0 ‘zbekist0nda xalqaro turizmni rivojlantirishda «Buyuk Ipakyo`li» va xalqaro turizm yarmarkalarining o*rni

---

0 ‘ZBEKIST0NDA XALQARO TURIZMNI RIVOJLANTIRISH 
Xalqaro turizmni rivojlantirishda «Buyuk Ipakyo`li» va xalqaro turizm 
yarmarkalarining o*rni 
O‘zbekiston xalqaro aloqalarining rivojlanishida turizm sohasi alohida ajralib 
turadi. Mustaqillikdan oldin 0 ‘zbekiston aholisi sobiq markaz ruxsati bilangina 
chet ellarda sayohat qilib kelar edi, xorijiy turistlar ham avval Moskvaga kelib, 
so‘ng 0 ‘zbekistonga tashrif buyurar edi. Buning ustiga, turizmdan olinadigan 
barcha daromadlami (shuningdek, valyuta daromadlarining ham ham- masini) 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sobiq markazga jo‘natish majburiy edi. Xorijiy turistlarga 
ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxi 0 ‘zbekiston budjetidan qoplanar, buning evaziga 
markazdan hech nima olinmas edi, natijada xalqaro turizmdan 0 ‘zbekiston zarar 
ko‘rar edi. Mustaqillikka erishgandan so‘ng, 0 ‘zbekiston hukumati xalqaro turizm 
sohasining rivojlanishiga alohida e’tibor qarata boshladi va buning uchun mas’ul 
boigan yagona tashkilot tuzildi. 0 ‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning 
rivojlanishi uchun mas’ul boigan tashkilot «0‘zbekturizm» Milliy kompaniyasi 
hisoblanar edi. Milliy kompaniyaning faoliyat yuritishi davomida respublikada 
xalqaro turizmni rivojlantirishda katta o‘zgarishlar amalga oshirildi. Oldinlari 
turistlar uchun dam olish uylari, turistik bazalar, kempinglar zamonaviy talablarga 
javob bera olmas edi, chunki ulami ta’mirlash, qayta qurish va jihozlash masalalari 
sobiq markaz tomonidan ko‘rib chiqilar edi. Mustaqillikka erishgandan so‘ng, bu 
holatga, shuningdek, xalqaro turizm sohasidan olingan daromadning barchasini 
respublika tashqarisiga olib chiqib ketilishiga chek qo‘yildi. 0 ‘zbekiston xalqaro 
turizm sohasida bozor munosabatlari amal qila boshladi, duvlatning ko‘plab 
turistik korxonalari xususiylashtirildi, turistik
mahsuiot yaratish hamda shu kabi mahsulotga mustaqil narx belgilash erkinligi 
yaratib berildi. Natijada turistik xizmatlar bozorida korxonalar o‘rtasida sogiom 
raqobat yuzaga keldi. « 0 ‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining vujudga kelishi va 
bu tashkilotning 1993-yili Butunjahon turizm tashkilotiga a’zo bo'lib kirishi 0 
‘zbekiston xalqaro turizmi taraqqiyotida qo‘yilgan ulkan qadam boidi. 
Respublikada xalqaro turizmni yangi bosqichga ko‘tarish va samarali faoliyat 
ko‘rsatishiga mos keladigan yangi shart-sharoit va mexanizmlar vujudga keldi. 
Xalqaro turizmning paydo boMish va shakllanish tarixini tahlil qilar ekanmiz, 
savdo munosabatlarini o'rnatish, dam olish va sayohat bilan bir qatorda, dunyo 
xalqlarining tarixi, madaniyati, urf- odat va an’analarini o‘rganish, bilish va buning 
natijasida odamlar, elu elatlar o‘rtasida hamjihatlik, bag‘rikenglik fazilatlarini 
mustahkamlash ham turizmning muhim tarkibiy qismi bo‘lganiga yana bir bor 
ishonch hosil qilamiz. 0 ‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti 

---

aytganlaridek, “Xalqaro turizmni rivojlantirish va uning samaradorligini 
belgilaydigan eng muhim omillar, hech shubhasiz, butun dunyoda, turli 
mintaqalarda, sayyohlami qabul qiladigan har bir davlatda tinehlik, xavfsizlik, 
siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat boiib qolmoqda”64. 0 
‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmni rivojlantirish borasida ishlab chiqilgan 
yana bir muhim hujjatlar qatoriga 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-
yil 2-iyundagi «Buyuk Ipak yo‘li»ni qayta tiklashda 0 ‘zbekiston Respublikasi 
ishtirokini avj oldirish va respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi 
ehora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni hamda mazkur farmonni amalga oshirish 
maqsadida e’lon qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
1995-yil 3-iyundagi « 0 ‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamo- naviy 
infratuzilmasim barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarorini xalqaro 
turizmni rivojlantirish dasturi sifatida kiritish mumkin. 
0 ‘zbekiston xalqaro turizmining rivojlanishida «Buyuk Ipak yoii» ning tutgan 
o‘rni va mohiyati nihoyatda cheksiz. Etir necha asrlar davomida ushbu zaminning 
G‘arb va Sharqida istiqomat qilgan xalqlarni Janubi-sharqiy Osiyodan to 0 ‘rta Yer 
dengizi mamlakatlarigacha cho‘zilgan va «Buyuk Ipak yoii» deb nom olgan savdo-
sotiq yo‘li bir-biri bilan bog‘lab turar edi. Bu yo‘lga «Ipak Yo‘li», deb nom 
berilishining asosiy sababi, bu yerda tashiladigan mahsulotlaming asosiy qismi 
ipak matolari va mahsulotlari boiganligidandir. Ipak tayyorlash bilan bogiiq boigan 
sir-asrorlami Xitoy ustalari ming yillar davomida boshqa davlatlardan yashirib 
kelgan. Ammo «Buyuk Ipak yoii» orqali tashilgan mahsulotlar faqat ipakdangina 
iborat boimay, balki bu yoi orqali bronza, chinni, jun, xomashyolar va ulardan 
tayyorlangan buyumlar ham bor edi. «Buyuk Ipak yoii» qariyb ikki ming yillik 
tarixga ega boiib, bu yo‘1 asosan Italiyadan tortib Turkiya orqali Iroq va Eronga 
borgan. U yerdan esa Markaziy Osiyo hamda Shimoliy Pomir orqali o‘tib Qashqar 
va Yorkentgacha yetgan. Bu yerda yoi ikkiga ajralgan hamda shimol tomondan 
Takla-Makon sahrosini aylanib o‘tib, Lobnor koii yaqinida yana qo‘shilgan va 
Xitoygacha borgan. Buyuk Ipak yoiida Turkiston hududi yetakchi rolni bajarib 
kelgan. Ushbu hududdagi Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Xo‘jand, Choijuy 
kabi qator shaharlar Ipak yoiidagi asosiy manzillar boigan. 0 ‘zbekiston o‘zining 
qulay geografik o‘mi tufayli, bu tarixiy yoida markaziy o‘rinni egallagan. «Buyuk 
Ipak yoii» ko‘p asrlar davomida kishilik madaniyatining vujudga kelishida katta 
o‘rin egallagan. Uning tarixda tutgan o‘mi hamda ahamiyatini tiklash, bu yoida 
xalqaro turizmni rivojiantirish kabi maqsadlami moijallab, 1994-yilning oktabr 
oyida Birlashgan millatlar tashkiloti va uning nufuzli tashkiloti YUNESKO 
ishtirokida 0 ‘zbekistonda Butunjahon turistik tashkilotining kengashi boiib o‘tdi. 
Kengash a’zolari Ipak yoii bo'у lab turizm faoliyatini tiklash va rivojlantirishga 

---

qaratilgan Samarqand Deklaratsiyasini qabul qildi. 1995-yilning oktabr oyidan 
boshlab Toshkent shahrida «Ipak yoiida turizm» nomi bilan birinchi marotaba 
Xalqaro turistik yarmarka o‘tkazildi. Shundan keyin ushbu
325 xalqaro turistik yarmarka har yili muntazam ravishda o‘tkazilib kelinmoqda. 
Bu xalqaro turistik yarmarkalarda tuzilgan shartiioma va bitimlar xalqaro turizmni 
yanada rivojlantirish, respublikaning xalqaro turizmga oid imkoniyatlarim ishga 
solish hamda «Buyuk Ipak yoii»ga xos boigan qadimiy an’analami tiklashga keng 
yo‘l ochib bermoqda. Toshkent shahridagi « 0 ‘zekspomarkaz»da «Xalqaro turizm 
ko‘rgazmasi - 2016» boiib o‘tdi. Ko‘rgazmada jami 855 ta kompaniyalar va 43 ta 
davlatdan kelgan (Fransiya, Shveytsariya, Ruminiya, Chexiya, Turkiya, Isroil, 
Italiya, BAA, Eron, Hindiston, Xitoy, Tailand, Malayziya, Singapur, Rossiya, 
Ozarbayjon, Qozog‘iston, Turkmaniston, Qirg‘iziston va boshqa davlatlar) 65 ta 
xorijiy kompaniyalar ham o‘z xizmat turlari bilan ishtirok etdi. Har yilgi 
ko‘rgazmalarga yangi, ta’lim, tibbiyot va geoturizm yo‘naIishlari kiritilmoqda. 
Ko‘rgazmaga tashrif buyuruvchilar soni o‘n uch ming nafardan oshib ketdi. 
Yarmarka turistlami qabul qilish va ichki turizm, ekoturizm, faol va sarguzashtli 
turizm, ekskursiya va sog‘lomlashtirish turizmi, turistik ma’muriyatlar va milliy 
ofislar, turistik agentliklar va turoperatorlar, otellar, sanatoriya-kurort majmualari, 
dam olish maskanlari, havo yo‘llari va yo‘lovchi tashuvchilar, uyushmalar, ta’lim 
muassasalari, muzeylar, teatrlar, transport va sug‘urta kompaniyalari, onlayn-
bronlashtirish tizimlari kabi keng qamrovga ega ekspozitsiyalami o‘zida 
birlashtiradi. Shuningdek, xalqaro turistik yarmarka yakunlariga ko‘ra, yilning 
«Eng yaxshi turistik yo‘nalishi», «Eng yaxshi turistik kompaniya», «Eng yaxshi 
turistik imkoniyatlar». «Eng yaxshi ko‘rgazma stendi», «0‘zbekiston hududlari 
ichida eng yaxshi taqdimot», «Eng yaxshi hudud stendi», «Eng yaxshi 
mehmonxona taqdimoti» kabi nomi- natsiyalar bo'yicha g‘oliblar aniqlanib, diplom 
va esdalik sovg‘alari topshiriiadi. Bundan tashqari, yarmarkaning ta’lim turizmiga 
bag‘ishlangan yangi boTimi boshqa mavzuga oid yo‘nalishlar ichida o‘z bilimini 
yanada oshirishga intiluvchi yosh avlod vakillari orasida katta qiziqish 
uyg‘otmoqda. Unda respublikamizda ushbu sohaga kadrlami yetishtirib berayotgan 
yetakchi oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari - Toshkent davlat iqtisodiyot 
universiteti, Samarqand iqtisodiyot va servis instituti, Singapur menejmentni 
rivojiantirish instituti, poytaxtdagi kasb-hunar kollejlari, “Turizm sohasida malaka 
oshirish va qayta tayyorlash respublika markazi” Davlat unitar korxonasi vakil lari 
ishtirok etib, sayyohlik sohasida milliy kadrlami tayyorlash tizimi bilan yaqindan 
tanishtirdilar. Yarmarka o‘tkaziladigan kunlarda turizm muammolariga 
bag‘ishlangan anana- viy xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya va seminarlar 
o‘tkaziladi.