021 йил февралида бўлиб ўтган 5-сонли мажлиси баённомаси қатнашдилар

ЎзМУ Тарих факультети “Ўзбекистон тарихи” кафедраси илмий семинарининг
2021 йил 5 февралида бўлиб ўтган 5-сонли мажлиси
БАЁННОМАСИ


Қатнашдилар: Кафедра мудири проф.,в.б. А.Б.Холиқулов, проф. Н.У.Мусаев, т.ф.бўйича PhD доц. А.Т.Замонов, т.ф.н., доц Р.Х. Сиддиқов, катта ўқитувчи Ж.Тоғаев ва 1-2 курс магистрантлари.


Кун тартиби:
Магисрант Ҳ.А. Тожибоевнинг “Бухоро хонлигида ҳукумдорларнинг тахтга чиқиш анъаналари ва валиаҳдлик тизими” мавзусидаги маърузасининг муҳокамаси.


Эшитилди:
Илмий семинар раиси проф., А.Б.Холиқулов: Илмий семинар ўтказилишининг асосий мақсади, магистрантларнинг изланишлари ва тақдим этилган мавзунинг муҳокамаси асосий мақсаддир.
Бугунги илмий семинар мажлисининг кун тартибидан магистрант Ҳ.Тожибоевнинг “Бухоро хонлигида ҳукумдорларнинг тахтга чиқиш анъаналари ва валиаҳдлик тизими” мавзусидаги маърузасининг муҳокамаси ўрин эгаллаган. Маърузани баён этиш учун сўзни Ҳ. Тожибоевга берамиз.
Ҳ. Тожибоев: Менинг илмий семинар мавзуимда Бухоро хонлигида ҳукумдорларнинг тахтга чиқиш анъаналари ва валиаҳдлик тизимини кўриб чиқамиз. Ватан – бу биз туғилиб ўсган замин, киндик қонимиз тўкилган тупроқ, боболаримиз излари қолган, аждодларимиз мероси, авлодларимизга қоладиган юртдир.
Дунёда Ватанга муҳаббатдан қудратлироқ бирон-бир туйғу ва унинг соғинчидан кучлироқ ҳис йўқ. Ватан миллатни юксалтиргувчи миллий ғурурдек жозибадор сеҳрли бир туйғуни уйғотади. Халқ қанчалик ор-номусли, ғурурли бўлса, ундаги Ватан ҳисси ва миллий онг ҳам шунчалик юқори бўлади. Она юрт – бир умрлик макон, диёр табиати, эл урф-одатлари, анъаналари, эртак ва афсоналаридир. Ватан ҳамиша навқирон ва суюклидир. Ватан миллатнинг маънавий-маданий заминини яратиб беради ва ҳар бир авлод боболарининг юртга бўлган муҳаббатларини ўзида ташиган ҳолда сўнмас Ватан меҳри билан бу дунёга қадам қўяди.
Ҳар қайси халқ миллий қадриятларини ўз мақсад-муддаолари, шу билан бирга, умумбашарий тараққиёт ютуқлари асосида ривожлантириб, маънавий дун ёсини юк салтириб боришга интилар экан, бу борада тарихий хотира масаласи алоҳида аҳамият касб этади. Яъни тарихий хотира туйғуси тўлақонли ра вишда тикланган, халқ босиб ўтган йўл ўзининг барча муваффақият ва зафарлари, йўқотиш ва қурбонлари, қувонч ва изтироблари билан холис ва ҳаққоний ўрганилган тақдирдагина чинакам тарих бўлади.
Темурийлар сулоласи ҳукмронлиги барҳам топгач, юртимизда шайбонийлар сулоласи ҳукмронлиги ўматилди. Мазкур сулола ишлаб чиқариш, илм-фан ва маданият ривожида темурийлар даврида эришилган улкан ютуқларни сақлаб қола олмадилар. Шайбонийлар ҳукмронлиги даврида олий ҳукмдор — хон давлат ҳудудларини сулола хонадони аъзоларига юрт (удел) қилиб бўлиб берди. Бу эса охир-оқибатда марказий ҳокимиятнинг заифлашувига, бекликлар ҳокимиятининг кучайишига, сиёсий тарқоқликнинг ҳукм суришига олиб клди. Натижада, ХVIII аср бошларида Бухоро хонлиги иккига бўлиниб кетди. Хонликларда юз берган кучли сиёсий тарқоқлик ва марказий ҳокимиятнинг ниҳоятда заифлашуви охир-оқибатда дастлаб шайбонийлар, сўнг аштархонийлар, Хива хонлигида эса арабшоҳийлар сулоласи ҳукмронлигининг барҳам топишига олиб келди. Уларинг ўрнида уруғ-қабила (Бухоро хонлигида ўзбекларнинг мангғтлар қабиласи, Хива хонлигида қўнғиротлар қабиласи ваьҚўқон хонлигида минглар уруғи) сулолалари ҳукмронлиги қарор топди.
Бу ҳодиса бир томондан уруғ-қабила сулолаларига марказдан қочувчи маҳаллий ҳукмдор ларнинг қаршилигини синдириб марказий ҳокимиятни кучайтиришга имкон берди. Иккинчи томондан эса бир халқнинг уч давлатга бўлиниб яшашига олиб келди. Яъни бу уч ўзбек давлати аҳолисининг катта қисмини ташкил этувчи ўзбеклар ўзларининг ягона ўзбек халқига маосублигини тўла ҳис эта олмади. Бироқ юқорида айтилган фикрлардан ХVI-ХIХ аср биринчи ярмигача бўлган даврни қамраб олувчи 350 йиллик тарихимиз фақат қоронғиликдан иборат бўлган экан, деган хулоса чиқармаслигимиз лозим.
Зеро, ўзбек давлатларининг тараққиётда орқада қолиши сабабларини фақат ҳукмдорлар юритган сиёсатдангина излаш адолатсизлик бўлади. Чунки бу даврда фақат Ўрта Осиё эмас, балки бутун ислом олами тушкунлик даврини бошдан кечираётган эди. Шундай қийинчиликларга қарамай, аждодларимиз Евроосиё карвон савдосини ривожлантирдилар. Айни пайтда, дунё аҳлини ҳайратга соладиган даражада меъморчилик обидаларини бунёд этдилар.