0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

5 .4 .1Х-ХП asrlarda 0 ‘rta Osiyoda aloqa tizimi taraqqiyoti
IX- 
XII asrlar 0 ‘rta Osiyo tarixida rivojlanish davri hisoblanadi. Bu 
rivojlanish nafaqat ilm-fan va madaniyat sohasida, shuningdek, 
iqtisodiyot sohasida ham kuzatildi. Albatta, bu taraqqiyot asosida bir 
necha faktorlar yotadi. Ular ichida aloqa tizimi o‘ziga xos ahamiyatga 
ega.
X- 
XI asrlarda 0 ‘rta Osiyoda Tohiriylar, Somoniylar, Qoraxoniylar 
va Anushteginiylar hukmronligi o‘matildi. Bu davrda ilm-fan va tashqi 
aloqalaming rivojlanib borishi pochta xizmatiga bo‘lgan talabni oshirdi. 
Shuning 0 ‘rta Osiyodagi yuqorida nomlari keltirilgan mahalliy va tashqi 
davlatlar orasida pochta-korrespondentlik xizmati faoliyati qayta tashkil 
etildi. Pochta bekatlarining moddiy ta’minoti yaxshilandi. Hamda pochta 
xizmati tarmog‘i kengaydi. Ibn Xordadbek “Kitob al-Masalik va al- 
Mamalik” (“Mamlakatlar va yo'llar kitobi”) asarida xalifalik hududida 
pochta xizmati tarmog‘i ko‘lami haqida quyidagi ma’lumotlar keltiradi:
55

---

musulmon davlatlarida taxmiman 930 ta pochta bekati bo‘lib, ularning 
ta’minoti (ot sotib olish, bekat boshlig‘i va xabarchilar maoshi) uchun 
shu davr uchun ulkan summa - 159 ming dinor sarflangan.
0 ‘rta asrlarda shoshilinch va xos hujjatlarni yetkazishda ba’zi 
holatlarda harbiy qismlar xizmatidan ham foydalanilgan. Masalan, 
Abulfayz Bayhaqiyning asarida keltirilishicha, harbiy qismlar yurishda 
bo‘lgan Ma’sud G‘aznaviyga qisqa rnuddat ichida Balxdan Termiz 
orqali Chag'oniyonga maxsus maktubni yetkazishgan. Nizomumulkning 
“Siyar ul-MuIuk” asarida davlatda barqarorlik va tinchlikni saqlashda 
xabarchilar ahamiyati alohida ta’kidlanadi.
Ushbu asar o‘rta asrlar sharq mamlkatlarida davlat boshqaruvi 
bo'yicha qanday ahamiyatligini e’tiborga olsak, shunchalik pochta 
xizmatining davlat uchun ahamiyatini ham ko‘rsatib beradi. Darhaqiqat, 
pochta xizmati o‘rta asrlar davlatlari hududiy birligini saqlashda muhim 
ahamiyat kasb etgan. Shuning uchun davlar boshqaruv tizimi tarkibida 
pochta aloqasi bilan shug‘ullanuvchi maxsus xizmatlar bo‘lgan. 
Masalan, Somoniylar davlat boshqaruvi o‘nta devondan iborat bo‘lib, 
ulardan biri - “Devoni barid” maxsus pochta xizmatini tashkil etishda 
mas’ul bo‘lgan. Ushbu bo‘!im boshlig‘i bosh vazirga emas, balki 
bevosita oliy hukmdorga bo‘ysungan.