01 умичт ўқув қул

O’rta tolali paxta chigitining kritik tezligi 
Navi 
Momiqligi, % 
Namligi, % 
v
kr, 
m/sek
 
1 
9,0 
8,0
7,8
2 
9,52
7,9
6,8
3 
9,60
8,1
6,3
4 
9,81
8,0
6,0
Moyli urug’larning aerodinamik xususiyatlari ularning kimyoviy tarkibi va 
namligiga bog’liq. 
3-jadval 
Moyli urug’larning aerodinamik xususiyatlari 
Xom ashyo 
Kritik 
tezligi, 
m/sek 
Elkanlik 
koeffitsienti, 
m
-1 
Xom ashyo 
Kritik 
tezligi, 
 m/sek 
Elkanlik 
koeffitsienti, 
m
-1 
Zig’ir 
3,3…6,0 
0,41 
Gorchisa 
3,9…7,2 
0,27
 
Kungaboqar 
3,2…8,9 
0,24 
Ko’knor 
2,5…4,3 
0,53…1,63
 
Kanakunjut 
0,6…10,2 
0,09 
Raps 
8,2 
0,15
 
Kanop 
3,2…7,8 
0,24 
Eryong’oq 
12,5…15,0 
0,04…0,06
 
Paxta 
chigiti 
(ingichka tolali) 
5,0…9,8 
0,14 
Soya 
9,5…12,5 
0,06…0,24
 

---

19 
Mingta urug’ning massasi
. Urug’larning o’lchamlari, xususan qalinligi, 
ularning massasi bilan bog’liq bo’ladi. Urug’lar massasini tavsiflash uchun “absolyut 
massa” - 1000 ta urug’ massasi tushuncha kiritilgan. U urug’larning amaldagi 
namlikda aniqlanadi va quruq moddalarga hisoblanadi:
100
/
)
100
(
c
b
a
A
−
=
, g (1.3) 
bu yerda 
a
– 1000 ta urug’ning amaldagi massasi, g; 
b
c
-
urug’larning namligi, %. 
Absolyut massa qiymatiga ko’ra urug’lar og’ir, o’rta va yengil turlarga 
bo’linadi. 
4-jadval 
Yog’li o’simliklar 1000 ta urug’i massasi
O’simlik 
A, g 
Og’ir 
Yeryong’oq 
1000...1200 
Soya 
140...200 
Kanakunjit 
160...350 
Chigit 
110...165 
Kungaboqar 
45...100 
O’rta
Maxsar 
20...50 
Zig’ir 
3...15 
Nasha 
12...26 
Yengil
Oq xantal 
3,5...6,0 
Qora xantal 
1,6....2,2 
Raps 
1,9...5,6 
Rijik 
0,7...1,6 
Kunjit 
2,0...5,0 
Ko’knor 
0,25...0,7 
 
Nisbiy zichlik
. Bu ko’rsatkich urug’lar turli tuqimalarining kimyoviy tarkibi, 
namligi va nisbiy zichligi bilan bog’langan. Urug’lar nisbiy zichligi qiymati urug’ 
tuqimalaridagi havo miqdoriga ham bog’liq bo’ladi. Masalan, kungaboqar urug’ida 
havoli tuqimalar 20-35% hajmni egallaydi. 
Ko’pchilik yog’li o’simliklar urug’larining nisbiy zichligi 1 (suvning 
zichligi)dan kichik. Ularda zichligi 0,92 g/sm
3
bo’lgan lipidlar ko’pchilikni tashkil 
qiladi. Lipidlarning zichligidan tashqari urug’larning nisbiy zichligi anatomik 
tuzilishining xususiyatlari, tuqimalarning zichligi, qoplovchi va asosiy tuqimalar 
orasida havo bo’shligining mavjudligiga ham bog’lik bo’ladi. 

---

20 
Moyli urug’lar 
Nisbiy zichligi, g/sm
3
 
Kungaboqar 
0,65-0,84 
Nasha 
0,87-0,92 
Kanakunjut 
0,91 
Kunjut 
1,08 
Kuknori 
1,14 
Zig’ir 
1,16 
Xantal 
1,22 
Soya 
1,15-1,35 
Agar quruq urug’larning nisbiy zichligi 1 dan kichik bo’lsa u urug’larni namlash 
vaqtida ortadi; agar 1 dan katta bo’lsa, urug’larni namlash vaqtida nisbiy zichlik 
kamayadi.
Urug’larning fizik xossalari (absolyut massa, nisbiy zichlik, geometrik 
o’lchamlar) kimyoviy tarkibiga bog’liq bo’ladi (5-jadval). Jadvaldan ko’rinib 
turibdiki, urug’larning yirikligi va yog’liligi orasida teskari bog’liqlik, nisbiy zichlik, 
absolyut massa va urug’larning yog’liligi o’rtasida to’g’ri bog’liqlik, bu 
ko’rsatkichlar va luzga miqdori o’rtasida teskari bog’liqlik mavjud.