0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

rossiyalik  tnualliflarnin 
asarlari
107

---

Chunonchi,  u  Buxoro  xoniga  Xivaga  qarshi  ittifoq  tuzishni  taklif 
etishi  lozim  edi.  Beneveni  o‘z  esdaligida,  jumladan,  quyidagilarni  qayd 
etgan:  ,^igar  Xiva  xoni  Sherg'oziyxon  yo'qotilsa,  bu  yerda  tinchlik 
о ‘rnatiladi  va  hamma  yo ‘liar  ochiq  b o ‘ladi.  Rossiya  Sherg‘oziyxonga 
qarshi  kuchlarni  q o ‘llab-quwatlashi  foydali  b o ‘ladi“.
Rossiya  elchisi  sifatida  Xiva  xoniigiga  1819-yilda  kelgan  N.I. Mu­
ravyov  ham  yozib  qoldirgan  esdaliklar  eng  qimmatli  manbalar  qato- 
rida  turadi.  „Esdaliklar"  Xiva  to‘g‘risida,  qadimiy  obidalar,  davlat 
boshqaruvi  tizimi,  hnnarmandchilik  va  savdo-sotiq  to‘g ‘risida  batafsil 
ma’lumotlardan  iborat.  Shuning  uchun  ham  bu  kitob  fransuz  va  nemis 
tillariga  tarjima  qilingan  edi.  Muallif  asarida  o‘zbek  xalqiga  xos 
xususiyatlar  haqida  to‘xtalib,  o‘zbeklarni  ,,aql-idrokli,  suhbati  yoqimli 
va  o ‘tkir,  qat’iyatli,  matonatli,  urf-odati  oddiy,  yo lg ’on  va  aldovdan 
nafratlanuvchi,  harbiy  ishda  hormay-tolmaydigan  mard  va  jasur  ki- 
shilar‘\   deb  ta’riflagan.  N.I.Muravyov  o‘z  fikrini  davom  ettirib,  yana 
quyidagilarni  qayd  etgan:  ,Xiva  aholisi  о ‘zining  mashaqqatli  mehnati 
bilan  cho ‘l-u  biyobonni  hosildor  о ‘Ikaga  aylantirgan.  A trof  ekinzor 
maydon  -   bug'doyzor,  sholipoya,  uzumzor  va  shirin-shakar  bog‘<
‘i.
1842-yilda  Xiva  va  Rossiya  o‘rtasida  „Majburiyatlar  akti“  shart- 
nomasining  imzolanishiga  erishgan  elchi  G. Danilevskiy  o‘zi  bilan 
Xivaga  kelgan  tabiatshunos  olim  R.Baziner  hammuallifligida  „Xiva 
va  xonlikning  boshqa  shaharlari  hamda  qishloqlari  savdo-sotig‘i  va 
sanoati"  nomli  asar  yozib  qoldirdilar.
1858-yilda  Xiva  va  Buxoroga  yuborilgan  diplomatik  missiya  rah- 
bari  N. Ignatyev  yozib  qoldirgan  esdaliklar  ham  Xiva  tarixi  bo‘yicha 
muhim  manba  hisoblanadi.
Taniqli  sharqshunos  olim  N.  Vasilevskiymng  ,,0 ‘zbeklar  Xorazmda“, 
„Inoqlar  hukmdorligi“  va  ,,Qo‘ng4rot  sulolasi“  asarlari  Xiva  xonligi- 
ning  XVI  asr  va  undan  keyingi  asrlar  tarixiga  bag‘ishlangan.  Bundan 
tashqari,  Xiva  bilan  Rossiyaning  X VIII-X IX   asrlardagi  o‘zaro  alo- 
qalari  yana  bir  sharqshunos  olim  S. Jukovskiynmg  „Rossiyaning  ke­
yingi  300  yilda  Buxoro  va  Xiva  bilan  aloqasi“  asarida  o‘z  ifodasini 
topgan.
Yevropa  mamlakatlari  sayyohlari  va  olimlari 
Yevropa  sayyohlari  va 
yozib  qoldirgan  asarlar  ichida  ingliz  savdo 
olimlari  yozib  qoldirgan  va  diplomatiya  vakili  A. Jenkinsonning  es-
daliklari  Xiva  xonligining  XVI  asr  tarixi 
haqida  muhim  m a’lumot  beradi.  Bu  esdalik  „Jenkinsonning  Rossi-
108

---

yadagi  Moskov  shahridan  Baqtriyadagi  Buxoro  shahriga  sayohati“  deb
nomlangan.  Yevropa  sayyohlari  ichida  taniqli  venger  sharqshunos  oli-
mi  X.  Vamberi  yozib  qoldirgan  ,,0 ‘rta  Osiyo  bo'ylab  sayohat“  deb
ataluvchi  asar  Xiva  tarixi  bo‘yicha  ham  eng  qimmatli  manbalardan
hisoblanadi.  Bu  esdalik  o‘zbek  tilida  ham  chop  etilgan.
0 ‘zbekiston  olimlari  ham  Xiva  xonli-
0 ‘zbekiston  olimlarining 
{  tadxini  0‘rganish  ishiga  katta  hissa
X iva  xonligi  tarix ig a  oid 
6 
TTi 
- A  
л 
A  
* 
T  i s  
<
qo  shdilar.  Ular  orasida  akademik  LM o  -