Xutuxu
no‘yon boshchiligidagi
45
ming kishilik qo‘shinini
Jaloliddinga qarshi yuboradi. Jaloliddin Valiyon qal’asini qamal
qilayotgan mo‘g‘ul qo‘shinlariga qarshi hujum qilib, ularni tor-mor
etadi. Bu Jaloliddinning dushman ustidan qozongan dastlabki yirik
g‘alabasi edi.
Ikki yirik qo‘shin Afg‘onistonning
Parvona dashti yaqinida
to‘qnashadi. Ushbu jangda Sulton Jaloliddin o‘zining harbiy talantini
yana bir bor namoyon etadi. Jang shafqatsiz, beomon bo‘ladi. Jangda
Jaloliddin qo‘shinlari o‘zidan kuchli bo‘lgan mo‘g‘ul qo‘shinlarini tor-
mor qitadi. Parvonadagi jang mo‘g‘ullaming birinchi katta mag‘lubiyati
edi. Jaloliddinning Parvonadagi g‘alabasining eng e’tiborli tomonlaridan
biri shunda ediki, bir qancha shahar aholisi bu g‘alabadan xabar topadi,
undan ruhlanib, mo‘g ‘ul!arga qarshi isyon ko‘taradj, ulaming noiblarini
oMdiradi.
Biroq g ‘alabadan keyin qo‘Iga kiritilgan oMjaiarni taqsimlashda
Jaloliddinning lashkarboshilari o‘rtasida o‘zaro
kelishmovchilik
boshlanadi. Nizo tufayli lashkarboshilar Sayfiddin Ag‘roq, Aminlar
har biri 20 mingdan ortiq lashkar bilan arazlab ketib qoladi
(keyinchalik mo‘glullar ulaming barchasini alohida-alohida yengib,
qirib tashlashadi). Jaloliddinning ularni qaytarish yoMidagi urinishlari
naf bermadi. Bu voqeadan so‘ng Jaloliddinning harbiy kuchi
zaiflashib qoladi. Fursatdan foydalangan Chingizxon G‘aznaga askar
tortadi va ajralib chiqqanlarni alohida-alohida tor-mor etadi. Jaloliddin
tengsiz
janglar olib borib, Sind (Hind) daryosi qirg‘oqlariga
yaqinlashib boradi.
Sind daryosi bo‘yida bo‘yida 1221-yilning 25-noyabrida ikki
o‘rtada qattiq jang bo‘ladi. Jaloliddin Chingizxon qo‘shinining ilg‘orini
yengadi. Mo‘g‘ullarning pistirmalarga qo‘yilgan 10 ming nafar
saralangan askari jangni yakunlaydi. Jaloliddin taslim bo'lishni
xohlamay otda Sind daryosiga sakrab, narigi qirg‘oqqa suzib o'tadi. U
bilan birga uning to‘rt ming kishilik askari ham daryodan o‘tib oladi.
Hozirgi paytda ham bu daryoning bir tomoni “Ot sakrash”, narigi
tomoni “Cho‘li Jaloliy” deb ataladi. Jaloliddinning jasoratiga qoyil
qolgan Chingizxon uni ta’qib qilish fikridan qaytadi. Hatto, u
o‘g‘illariga qarab: “Ota o‘g‘il mana shunday bo‘lishi lozim”, - degan
ekan. Chingizxon bungacha hech bir shoh, hukmdor yoki sarkardaga tan
bermagan va hech kimni o‘ziga munosib raqib ko'rmagan edi.
Jaloliddin Sind darayosidan kechib o ‘tganidan so‘ng qolgan
jangchilarini to‘piab, Shimoliy Hindiston
hududidagi bir qancha
6 3
davlatlar hukmdorlari bilan aloqa o ‘rnatishga harakat qildi. Jaloliddin
Hindistonda turli jang va fitnalarni boshdan kechirib, uch yil-u yetti
oy hukmronlik qiladi. Bu yerda u katta davlat barpo etarkan, unga
tevarak atrofdan yangi-yangi kuchlar kelib qo'shiladi. U o ‘z davlat
chegaralarini kengaytirib, katta kuch to ‘plab, so‘ng mo‘g ‘ullar bilan
kurash olib borishni rejalashtirgan edi.
Shu maqsadda harbiy yurish
qilib, Iroqqa lashkar tortadi. Iroq va Eronning obro'li amaldorlari u
tomonga o‘tadi. Misr va Suriya hukmdorlari ham unga tobeliklarini
bildirib, elchi yuboradi. 1226-yilgacha Ozarbayjon va Gurjistonni jang
bilan egallab, 1227-yil 5-sentabfda Jaloliddin Isfahon yaqinida Eronni
mo‘g ‘ullardan himoya qiladi va ular ustidan katta g‘a!abani qo‘lga
kiritadi.
Jaloliddinning bu yutuqlari, uning kuch-qudrati, obro‘-e’tiborining
oshib borishi xalifa an-Nosimi bezovta qila boshlaydi va u qanday
bo‘lmasin Jaloliddinni yo‘q qilish payiga tushadi. Al-Nosir mo‘g ‘ullarga
qarshi kuchlami birlashtirish o‘miga, Jaloliddinni yo‘q qilishga va
boshqa musulmon hiikmdorlami unga qarshi qo‘yishga harakat qildi. Bu
harakatlari bilan mo‘g ‘ullarga qarshi kurashda yagona qo‘shin tuzilishini
imkonsiz qildi. Jaloliddin Xorazmshohlar davlati
hududida unga qarshi
boigan ana shunday ichki raqiblar bilan kurashishga ko‘p vaqt va kuch
ajratishga majbur bo‘ladi.
1230-yil avgustda Ko‘niya, Jazira, Damashq va Misrning
birlashgan qo‘shinidan Jaloliddin Manguberdi kuchiari Arzinjon
yaqinidagi jangda magiubiyatga uchradi. Jaloliddin Manguberdining
kuchsizlanganidan foydalangan mo‘g ‘ullar katta qo‘shin bilan 1231-
yilda Ozarbayjonga bostirib kirib, Jaloliddin Manguberdini ta’qib
etishadi. Mo‘g‘ullar uning qarorgohiga uyushtirgan tungi hujum
natijasida Jaloliddin Manguberdining oz sonli qo‘shinini tor-mor
keltiradilar, Jaloliddin Manguberdini o‘zi esa ta’qibdan
qutulib
Kurdiston tog'lariga chiqib ketadi. Bu yerda qaro‘qchi kurdlar qo‘liga
asir tushib, o‘ttiz uch yoshida fojiali halok bo‘lgan. U o‘n yil davomida
Markaziy Osiyoning turli nuqtalarida mo‘g ‘ullarga qarshi kurashdi. 0 ‘z
xalqi yerining mustaqilligi va ozodligi yo‘lida astoydil kurashdi. Garchi
halok bo‘lgan bo‘lsa-da Jaloliddin Manguberdi bo'ysunmas vatanparvar,
milliy qahramon sifatida tarixda o‘chmas iz qoldirdi.
1998-yilda 0 ‘zbekiston hukumati Jaloliddin Manguberdining
mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi kurashda ko‘rsatgan mislsiz jasorati,
Vatanga va o‘z xalqiga sadoqat va cheksiz muhabbatini qadrlash va
uning porloq ruhini abadiylashtirish maqsadida “Jaloliddin Manguberdi
6 4
tavalludining 800 yilligini nishonlash haqida” qaror qabul qildi. Qarorga
ko‘ra, uning yurti Xorazmda Jaloliddin Manguberdiga haykal o‘matildi,
ko‘cha, maydon, jamoa korxonalariga va boshqalarga uning nomi
qo‘yildi. Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800
yilligi mustaqil
0 ‘zbekistonda 1999-yili keng nishonlandi. Jaloliddin Manguberdi
haqida videofilm, doston, pyesalar yaratildi, 2000- yil 30-avgustda
“Jaloliddin Manguberdi” ordeni ta’sis etildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
