|
tog‘ga
bog ‘ga
qishloqqa
144
BIP Q undoshi bilan tugagan o‘zakka jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi qo‘shilganda, bu qo‘shimcha-qaymoqqa, toshloqqa kabi.
Xuddi shunday o‘/aklarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda, i o‘zak oxiridagi q undoshi g‘ ga aylanadi va shunday yoziladi. |
; Masalan:bulog‘i, qishlog‘1 i
G* undoshi bilan tugagan so‘zlarga jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi qo‘shilganda o‘zak va qo‘shimcha qanday aytillshidan qat’i nazar o‘zgarmaydi. Masalan: bug‘ga, : bog*ga. !
mashq, Rasm asosida «Bog‘da» mavzusida hikoya tuzing. Unda bog‘, o‘rtoq, yoq (tonton) kabi so‘zIarni jo‘na!ish kelishigida hamda egalik qo‘shimchalarida qo‘llang.
mashq. Berilgan so‘zlarga jo‘nalish kelishigi va egalik qo‘shimchalarini qo‘shing va yuz bergan o‘zgarishlarni izohlang. Bu so‘zlardan ikkitasini bir gap ichida qoilab, to‘rt-beshta gap tuzing.
Yarog‘, butoq, o‘rtoq, dog‘, bayroq, tog‘, o‘choq, uzoq.
- Ona tili, 5-sinf t Ar
Savol va topshiriqlar
1 • {? va undoshlari o‘zaro qaysi belgisiga ko‘ra farqlanadi va bu undoshlar bilan tugagan o‘zaklarga jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi qo‘shilganda, qanday talafïùz qilinadi va yoziladi?
Q undoshi bilan tügagan o‘zaklarga egalik qo‘shimchasi qo'shilganda bu so‘zda qanday o‘zgarish ro‘y beradi?
mashq. Uyga topshiriq. Ajratib ko‘rsati!gan so‘zlarni jo‘nalish kelishigi hamda egalik qo‘shimchasi bilan qoilab ko‘chiring. Ular ishtirokida gaplar tuzing.
Kun chiqar tomonda katta o‘choq, qozonda sho‘rva qaynab turibdi. (Ertakdan) 2. Hammamiz bir piyola-bir piyola bug‘i chiqib turgan sutdan ichdik. (0‘. Umarbekov) 3. Topgan bir dasta gui keltiradi, topmagan - bir bog‘ piyoz. (Maqol) 4. Tig‘ yarasi bitadi, til yarasi bitmas. (Maqol)
So‘zning onasi -quloq, suvning onasi -buloq. (Maqol)
dars. B, M UNDOSHLARIDAN OLDIN KELGAN N UNDOSHINING TALAFFUZ1 VA IMLOSI
topshiriq. Quyida berilgan so‘zlardagi n harfining qanday o‘qilishi va imlosini ayting.
Shanba, yoHlanma, qoHlanma, o‘n bir.
topshiriq. B, m tovushlarining talaffuzida qaysi nutq a’zolari ishtirok etishini ayting. N tovushining talafïùzida-chi? Farqini tushuntiring.
I®3 B, b va M, m harflaridan oldin kelgan n harfï m holida | o‘qiladi, lekin n yoziladi. |
—.—-— i — —
mashq. Quyida berilgan so(zlarning o‘qilishi va imlosiga diqqat
qiling. Ularni qo‘llab gaplar tuzing.
Yakshanba, Susambil, o‘n bir, bilganmi, bo'linma, Jomboy (tumani), manman, sunbula, tanbal.
*411-mashq. Tanbur va tambur so(zlarlning farqini tushuntiring. Bu so‘zlar ishtirokida gap tuzing.
412-mashq. Gaplarni o‘qing. M va b, n va b undoshlari yonma-yon kelgan so‘zlarni toping. Ularning so‘z turkumini, bu undoshiarning o‘zak yoki qo‘shimchalar tarkibida kelayotganini aniqlang.
Qorong‘ida turtingan holda Otinbibi paydo bo‘ldi. (Oybek) 2. Axir, u biror marta bo‘lsin yoniga kelganmi, ovqat berganmi, iltifot ko‘rsatganmi? (Rauf Tolib) 3. Bugun ham Julqunboydan eshitamizmi?- deb so‘raydilar dadam. (Hakim Nazir)
Savol va topshiriqlar
*} 1, B va m undoshlaridan oldin n harfi kelgan to‘rtta so‘z yozing. N ning 1 qanday o‘qilishi va imlosini ayting?
B va m undoshlaridan oldin kelgan n undoshining m holida talaffuz qilinishi sababini ayta olasizmi?
4jl3^mashq. Uyga topshiriq. Hafta kunlari haqida hikoya fuzing, unda nb (mb) harflari yonma-yon kelgan so‘zlar ishtirok etsin.
dars. AYRIM HARFLAR IZOHI J, j harfi va tovushi
topshiriq. Jo‘ja, jo‘ra, jajji so‘zlarida j harfi qaysi tovushni ifodalashini ayting.
topshiriq. Gijda, jurnal, vijdon so‘zlaridagi j harfi qanday o‘qilishini ayting.
J, j harfi jo‘ja, jajji kabi so‘zlarda til oldi, portlovchi, jarangli tovushni ifodalaydi. Jurnal, jirafa kabi so‘zlarda esa til oldi, sirg‘aluvchi, jarangli tovushni ifodalash uchun qo‘llaniladi.
mas lu). Vatan haqidagi quyidagi hikmatlarnl qalblngizga jo qiling.
Vatan sajdagoh kabi bo‘lmog‘i lozim. Yov kelganda qochganlar dinsiz, dilsizlardir. 0‘z jonini asrab kovaklarga berkinganlar iymonsizlardir! Ey, yosh yurtdoshim! Vatanga sadoqating - vijdoningga sadoqatingdir!
(G. Asqarova)
topshiriq. Vatan haqida bilgan hikmatlar va she’rlaringizdan ayting.
topshiriq. j harfi ishtirok etgan so‘zlami ko‘chiring. Ulaming talañuzidag. farqni izohlang.
mashq. Sinfda uch yoki to‘rt guruhga boiinib «Kim tez, kím ko‘p topadi» musobaqasini o‘tkazing. Musobaqa bir necha bosqichda o‘tkaziladi.
Birinchi bosqichda guruhlar 2 daqiqaichida portlovchi j undoshi so‘zning oxirida kelgan so‘zlarga, ikkinchi bosqichda 2 daqiqada tarkibida sirg‘aluvchi j undoshi bo(lgan so'zlarga ko‘proq misollar yozishi kerak. Har bir so‘z uchun 1 ball. Uchinchi bosqichda j harfl bilan boshlanuvchi hayvon, qush, o‘simliklar nomini kim ko‘p topib yozish talab qilinadi. Bu shartni bajarishga ham 2 daqiqa beriladi. Har bir so‘zga 1 ball.
Dars oxirida to‘plangan bailar hlsoblanlb, guruhlarning o‘rni aniqlanadi.
Savol va topshiriqlar
9 1. J harfi qanday tovushlami ifodalash uchun qo‘llaniladi?
2. /harfming yuqorida aytilgan ikkita vazifasini ko‘rsatuvchi to‘rtta misol keltiring.
416-mashq. Uyga topshiriq. 0‘zingiz yashab turgan qishloq (shahar) yoki mahalla nomining kelib chiqishi va ma’nosini buva, buvilaringiz yoki ota-onangizdan so‘rab bilib, yozing.
dars. X, x VA H, h HARFLARI
topshiriq. Bahor, hokim, goh-goh so‘zlaridagi h harfining qanday tovushni ifodalashini ayting.
topshiriq. Xon, xor, hovuch, hol so‘zlaridagi x va h harflari ifodalagan tovushlaming talaffuzdagi farqini izohlang.
x- N
? A, .v harfi q,g‘ tovushlari bilan bir xil o‘rinda, tilning orqa qismida hosil bo‘ladigan undosh tovushni ifodalaydi.
h harfi esa bo‘g‘izda hosil bo‘ladigan undosh tovushni ifodalaydi.
417-mashq. 0‘qing, jc va h undoshlarining talaffuziga e’tibor bering.
Paxta, xatar, shox, no‘xat, taxta, baxt, shaxta, sinfxona, xil-xil. Ogoh, harf, shoh, halol, havaskor, hayvonot, hayot, suhbat, hil-hil.
*418-mashq. Shox va shoh, uxlamoq va uhlamoq so‘zlarining Jia’nosidagi farqni tushuntiring hamda ular ishtirokida gaplar tuzing.
419-mashq. Nuqtalar o‘rniga x yoki h harflaridan talab qilinganini qo‘yib ko‘chiring.
Kechga borib, No‘...atpolvon o‘midan turib, u yoq-bu yoqqa pildirab yura boshlabdi. (Mirza Karim) 2. Ogo...lik - davr talabi.
Bolalarim, ...alol va ...aromning farqiga boringlar, - derdilar bobom. (Gazetadan) 4. Alifboda 26 ta ...arf va 3 ta ...arflar birikmasi bor.
Ro...at kelinoyi cho‘pchakka usta, ajoyib gapdon ...otin.
Savol va topshiriqlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
