69
b
30-rasm. Pnevmatik quritgich: a-sxemasi; b-umumiy ko’rinishi
V-bob:URUG’LARNI CHAQISH VA MAG’IZNI PO’STLOQDAN
AJRATISH USKUNALARI
5.1.Urug’larni chaqishdan maqsad
Moyli urug’lar
hujayralarida, moy bir tekis taqsimlanmagan bo’lib, ko’p
miqdordagi moy mag’izda to’plangan, urug’ va mag’izni o’rab turuvchi qavatlarda
moy kam miqdorda bo’lib, bu moylar tarkibi jihatdan mag’iz tarkibidagi moydan farq
qiladi.
Turli moyli urug’larda mag’iz va qobiq o’rtasidagi o’zaro nisbat turlicha bo’lib,
u naviga va o’stirilgan tabiiy iqlim sharoitiga qarab o’zgarib turadi.
Yuqori
sifatli moy, shrot va kunjara olishda moyli urug’ni chaqish va qobiqni
ajratish asosiy va muhim texnologik jarayon hisoblanadi. Mag’iz va qobiqning o’zaro
nisbati uni qobiqni ajratib qayta ishlanganda u qurilmalarning
ish unumdorligiga,
olinayotgan mahsulotlar sifatiga va sheluxa, shrot, kunjara
va moyning chiqishiga
ta’sir etadi.
70
Moyli urug’lar urug’ qavati, mag’iz qavatning xarakteri va bog’liqligini
mustahkamligiga ko’ra ikki guruhga: qobiqli moyli urug’lar va qobiqsiz moyli
urug’larga bo’linadi.
Qobiqli moyli urug’lar
kungaboqar, paxta chigiti qayta ishlashda mag’iz urug’
qobig’idan ajratilib qayta ishlanadi. Agar moyli urug’ qobiqni ajratmasdan qayta
ishlansa undan olingan moyning sifati past bo’lib,
mazasi va hidi yomonlashadi,
kislota soni va rangi katta bo’ladi, saqlash muddati qisqaradi.
Qobiqning mexanik mustahkamligi mag’izning mustahkamligidan bir necha
marta katta bo’lib u qurilmalarning yeyilishini tezlashtiradi va foydali unumdorligini
kamaytiradi. Urug’ qobig’ini ajratish natijasida presslash va ekstraktsiyalash
jarayonlari yengillashadi.
Urug’ qobig’i g’ovakligi yuqori bo’lganligi sababli moyni yutish qobiliyati ham
yuqori. Natijada presslash usulida olinadigan moy yuqotishlari ko’payadi.
Moyli urug’lar turli mashinalarda har xil usullarda po’stlog’idan ajratiladi.
Chaqish usuli ularning fizik-mexanik va biokimyoviy
xususiyatlarga asosan
tanlanadi. Masalan, kungaboqar pistasi, chigit,
kanakunjut, nasha urug’i, gorchitsa,
soya, yeryong’oq va shunga o’xshashlarning po’stlog’i qattiq, zig’ir, ko’knor urug’i,
indovlarniki yumshoq bo’ladi. Shuning uchun ular har xil mashinalarda po’stlog’idan
ajratiladi.
Moyli urug’lar po’stlog’ining mustahkamligi ularning namligiga bog’liq.
Masalan, kungaboqar urug’ining namliligi 14,1% bo’lganda po’stlog’ini
sindirish
solishtirma ishning maksimal miqdoriga mos keladi,
namlik oshganda yoki
pasayganda u kamayadi.
Kungaboqar urug’ining po’stlog’i tolasimon tuzilishiga ega va zarba ta’sirida
yoriladi. Kanakunjut urug’i oson siqilish natijasida chaqiladi. Paxta chigiti po’stlog’i
tukli zich bo’ladi va kesish usuli bilan pichoq yordamida chaqiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: