|
*) 1. X, x va H, h harflari ifodalagan tovushlar talaffuzda qanday farq qilishini ayting?
X, a: va H, h harflarini birini ikkinchisi o‘mida qo‘llaganda, ma’noga ta’sir qiladigan so‘zlami keltiring.
42Qfrmashq. Uyga topshiriq. «Halol va harom» mavzusida o‘z fikrlaringizni yozma bayon qiling.
dars. FfUNDOSHIINING TALAFFUZI VA IMLOSI
topshiriq. Quyidagi so‘zlar tarkibida kelgan/ undoshining qanday o‘qilishi va imlosini ayting.
Dilafro'z, foiz, faqir.
topshiriq. Berilgan so‘zlar tarkibidagi / undoshining talañuzi va imlosiga diqqat qiling.
Afzal, afg‘on.
/ \
! F undoshi fil, fútbol singari so‘zlarda p holida o‘qilsa
ham, / bilan yoziladi.
Afzal, afg‘on kabi so‘zlarda / undoshi, p yoki v holida
o‘qilsa ham, / bilan yoziladi.
149
42Umashq Quyida berilgan so‘zlarni o‘qing. F tovushining talafTuzi va imlosini izohlang.
Fidoyi, shafqat, xufton, taraf, iftixor, fitobar, daftar, fazo, toifa, urf, faxr, ifoda, jafokash, telegraf, saf, tanaffus, tufli.
*422Lmashq. Kataklarda beshta so‘z yashiringan. Birinchi so‘z j bilan boshlanadi va oxirgi so‘z shu harf bilan tugaydi. Har bir so‘zning oxirgi harfi keyingi so‘zning birinchi harfî hamdir. Ochqichdan foydalanib, so‘zlarni o‘qing.
Osmon so‘zining ma’nodoshi (4 harf).
Quyosh so‘zining ma’nodoshi (5 harf).
Yuz so‘zining ma’nodoshi (3 harf).
Taraf so‘zining ma’nodoshi (5 harf).
Foyda so‘zining ma’nodoshi (3 harf).
Savol va topshiriqlar
sy 1. Quyidagi so‘zlar o‘rtasidagi ma’no farqlanishini ayting: faqir va paqir,
Ufa va upa, tuf va tup, fol va pol.
F undoshining talafïuzi va imlosini ayting.
423-mashq. Uyga topshiriq. Berilgan ikki harfdan zarurini qo‘yib, so‘z!arni ko‘chiring.
Tara(f-p), a(v-f)tomobil, sha(v-f)qat,
o(v-f)qat, a(f-v)zal, na(f-p)as,
inso(f-p), ka(p-f)tar, (p-f)aqat.
(p—f)ilik, har(f-p),
dars. Ng, ng HARFLAR B1RIKMASI VA UNING
VAZIFALARI
topshiriq. Quyida berilgan so‘zlarda qo‘llanilgan ng harflar birikmasining talaffuzini tushuntiring.
Keng, eng, ming, yengil, singil, ko ‘ngil.
? Ng harflar birikmasi bitta til orqa undoshini ifodalaydi.
Bu harflar birikmasini ikkita alohida n va g undoshlarini
ifodalovchi harflarning yonma-yon kelishidan farqlash lozim.
Solishtiring: shudring, ko'ngil, dengiz, sitigil; menga,
osmonga, ¡congress, shtanga.
424ímashq. Awal ng undoshi ishtirok etgan so‘zlarni, keyin alohida n va g tovushlari yonma-yon ishtirok etgan so‘zlarni ko‘chiring.
Menga, unga, ingramoq, kenglik, mingashmoq, dengiz, tanga, jiringlamoq, ko‘ngil, alanga, sening, tonggi, tungi, dangasa, singil, donga, jonga.
425-mashq. Gaplarni ko‘chiring, ng undoshi bo‘lgan so‘zlarni topib, ostiga chizing.
Ukam minib«saman oti»ni, «qilich» ushlab chiqibdi«jang»ga. (E. Vohidov) 2.Torga tor dunyo, kengga keng dunyo. (Maqol) 3. Qo‘liga uch tanga berib, bolani rozi qilib jo‘natibdi. 4. Ish ishtaha ochar, dangasa ishdan qochar. (Maqol)
Savol va topshiriqlar *} 1. Ng nima uchun harflar birikmasi deyiladi?
2. Ng harflar birikmasi ishtirok etgan beshta so‘z yozing.
426tmashq. Uyga topshiriq. Inson qadriga yetish, yaqinlarini e’zozlash haqida hadis, maqollar, she’rlar toping. Ularni yod oling.
dars.ShySh VA Ch,clt HARFLAR BIRIKMALARI HAM DA LLARNING VAZIFALARI
Sh, sh harflar birikmasi bitta til oldi, sirg‘aluvchi, N
jarangsiz undoshni ifodalaydi.
Eslatma: S va h yonma-yon kelib, alohida tovushlami
ifodalaganda, ular orasiga tutuq belgisi (’) qo‘yiladi.
Ch, ch harflar birikmasi bitta til oldi, portlovchi, v jarangsiz undoshni ifodalaydi. y
151
427-mashq. 0‘qing, bir tovushni ifodalagan harflar birikmalari qatnashgan so‘zlarni ko‘chiring.
Toshkent - 0‘zbekistondagi eng chiroyli va qadimiy shahar. U o‘tmishda Shosh va Choch nomlari bilan atalgan. Uning yoshi ikki ming yildan ham ortiq. Keyingi yillarda shahar chiroyiga chiroy qo‘shilmoqda. Katta-kichik xiyobonlar, keng va ko‘rkam ko‘chalar yanada obodonlashdi. Chet ellardan, dengiz orti mamlakatlardan ko‘plab mehmonlar kelmoqdalar. Ko‘chalar chetida chaman-chaman bo‘lib ochilgan gullar yo‘lovchilar bahri-dilini ochadi. («Gulxan»)
*428-mashq. She’rdagi harflar birikmalari qatnashgan so‘zlarga diqqat qiling. Ikkinchi misradagi qoshingdan so‘zini izohlang.
Jilmayadi o‘zida yo‘q shod
Yangi oy ham ketmay qoshingdan.
Etak-etak olib koinot
Yulduzlami sochar boshingan. (E. Vohidov)
429-mashq. Soch, och, shosh so‘zlarining shakldoshlarini topib, ma’nosini tushuntiring, ular ishtirokida gaplar fuzing.
Savol va topshiriqlar
9 1 • Harflar nimaga nisbatan belgilanadi?
Bir tovushga bir harf to‘g‘ri keladigan holatlami ayting.
Bir tovush ikki harf bilan ifodalanadigan holatlami izohlang.
mashq. Uyga topshiriq. Dialogni diqqat bilan o‘qing, qaysi imlo qoidasidan foydalanilayotganiga diqqat qiling.
-Menga qara, isming nima?
Bilib turib nega so‘raysan? Otim Is’hoq.
-Nega unda Ishoq deb yozding?
-Nima? Shundoq yoziladi o‘zi: awal I, keyin s, keyin h, so‘ng o va q.
-Noto‘g‘ri yozyapsan, o‘qiganda Ishoq bo‘lib qolyapti-ku?
-Nima qilish kerak?
-S bilan h orasiga tutuq belgisini qo‘y. Shunda sen Ishoq emas, Is’hoq bo‘lasan. (I. To ‘Iakov)
152
d a r s da test ustida ishlanadi.
140-darsIar da yozma ish va uning tahlili o‘tkaziladi.
dars. QO‘SH UNDOSHLAR TALAFFUZI
VA IMLOS1
topshiriq. Quyidagi so‘zlarda ishlatilgan qo‘sh undoshlami toping va qanday talaffuz qilinishi hamda yozilishiga e’tibor bering.
Ammo, katta, hassa, hissa, jizza, tizza, tonna.
topshiriq. Quyida berilgan so‘zlar tarkibida kelgan qo‘sh undoshlaming talaffuzim tushuntiring.
Artilleriya, million.
f Tarkibida yonma-yon bir xil undoshlar kelgan so‘zlar qo‘sh undoshli so‘zlardir. ^
, I
Ikki, chaqqon kabi so‘zlarda qo‘sh undosh qismlari aniq I talaffuz qilinadi va shunday yoziladi.
Million, artilleriya kabi so‘zlarda kelgan qo‘sh undoshlar I bir undoshdek talaffuz etiladi, lekin qo‘sh undosh bilan , yoziladi.
Gramm, metall kabi so‘zlar oxirida kelgan qo(sh I undoshlardan biri talaffuzda tusbirib qoldirilsa ham, yozuvda I hamisha ifodalanadi.
! Bunday undosh bilan tugagan so‘zlarga qo‘shimchalar i i qo‘shilganda, qo‘sh undoshning biri yozilmaydi.
mashq. Berilgan so‘zlarni o‘qing, talaffuzini tahlil qiling va farqini tushuntiring. Ular ishtirokida gaplar tuzing.
Quvvat, qattiq, issiq, sodda, xuddi, pochcha, karra, murabbiy, do‘ppi, yovvoyi, avval, jajji, arra, taraqqiyot, million, minnatdor, kilogramm, tanaffus, komissiya, milliard, grammatika, marra, zarra, qassob, g‘ijjak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
