1 – 2-laboratoriya ishlari Mavzu: Tizimning sinflanishi Ishdan maqsad

Nazorat savollari:

1. Axborot tizimlari nima?

2. Sinf nima?
3. Tizim atamasiga tarif bering
Nazorat javoblari:
1 Informatikada «tizim» tushunchasi ko’prok texnik vositalar, asosan, kompyuterlar va murakkab ob'ektlarni boshqarishga nisbatan ishlatiladi. «Tizim» tushunchasiga «axborot» so’zining qo’shilishi uning belgilangan funksiyasini va yaratilish maqsadini aniq aks ettiradi.
Axborot tizimi — belgilangan maqsadga erishish yo’lida axborotni yig’ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish uchun qo’llaniladigan usullar, vositalar va shaxslarning o’zaro bog’langan majmuasidir.
2 Sinf deganda umumiy belgilarga ega ya’ni bir biriga bog’liq xususiyatlari mavjud bo’lgan obyektlar birlashmasidir.
3 Tizim so‘zi rus tilidagi sistema so‘zining tarjimasi bo‘lib, oxirgisi yunoncha so‘zi ―systema so‘zidan olingan. Systema so‘zining asl ma‘nosi – bu bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan qismlar va elementlar to‘plamining yaxlit butun ob‘ekti tushuniladi.
Tizimlar umumiy nazariyasi - bu ilmiy yo‘nalish bo‘lib, ishlab chiqarish tabiati murakkab tizimlar tahlili va sintezining birtalay falsafiy, uslubiy, ilmiy muammolarini o‘rganadi.
Hozirgi kunda fan va tеxnikada ko`p qo`llaniladigan tushunchalardan biri - tizimdir. Tizim – bu tashkil etuvchilardan iborat bir butunlik dеgan ma'noni anglatadi. Umumiy holda tizimga quyidagicha ta'rif kеltiramiz.

Tizim – bu o`zaro bog`liq va yagona maqsadga erishish uchun ma'lum qoida asosida o`zaro munosabatda bo`ladigan elеmеntlar to`plamidir. Bu elеmеntlar to`plami oddiy elеmеntlar yig`indisidangina iborat bo`lmay, har bir elеmеnt ham o`z navbatida tizim bo`lishi mumkin.


3 –4- laboratoriya ishlari
Mavzu: Tizimli tahlil protseduralari
Ishdan maqsad: Tizimni sinflari bo‘yicha analiz va sintez qilish bosqichlarini o‘rganish.
Nazariy qism:
Tizimli tahlil deganda, murakkab tizimni har tomonlama ichki va tashqi aloqalarini tizimli o‘rganish tushuniladi.
Eng avvalo e’tibor tizim tuzilishiga qaratilgan:
- iyerarxiyaning turli satxlarida tizimning tarkibi;
- quyi tizimlararo va tashq muxit bilan aloqa xarakteri;
- quyitizimni fazoviy vaqt tashkil etishning xarakteri;
- bunda strukturali analiz murakkabligi.
2. Butunligicha hamma tizimni butun yoki bo‘lakcha quyi tizimli funksiyalashtirish xarakterini ketma-ket o‘rganish.
3. Tizimning xayotiy aylanishining butun jarayonlarini ko‘rib chiqish: formalashtirish, rivojlanish, buzilish.
4. Butun tizimni tayinlashlarni aniq va to‘lig‘icha aniqlanganligi ehtimolligi:
a) maqsadning tarkibi va bildirishi;
b) tub maqsad va topshiriq;
v) ularni amaliy amalga oshirilishi va kerakli uskunalar;
g) effiktivlik ko‘rsatgichlari;
Shunday qilib, tizimli analiz natijalaridan tashkil topgan hamma tizimni nazariy qismi uchta qismdan iborat bo‘lishi kerak. Birinchi qism kerakli natijalarni olish maqsadida olib boriladigan funksional amallar bajaruvchi quyi tizim va elementlarga bog‘liq bo‘lgan tizimning kirishlarini o‘z ichiga oladi.
Funksional yaratuvchanlikni hamma ko‘rinishi va hamma tegishli bo‘lgan amallar tizim nazariyasining ikkinchi qismini o‘z ichiga oladi. Tizim nazariyasining uchinchi qismiga ixtiyoriy natija va tizimni funksonal tavsifi nazariyasi kiradi.
Tizimlarning umumiy xususiyatlari
Tizimlarni tasniflashga harakat qilib ko‘raylik. Ma’lumki, tasniflash – bu ob’ektlarni eng muhim belgilari bo‘yicha sinflarga ajratishdir. Belgilar yoki belgilar birlashmasi tasniflashning asosini tashkil etadi. Sinf – bu umumiy belgilarga ega ob’ektlar birlashmasidir.
Tizim bilan bog‘liq barcha tushunchalarni mantiqan sinflarga ajratish qoidalarini hisobga olgan holda mavjud tasniflashni ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, tasniflashga qo‘yiladigan quyidagi talablarni ko‘rishimiz mumkin:
 bir tasniflashda asos 1 ta bo‘lishi lozim;
 sinflashtirilayotgan elementlar soni barcha hosil qilingan sinflardagi elementlar soniga teng bo‘lishi lozim;
 hosil qilingan sinflar bir-biri bilan kesishmaydigan bo‘lishi zarur;
 qism sinflarga ajratish (ko‘p pog‘onali tasniflashda) uzluksiz olib
borilishi kerak, ya’ni iyerarxiyaning bir pog‘onasidan 2-siga o‘tish chog‘ida keyingi tadqiq etish ob’ekti sifatida sinfning iyerarxik tuzilishiga eng yaqin tizimni olish kerak.
Bu talablarga mos holda tizimlarni tasniflasak, 2 xil — mavhum va moddiy tizimlarga ajraladi (2.1-rasm).