0‘t oldirish tizimlari kontaktl1

KONTAKTLI ОТ OI.DIRISH T1Z1V11 APPARATLARIN1NG TIJZIL1SH1
O^lt oldirish g'altagi (12.7-chizma) ochiq magnitli zanjirga ega bo'lgan elektr avtotransformatordir G'altak o'zagi 0,35 mm qalinlikdagi transformator po'latdan tayyorlangan plastinalardan yig'ilib, bir-biridan okalina (sirti oksidlangan po'lat) bilan muhofazalangan. O'zakka (8) ikkilamchi cho‘lg‘am (6) o'ralgan muhofazalovchi trubka kiydirilgan. Ikkilamchi cho‘lg‘amning har bir qatlami kabel qog‘ozi bilan izolatsiya qilingan. Shu izolatsiyalarni tok yorib o‘tmasligi uchun oxirgi qatlam oTamlari oralig‘i 2-3 mm qilib tayyorlangan. Birlamchi cho'lg'am (5) ikkilamchi cholg'am ustidan o'ralgan bo'lib, issiqlikni olib ketishni yengillashtiradi. G'altak korpusi (9) listli (varaqli) po'latdan shtamplab tayyorlangan. Korpus ichiga transformator po'latidan tayyorlangan tashqi magnit o'tkazgich (10) o'matilgan. Chinni izolator (7) va karbolit qopqoq (2) o'zak va g'altak korpusi oralig'idan tok yorib o'tishiga imkon bermaydi.
Ikkilamchi cho'lg'amning bir uchi kontakt plastina (14), o'zak va prujina (3) vositasida yuqori kuchlanish qisqichiga (1) ulangan. Ikkinchi uchi esa, birlamchi cho'lg'amning bir uchi bilan o'zaro biriktirilgan (cho'lg'amlarni avtotransformatorli bog'lanishi) va uzgich-taqsimla- gichga ulanadigan qisqichga olib kelingan. Birlamchi cho'lg'amning ikkinchi uchi esa BK qisqichga ulangan.
G'altak korpusi va cho'lg'amlar orasidagi bo'shliq izolatsiyalovchi to'ldirgichlar, ya’ni rubraks (В 1, B7A va boshqa g'altaklar) yoki transfor­mator moyi bilan (Б13, Б115, Б117 va boshqa g'altaklar) to'ldirilgan. Moy to'ldirilgan g'altaklar ishlatish jarayonida ancha ishonchlidir. BK- Б va BK qisqichlarga keramik izolatorga (12) o'matilgan qo'shimcha rezistor(ll) ulangan. Rezistor qarshiligi g'altak turiga qarab 1,0-1,9 Om bo'ladi.


chizma. 0‘t oldirish g'altagi:
a-ochiq magml zanjirli. moy to'ldirilgan: i yopiq magnil zanjirli; kuchlanish qisqichi, i qopqoq; j-koniakt pnjjina; 4-zichlovcfai qiMirma: 5-biriamchi chu'lg'am;
6-ikkilamchi cho‘lg‘am; 7, /2-izolator; Я o‘iak; 9-g‘aliak korpusi; /0-tashqi magnit o'lkazgich;
M-qo'shimcha rezistor, /J-izolasiyalovchi to ldirgichlar; M yviqon kuclilanishning komakl plasiinasi.
Q

7-yelaklovchi valik; 2-tayanch plastina; J,^filslar; ^rotor; 5-qopqoq; ft-yuqori kuchlanish klemmasi; 7-kcmtakl ko'mirpmjinasi; #-kortakt ko'miri; 9-qopqoqrl ushlab timivchi plastina (zashelka); УО-markazdan qochma rostlagich; II vakuumli rostlagich; /Z-oktankorrektnmirg rostlash gaykalan;
/J rostlash vmli (ekssenlrik); /4-richag-u7gich; /J-qo'zg'alirtas kontakl plastinasini mahkamlovchi vint; /7-uzgich qisqtchi; /#-izolasi>alangan sim; /9-"massa”simi.

o‘shimcha rezistor o‘t oldirish g'altagidan alohida qilib ham o'rnatilishi mumkin. 0‘t oldirish g'altagining yangi modellari (nusxalari) yopiq magnit zanjiriga ega (12.7-chizma, b shaklga qarang), bu esa ularning elektr tavsifnomalarini yaxshilashga imkon beradi. Kontaktsiz o‘t oldirish tizimlari uchun huddi shunday g'altaklar bilan bir qatorda, ikkita chiqishi bo‘!gan, cho‘lg‘amlari ustidan esa zichlab plastmassa qoplangan ochiq magnit zanjirli (12.7-chizma, d) o‘t oldirish g'altaklari ham ishlab chiqariladi.
Uzgich-taqsimlagich - o‘t oldirish g'altagining birlamchi zanjiridagi tokni uzib-ulab turish yuqori kuchlanishni dvigatel silindrlariga taqsimlash hamda o't oldirishni ilgarilatish burchagini tirsakli valning aylanishlar chastotasi va dvigatelning yuklanishiga qarab o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Uzgich-taqsimlagich quyidagi konstruktiv uzellardan tashkil topgan qurilmadir: uzgich, taqsimlagich, markazdan qochma rostlagich, vakuum rostlagich, oktan-korrektor, kondensator.
ЗИЛ-130 dvigatelning Р4-Д uzgich-taqsimlagichi (12.8-chizma). Cho'yan korpus ichida ikkita mis-grafitli vtulkalarda yetaklovchi valik
chizma P4-D uzgich-taqsimlagich:
(1) aylanadi. Vtulkalar taqsimlagich korpusiga hurab o'rnatilgan qalpoq- simon moylagichlar orqali moylanadi. Valikning (1) yuqori uchiga sakkiz qirrali mushtchasi bo'lgan vtulka kiydirilgan bo'lib, u filts (moy shimdirilgan material) (3) yordamida moylab turiladi.
Korpusga uzgichning tayanch piastinasi (2) qo'zg'almas qilib o'rnatilgan bo‘lib, unga zoldirli podshipnikning ichki oboymasi (halqasi) mahkamlangan. Podshipnikning ichki halqasiga plastina zichlab o'tkazilgan, bu plastinaga uzgich va kontaktlar orasidagi tirqishni rostlovchi qurilma o'rnatilgan. Plastina mushtcha (kulachok) o'qi atrofida vakuum tortqisi yordamida burilishi mumkin. Zoldirli podship- nik orqali “massaga" tok o'tmasligi uchun plastina taqsimlagich korpusi bilan yumshoq sim vositasida elektrik tutashtirilgan. Shunday qilinganda podshipnik moylariga putur yetmaydi. Plastinaga mushtchani moylash uchun filts (16) o'rnatilgan. Mushtcha tepasiga esa rotor (4) mahkamlan­gan.
T

12.9-chizma. Markazdan qochma rostlagichning holatlari:

aqsimlagich korpusi karboiitdan tayyorlangan qopqoq (5) bilan yopib qo'yilgan. Bu qop- qoqda dvigatel silindrlari soniga teng “chiqish” lar bo‘- lib, undan svechalarga yuqori kuchlanish uzatiladi. Qop­qoq markazida esa o‘t oldi- rish g'altagidan kelgan yuqori kuchlanish simi mahkamla- nadigan “kirish” bor. Svecha­larga yuqori kuchlanishli kontakt ko'miri (8) va rotor piastinasi orqali dvigatel si- lindrlarining ishlash tartibiga mos ravishda taqsimlanadi.
Markazdan qochma rost- lagich (12.9-chizma) o't oldirishni ilgarilatish burcha- gini dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasiga qa- rab o'zgartirish uchun xizmat qiladi Yetaklovchi valikka (4) yukchalar o'rnatiladigan o'qlari (7) bo'lgan plastina mahkamlangan. Yukchalar
(2) o'zaro prujinalar (6) vositasida bog'langan. Har bir yukchada mushtcha (1) vtulkasiga mahkamlangan plastinadagi (3) ariqchasimon teshikka tushadigan shtift (turum) (5) mavjud. Mushtcha yuritmasi valikdan (4) yukchalar o'qi (7) orqali ishga tushiriladi. Aylanishlar soni ortishi bilan yukchalar markazdan qochma kuch ta’sirida keriladi, shun- da turumlar (5) plastinaning (3) ariqchasimon teshigida siljib, plastina va u bilan bog‘langan mushtchani yetaklovchi valikning aylanish to- moniga qarab ho‘radi. Natijada mushtcha uzgich kontaktlarini ertaroq ajratadi va o‘t oldirishni ilgarilatish burchagi kattalashadi.
Vakuumli rostlagich (12.10-chizma) o‘t oldirishni ilgarilatish burcha- girti dvigatel yuklanishiga qarab o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Vakuumli rostlagich yonilg‘i sarfining kamayishini ta’minlaydi, ayniqsa, dvigatel kichik va o'rtacha yuklanishlarda ishlaganda bu holat ahamiyatli bo'ladi. Vakuumli rostlagich markazdan qochma rostlagichga bog'liq emas va u alohida ishlaydi.
Vakuumli rostlagichning prujina (6) joylashtirilgan bo'shlig'i, karbu- ratorning aralashtirish kamerasi bilan trubka (5) vositasida drossel- zaslonkaning shundoqqina tepasidan tutashtirilgan va qistirma (3) bilan