05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

, 
silkinish maksimal
 
bo`lishi bilan birga zarba slkadap u tiladi. Bunda 
yelka, tirsak va barmoklar qatnashadi. Usul metalldan
 
qalinroq qavatni kesib 
olib tashlashda qo`llaniladi. 
Zarbaning kuchi ishning xarakteriga mos bo`lishi kerak (bolg`a qancha 
ogir, dastasi qancha uzun bo`lsa, zarba shuncha kuchli bo`ladi). Qo`lning 
uzunligi silkinish beruvchi zarbaning kuchiga to`g`ri pro
I 
yursional bo`ladi. 
Kesish paytida har ikkala qo`l ishlashi: o`ng qo`ldagi bolg`a silkina boshlaganda 
chap qo`l bilan zubiloni kesiluvchi yuzaga yo`naltirib sozlab turish kerak (68-
rasm). Zubiloning og`ish burchagi haddan tashqari kattalashib ketsa, asbob 
sirtdan toyib ketishi mumkin. Zarbani zubilo kallagining markaziga beriladi, bu 
ishni aniq va ishonchli bajarish mashklarga bog`liq. 
Chilangarlar to`g`rilash va rixtovkalash naytida zubiloning kallagiga 
emas, balki kesiluvchi joyga qaraydi. Bo`lg`usi chilangarlar ham ustalarning ish 
usullarini doim kuzatib borishi va bu usulni o`zlashtirib olishlari kerak. 
Pnevmatik to`g`rilash va rixtovkalash
 
bolg`a (RM5)ning chizmasi 2-rasmda 
tasvirlangan bo`lib, asbob korggus (1), muhra (4), zolotnik (3), 

---

25
dastadan (2) iborat. Siqilgan havo magistral quvur orqali rezina shlangadan 
bolg`aning dastasiga o`tadi. Chilangar o`ng qo`li bilan dastani, chap qo`li bilan 
asbob korpusini (stvol) ushlab zubiloning harakatini yo`naltiradi 
.
Yumaloqlangan tig`li to`g`rilash va rixtovkalash bilan o`yilgan ariqcha bir 
tekis, to`g`ri tig`lisida o`yilgani ponasimon ko`rinishda bo`ladi (3-rasm, 
a, 
b).
List va taxta tipidagi metallarni giraga qisib, listlar qoidaga muvofiq
 
giraning
 
jag`i bo`ylab to`g`rilash va rixtovkalaniladi. Zagotovkani giraga qisg`anda rsja 
chizig`i g`ira jag`i bilan bir chiziqsa yotishi lozim. 
To`g`rilash va rixtovkalash zagotovka chetiga shunday o`rnatish kerakki, 
uningtig`i giraninghar
 
ikkala jagllrn sirtida joylashsin. Zubiloningqiyalik burchagi 
ishlov burchagidan sirgga nisbatan 30°—35° (3-rasm, 
a), 
gira jag`larining
 
o`qiga 
nisbatan 45° bo`lishi kerak (3-rasm, 
b). 
Zubilo tig`i gira jag`iga nisbatan qiya 
botishi bilan undan qirindi buralib chiqadi. Metall sirtidan birinchi qavat 
kesilgandan keyin zagotovkani 1,5—2 mm ko`tarib, metallning navbatdagi 
qavati kesiladi va ish shu yo`sinda davom ettiriladi.Ish quyidagi uch bosqichda 
bajariladi: zagotovkaning qaramaqarshi ikki chetidan 30°—45° burchak ostida 
rax hosil kilinadi. Shundan keyin qaramaqarshi tomon qirralariga zubilo ish 
yo`lini belgilaydigan chuqurlikda kernlanadi va zagotovka sirtida zubilo yoki 
kreysmeyselning to`g`rilovchi tig`ining eniga teng bo`lgan o`lchamlarda parallel 
izlar hosil qilinadi. Nihoyat, zagotovkani gira jag`lariga qisib, kreysmeysel bilan 
belgilangan parallel chiziqlar bo`ylab kesish ishlari bajariladi kesish vaqtida 
ariqchalar o`rtasida qolgan ayrim bo`rtiqlar kesib tashlanadi.