0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Aqliy tarbiya deganda tadim oluvchining intellekti. bilish imkoriivat- larini, iqtidor va qobiliyatlarini rivojlantirish tizimi tushuniladi. Maktab- gacha tadim yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalash bolalaming faol fikrlash




faoliyatini rivojlantirishga kattaiarning ma'lum maqsad bilan ta’sir eti- shidir. U bolalarga tevarak-atrofdagi olam baqida bilimlar berishni, ulami tizimlashtirish. bolalarda bilishga qiziqish uyg‘otish, aqliy komikma va malakalarni tarkib loptirish, bilish qobiJiyatlarmi rivojlantirishni o'z ichi- ga oladi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berishni to'g^w- ri tashkil etish uchun ularning aqliy rivojlanish qonuniyatlari va imko- niyatlarini bilish kerak. Maktabgacha. ta’lim yoshida boshqavosh davrlariga qaraganda aqliy rivojlanishning yuqori sur'atda taraqqiv etishi kuzatiladi. Ayniqsa, ilk yosh guruhi bolaiarining aqliy rivojlanishiga alohida e’tibor qaratish zamr. Zamonaviy tadqiqotlar natijalari shuni ko'Tsatadiki, ikki yoshgacha bolalardajuda katta hajmdagi bilish faoiligi kuzatiladi. Bolaning. ongi tez rivojlanib. u uch yoshga kelganda katta kishilaming aql kuchining sakson- foiziga tenglashadi. Mazkur holat maktabgacha yoshdagi bola ongini ortiqcha zo‘riqishlardaq asrashni talab etadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy rivoj lan ishida yo’l qo‘vilgan kamchiliklarni keyinchalik bartaraf etish qiyin kechadi. Ta’lim-tarbiya jaravonidayo’l qo’yilgan kamehiliklar kelajakda bolaning hartomonlama rivoj lanishiga . salbiy ta’sir ko'rsatadi. Masalan, oilada, maktabgacha ta’lim muassasasida bolaning qurilish material lari. konstruktorlar bilan 0‘ynashiga e’tibor qaratmaslik oqibatida maktabda geometriva, chizma- chiiik kabi fanlami o’zlashtirishda qiyinchilik tug'diruvchi fazoviy idrok etishning rivojlanmasligiga olib keladi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishidagi asosiy o‘ziga xoslik - obrazli bilish shakliarini (idrok etish. obrazli fikrlash, tasavvur) egallashdayorqinnainoyonbodadi. Bolada rivojlanadigan bilish jarayon- ‘ari xilma-xil faoliyat turlarida aks etadi. Bolada tasavvurning rivojla- lishi orqali u faolivatning manzarasini ko'z oldiga keltira oladi. amal- ;a oshirishi lozim bo’lgan ishni rejalashtiradi, undan nima talab qilina- mtganligini aniqlay oladi. Bola o'zlashtirayotgan bilimlar faqatgina ming fikrlash doirasini o‘stiribgina qolmav, balki kishilarga, ularning iatti-harakatlariga, tabiat, san'at kabilarga munosabatni qaror toptiradi. Aqliy tarbiyaning Aqliy tarbivaning umumiy vazifalariga quyida- vazifalari gilar kiradi:
Z belgilangan hajmdagi ilmiy bilimlarni egallash;
Z dunyoqarashni shakllantirish;
Z aql kuchi. iqtidor va qobiiiyatlarini rivojlantirish;

S bilishga oid qiziqishlarini rivojlantirish;

S shaxs salohiyati imkoniyatlarini rivojlantirish;
S bilish faoliyatini shakllantirish;
S doimiy ravishda o'z bilim 1 arini to‘ 1 d iri sh, umumta’limiy tayyorgar- lik darajasini oshirish ehliyojlarini rivojlantirish:
J ta’lim oluvchilarni,bilish faoliyati uslublari bilan qurollantirish;
S fikrlash qobiliyati, ijodiy faoliyat tajribalarini shakllantirish.
Mazkur vazifalarni maktabgacha ta’lim bilan bogdiqlikda quyida ko‘rib chiqamiz. Ilk yoshdan boshlab bolani aqliy tarbiyalashning asosiy vazifasi ularning bilish faolligini oshinshdu\ Bilish faolligini oshirish orqali bola uni o‘rab turgan tevarak-atrofni o’rganadi. Bola atrof-muhitni o‘yin. mehnat. sayr, mashg'ulollar. kattalar va tengdoshlar bilan muloqot qilish jarayonida anglab boradi.
Bilish faoliyati idrok etish va fikrlash tarzida amalga oshadh Idrok etish orqali bola narsa-buyumlarning tashqi xususiyatlarini (rang, shakl, olcham va boshqalar) anglaydi. Mazkur xususiyatlarini aks etishi orqali ongda narsa-buyumning timsoli yaratiladi. Bolaning fkiiashida narsa- buyumlarning ichki, yashirin. xususiyatlari, narsa-hodisalar orasidagi sa- bab-aloqadorlik aks etadi. Fikrlashning natijasi so'zlar yordamida ifoda etiladi. BoiaJarning fikrlash lari natijasi fikr yoki savol koMnishida namo- yon bo'ladi. Stol atrofida o'tirgan 5 yoshli Alisherning oyisiga bergan savoli: “Ko^lzni nima harakatga kcltiradi?”
Idrok etish va fikrlash orasida chambarchas aloqadorlik mavjud. Id­rok etish bola hayotining ilk oylaridan shakllanadi, fikrlashning rivoj- lanishi esa qariyb ikki yoshdan boshlanadi. Fikrlashning asosida hissiy (sensor) tajribani chuqurroq bilib oiish uchun qo'llaniladigan idrok etish votadi. Maktabgacha ta’lim yoshida idrok etish tahlil etish. taqqoslash, umumlashtirish, xulosalar chiqarish uchun fikrlashga yordam beradi. Fikrlash esa o"z navbalida idrok etishning takomillashuvi va rivojlanishiga, uning maqsadga yo‘naltirilganligi, samaradorligiga ijobiy ta'sir koAsatadi.
Bola hayotining ilk kuniaridanoq uning todiq aqliy kamoloti uchun idrok etishjarayoninirivojlantirish haqidaqayg‘urish lozim. Anashu jihat bilan bog'liqlikda maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy tarbiyasining quyidagi vazifalarini ajratib koAsatish mumkin:

1.