0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Maktabgacha ta’lim muas- '"Kadrlar tayyorlash milliy dastiiri” g‘o- sasasi tarbivachisining asosiy yalarini amaliyotga tatbiq etish Res- vazifalari va uning shaxsiga puhlikata'limtizimidaolibborilayotgan qo‘yiladigan talablar islohotlar muvaffaqivatini ta’minlash maktabgacha ta'lim muassasalarida faoUyat olib boravotgan tarbiyaebi- iarining ma’naviy qiyofasi hamda kasbjy mahoratiariga ham bogdiqdir.
Hozirgi kunga qadar maktabgacha ta'lim muassasasi pedagogining kasbiy faoliyati pedagog va psixologlarning tadqiqot predmeti boMib qolmoqda. Tadqiqotlar natij atari maktabgacha ta' lim muassasasi tarbiya- chisi pedagogik faoliyatining o'ziga xosliklari yaratuvchanlik, inson- parvariik. ijodiylik, jamoada ishlay olish kabilai'da vorqin namoyon bodishini ko'rsatadi. Mazkur o'ziga xosliklar ilk va maktabgacha yosh- dagi bolalarni tarbiyalovchi pedagog faolivatida o‘z aksini topishi io- zim. Go'daklik chogddananoq rivojlanishi uchun maqbul shart-sharoit .yaratish eng avvaio, tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olishni talab etadi. Tug'ilganidan boshlab to maktab ta’limiga tayyor- lashga qadar bodgan bosqich shaxs rivojlanishining boshqa yosh davr- laridan farqli ravishda kevinchalik bola istalgan sohaga doir maxsus bi­ll nr v a ko'nikmalarni egallashi hamda faoliyatning xilma-xil turlarini o'z- lashtirishi uchun asos bodadigan uyg'un tarzda amaiga oshuvining ta’mi- nlashini talab etadi. Chunki maktabgacha yoshda bolajamiyatning har-bir a zosi uchun zarur bodgan jismoniy va psixologik sifatlargq.qga bodib.




inson sifatida sbakllanadi. Bola rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan jismoniy va psixologik sifatlar csa ongli ravishda dunyoni anglash, fikt* yuritish, boshqa kishilar bilan muloqot qilish, o'z xatti-harakatiarini boshqara olish orqali qoMga kiritiladi.
Maktabgacha yoshdagi bola shaxsining rivojlanishida tayanch vazifani tarbiyachining qoAilgan talablarga qanc-halik muvofiq ekanligi beigilab bcradi. Maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyachisi eng avvalo. bolaning kelajagi, taqdiri uchun vuksak mas’uliyami to‘la anglab yelishi zarur. Fa- qatgina maktabgacha yoshdagi bola rivojining muhim qadriyat ekanli- gini tushunishgina cmas, balki bola rivojlanishi qonumyatiariga dojr bi- limlarni ham egallashi juda muhimdir. Ana shunday qonuniyatlardan biri bolaning jismoniy va psixik rivojining uni o'rab turgan atrof-muhit bilan bog'liqligidir. Mazkur qonuniyat o'z navbatida maktabgacha ta'lim muas­sasasi tarbiyachisining quyidagi ikkita muhim funksiyasini beigilab bcradi:

1. 
   bolalarni muvafaqqivatli tarbiyalash uchun zarur pedagogik shart- sharoitlaryaratish;
   
2. 
   ularning hayotiy faoliyati xavfsizligini ta’miniash va salomatligini mustahkamlash.
   

Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining bolalarni muvafaq- qiyatii tarbiyalash uchun zarur pedagogik shart-sharoitlar yaralish funk- siyasi bolani faollikka undash, uni rivojlantimvcbi tavsil'dagi faoliyatga jalb etishni talab etadi. Bolaning jismoniy va psixologik salomatligini mustahkamlash haqida g'amxo'rlik qilish maktabgacha yoshdagi tarbi- vani oqilona tashkil etishning garovi bodib, mazkur yosh davrl rivoji bolaning ijtimoiv holati, kayfiyati. emotsional ko'rinishlariga bevosita bogiiqdir. Ana shu sababli tarbiyachi bolani o'rah turgan atrof-muhitga e’tiborli bo'lishi, bola hayoti va salomatligiga xavf soluvchi eng oddiy holatlarning ham oldini olishi lozim. Yamk tarbiyachi bolalar bog’chasi maydonchasi. oAinchoqlar, mebel jihozlarining bola bo'yiga mps kclish holatini muntazam nazorat qilib borishi; havo va suv temperaturasini oichashi; bolalarni tavyorlash uchun mashgMlotlar vaqtini oldindan aniqlashi lozim. Shuni alohida ta'kidlab ohish joizki. tarbiyachining e^fli- bor-sizligi. befarqligi uning kasbiy layoqatsizligining muhim belgisidir.
Bolalar bilan ta’lim-tarbiya ishlarini olib borish - maktabgacha ta'­lim muassasasi tarbiyachisining asosiy vazifasi. l.J ta‘lim-tarbiya ishlarini rejalashtirishni axboriy-uslubik hujjatlar bilan ishlash, bevosita tarbiyaviy ishlarni o'tkazish va uning natijatarini tahlil etish asosida arnalga oshiradi.




Zamonaviy tarbiyachi psixologik-pedagogik, sotsiologik-tadqiqotlarga tavangan holda bola sbaxsi rivojlanishi uchun uning ta’sirini hec-h narsa. hattoyuqori toifali ta’lim muassasasi ham bosa olmaydiganoilaekanligini anglab vctadi. Tarbiyachi ota-onalarning pedagogik madaniyatini mun- tazamoshiribborish'ubolalartarbiyasidafaol hamkorlikniyoTga qoAishi, mazkur jarayonda ijtimoiy vordamga muhtojlik sezuvchi oilalar bilan alohida isb olib borishi maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachining oilalarga ko'rsatadigan ijtimoiy-pedagogik yordami uch asosiy xususiyatga ega. boiadi. Ya’ni: 1) ta’limiy - ta’lim berish va tarbiyalash; 2) psixologik ~ ruhiy jihatdan qoTlab-quvvatlash, ruhiy zo'riqishlarni bartaraf etish va qavta tiklash; 3) vositachilik - tashkil etish, ta’lim va tarbivada yuzaga keluvchi muammolarning oldini olish, mavjud muammotarni bartaraf etish orqali bola xulq-atvoridagi og'ishlarni yoki fiziologik nuqsonlarrii bartaraf etish hamda zarur axborotlar bilan ta’miniash.
Ana shu asosdan kelib c-hiqqan holda zamonaviy maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining quyidagi kasbiy funksiyalarini ham ajratib koh'satish mumkjn;

1. 
   ota-onalarning ma’rifiy bilimlarini oshirishda ishtirok etish;
   
2. 
   oila va maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyaviy ta’sirini boshqa- rish hamda uyg'unlashtirish.
   

Zamonaviy demokratik jamiyatda maktabgacha ta'lim ishiga qo‘yi- layotgan talablar tarbivachidan muntazam ravishda o‘zining. umumma- daniy va kasbiy tayyorgariigini boyitib borishni talab qiladi. Bu esa o‘z na vbatida maktabgacha ta'lim muassasasi tarbiyachi si kasbiyfaoiiyatining yana bir yo'nahshi -mustaqil ta’lim olishni shart qilib qo'yadi. Mustaqil ta'limning xilma-xil shakllariga adabiyotlar (kasbga doir, badiiy).o‘qish, muzeylarga tashrif buyurishdan konferensiya. ko'rgazma va konkurslarga ishtirok etish kabilami kiritish mumkin. Mustaqil ta'limning maqsadi — tarbiyachi shaxsini bosqichma-hosqich rivojlantirish, kasbiy mahoratini oshirib borishdir,
Pedagogik faolivatning ijodiy tavsifga egaligi tarbiyachi dan ilg'or ish tajribal arini 0‘rganish, innovatsiyalarni o'zlashtirish va amaliyotga tatbiq etish ni talab etadi. Tnnovatsiyalarning jadal kirib kelishi tarbiyachi I arni ilmiy-tadqiqot ishlarida ishtirok etishga jalb etish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Tarbiyachi laming bunday tadqiqot ishlariga jalb etilisbi keyin- chalik erishilgan natijalardan o'z faoliyatida muvaffaqqiyatli foydala- nishga imkon beradi.




Shuriingdek, tarbiyachi o'z kasbining mohir ustasi bodishi uclmn max- sus tayyorgarlik ko'rishi kerak. U quyidagi shartlarga am at qilishi lozim:

1. 
   Tarbiyachi voshaviodnitarbiyalash uchun yuqori madumotli.kasbiv bilimlarni puxta egallab, zamr uslubik adabiyotlarni tanlay oladigan, ilmiy adabivotlar bilan ishlay oladigan, ilg'or tajribali pedagoglarning tajribasini o'rganib, o‘z ishiga tatbiq eta 'oladigan shaxs bodishi lozim.
   
2. 
   Tarbiyachi kuzatuvchanlik qobiliyatini yaxshi egal lagan, ularning xulq-atvori, hatti-harakatlarini tahiil etib, bolaga ijobiy ta’sir etuvchi vositalarni topa oladigan bodishi kerak.
   
3. 
   Tarbiyalanuvchilarning bilishga qiziqishlarini oshIrish, ularning bogdanishli nutqini rivojlantirish uchun tarbiyachining nutqi ravon, aniq, mantiqiy ixcham va tushunarli bodishi kerak. Tadim-tarbiya berishda zamonaviy pedagogik va axborot tcxnologiyalaridan foydalana olishi lo­zim. Tarbiva jarayonida tadimning interfaol o'yin uslublaridan samarali foydalana olishi zarur.
   
4. 
   Tarbiyachi bolalarning har tomonlama uyg'un rivojlanishlari uchun ularni faoliy anting xilma-xil turlariga faol jalb eta olishi. islarda qiziquv- ehanlik. izlanuvchanlikni. oshirib borishi, bolalarning xulq-atvori, xatti- harakatlarini muntazam tashxis etib. korreksion chora-tadbirlarni amalga oshirib borishi kerak.
   
5. 
   Har bir mashg'ulot uchun zarur materiallarni oldindan tayvorlab qo'yishi, tarbiyalanuvchilar tomonidan bilim. ko'nikma va malakalarni bosqichma-bosqich o'zlashtirib boril ishiga erishisbi. oTganilavotgan materiallarni tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlariga mos bodishini taininlashi lozim.
   
6. 
   Kun tartibini to'g'ri tashkil eta bilishi. bolalar jamoasiga undagi har bir a'zoni eTiborga olgan holda rahbarlik qila bilishi, planting faoliyati (o'quv, o'yin, mehnat) mazmunli bodishi uchun kerakli materiallar bilan ta’minlashi zarur.
   
7. 
   Bolalarningjismoniv va psixologik holatini to*g‘ri baholay olishi va buni bolalar bilan amalga oshiriladigan tadim-tarbiya ishlarida e’tiborga olishi kerak.
   
8. 
   Kun davomida olib borgan tadim-tarbiya ishini muntazam tahiil qila olishi va uni yanada takomillashtirish yodlarini izlab topishl zamr.
   

• 9. Tarbiyachi muntazam ravishda: ota-onalar bilan individual va ja- moaviy suhhatlar, uchrashuvlar o'tkazishi, ularni bolalarni tarbiyalashga. doir zamonaviy uslubtkalar bilan tanishtirib borishi, oilalarda qodlanilib

kelavotgan ijobiy shaki, uslub va v os Hal aid an o’zining tarbiyaviy faoli- vatida foydalanishi lozim.

!0. Tarbiyachi bolalarga xayrihoh munosabatda bo'lishi, bar bir bo- la uchun maqbul psixologik muhitni yuzaga keltirishi. bolaning qalbi va vuragiga joy topa oiishi, qunt-sabrli bo'lishi, bag'rikeng va yuksak ishonchga ega bo'lishi lozim.
Yuqorida bayon etiigan maktabgacha tadim muassasasi pedagoglari- ning kasbiy faoliyatga doir funksiyaiari va “Maktabgacha ta’lim Kon- sepsiyasr'ga asoslangan holda zamonaviy tarbiyachilar kasbiy kompe- tentligtning uch aspektini ajratlb ko'rsatish mumkin: shaxsiy, kasbiy va refteksiv.