар ва ёғни аниқлашда рефрактометрик усулдан фойдаланилади.
Реферактометрик усул озиқ-овқат маҳсулотининг таркибий-механик хусусиятларини аниқлаш, доннинг меъёрларини, чўзинчоқлиги, йириклиги, тўлалиги, пучлиги, текислиги, ялтироқлиги ва натурасини аниқлаш, тўкилувчанликни, ғалвиракликни, тола массаси ҳажмини, унинг механик хусусиятларини (пишиқлик ва мослашувчанлик)ни аниқлаш қўлланади.
Диэлектрик усул билан намлик аниқланади.
Кимёвий усулда маҳсулотларнинг кимёвий таркиби аниқланади.
Физик-кимёвий усулда – хроматографик (хушбўй ва бўёқ моддалар табиати ва миқдорини, оқсиллардаги аминокислота таркибини, айрим органик кислоталар мавжудлигини аниқлаш), потенциометрик (ЛПУ-1 потенциометр ёрдамида тадқиқ қилинаётган эритмада водород ионлари йўналишини ва бошқаларни аниқлаш), кондуктометрик (эритманинг электр ўтказувчанлигини тадқиқ қилиш), колориметрик (эритмада ёруғликни ютиш бўйича моддалар тўпланишини аниқлаш), шунингдек, бу усул воситасида мева ва резаворлардаги витаминлар таркиби, маҳсулотнинг рН миқдори аниқланади.
Микроскопик усулда маҳсулотнинг анатомик тузилиши, таркибини аниқлашда фойдаланилади.
Биологик усулда асосан қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг унувчанлиги, маҳсулотларда токсик моддалар мавжудлиги, микроорганизмлар аралашганлиги, ҳашорат ва каналар билан зарарланганлигини аниқлашда фойдаланилади.
Физиологик усулда озиқ моддаларнинг сингувчанлик коэффиценти, физиологик калориялилиги (энергитик қобилияти), биологик қиймати ва зарарсизлиги аниқланади.
Технологик усулда маҳсулотларини хом ашёларнинг маҳсулот сифати тўғрисида тасаввур берувчи технологик яроқлилиги ва технологик хусусиятларини аниқлашда фойдаланилади.
Социологик усулда – харидорлар фикрига қараб аниқланади. Маҳсулотларни сифати сотиш кўргазмалари, харидорлар конференциялари анкеталар тарқатиш йўли билан аниқланади.
Рўйхатга олиш усули. Бу усул орқали муайян ходисалар, нарсалар ёки харажатларни кузатиб ва ҳисобга олиб борилади. Рўйхатга олиш усули муайян ҳодисаларни ҳисобга олиш ( масалан, синовлар вақтида буюмнинг ишдан чиқиши, туркумдаги нуқсонли буюмлар миқдори) бўйича олинган ахборотларга асосланади.
Ҳисоб-китоб усули. Бу усулга кўра маҳсулот сифати кўрсаткичларини унинг параметрларига назарий ва эмпирик боғланишидан фойдаланиш асосида амалга оширилади. Ҳисоб-китоб усулида маҳсулот сифати кўрсаткичлари бошқа усуллар воситасида олинган параметрлар қийматидан фойдаланилаган ҳисоблашлар ёрдамида аниқланади (башорат қилинади).
Эксперт усулда – 7 кишидан кам бўлмаган юқори малакали мутахассис-экспертлардан-маҳсулотшунос, дизайнер, конструкторлардан ташкил топади ва уларнинг фикри бўйича сифатга баҳо берилади.
Эксперт комиссияси 2 гуруҳдан иборат бўлиб, эксперт ва ишчи гуруҳи ҳисобланади. Эксперт гуруҳ маҳсулотларга баҳо беради, ишчи гуруҳи эса техник-ташкилий ишлар: сўров ишини ташкил эттиш, анкеталарни тарқатиш ва йиғиш, эксперт баҳоларни қайта ишлаш ва анализ қилиш ишларини бажаради. Маҳсулотларга баҳо беришда комиссия аъзоларини 2/3 овози қабул қилинди деб аталади.
Эксперт баҳолашда 5 10; 40 ёки 100 балли системалар қўлланилади. Баллар баҳолаш даврида ёки муҳокама даврида қўйилади.
Маҳсулотлар сифат даражасини аниқлаш усуллари – дифференциал, комплекс ва аралаш усуллар ёрдамида аниқланади.
Дифференциал усулда сифат кўрсаткичлари эталонга солиштириб аниқланади.
Комплекс ёки умумлаштирилган усулда баллар умумлаштиришда ва бу бал ҳамма кўрсатгичлар учун умумий ҳисобланади.
Аралаш усул – иккала усулдан ҳам фойдаланади.
Маҳсулотлар сифати устидан давлат назорати – Вилоят стандартлаш ва метрология марказлари орқали амалга оширилади. Улар сифатсиз маҳсулотлар чиқаришни таъқиқлашлари, аниқланган сифатсиз маҳсулотлар хажмини корхона режасидан чиқариш ва сотилган қисмидан келган даромадни давлат бюджетига ўтказиш, махсус қабул қилиш тартиби ўрнатиш ҳуқуқига эгадирлар.
Яна давлат савдо инспекцияси – ишлаб чиқариши, сотув ва сотиб олувчи корхоналар маҳсулотларини сифатини текширади.
Давлат қабули – уларни тамғаси бўлган маҳсулотлар савдо базаларида текширилмасдан қабул қилинса ҳам бўлади (ташишдаги нуқсонлардан ташқари).
Маҳсулотлар сифатини текшириш – маҳсулотларнинг сифат ва морфологик кўрсатгичларини норматив-техник хужжатларга тўғри келишига айтилади.
Маҳсулотлар ишлаб чиқишидан олувчига етиб боргунча бир неча бор текширилади: операцион, қабул, даромад текширувлари мавжуд.
Опрерацион – ҳар бир босқичдан кейин текширилади.
Қабул текшируви – ишлаб чиқаришни охирида бажарилади. Сифатни бошқариш бўлими тамғаси босилиши маҳсулотни сифатлилигини билдиради.
Даромад текшируви – саноат корхоналарига келган хом-ашёларни ва савдога келган маҳсулотларни сифати бўйича қабул қилиш жараёнига айтилади.
Синов-назорат саволлари
Маҳсулот сифатига таъриф беринг?
Сифат кўсаткичлари нима?
Маҳсулот сифатига бўлган талаблар ҳақида нима биласиз?
Маҳсулот сифатини аниқлаш усулларини санаб беринг?
Do'stlaringiz bilan baham: |
