0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Tarix
104

---

hukmdorga  qo'lyozmaning  bir  bo‘limi  bag‘ishlangan.  Xorazm  tarixi 
bo‘yicha  eng  qimmatli  asarlardan  biri  „FLrdavs  ul-iqbol“  („Jannat 
bog‘i“)  asari  Munis  qalamiga  mansub  bo‘lib,  unda  Xorazmning  qa- 
dimgi  davridan  1825-yilgacha  bo‘lgan  tarixi  bayon  etilgan.  Biroq 
Munis  asarni  yozib  tugata  olmadi.  Asarning  qolgan  qismi  jiyani 
Ogahiy  tomonidan  yozildi.  Ayni  paytda,  Ogahiyning  o‘zi  ham  „Dav- 
latning  jannat  bog‘i“,  „Tarixlar  sarasi“,  „Sulton  voqealarining  maj- 
muasi“  hamda  „Davlatlar  gulshani“  kabi  tarix  faniga  oid  asarlar 
yozib  qoldirdi.  Ogahiy  „Davlatning  jannat  bog‘i“  („Riyoz  ud-davla“) 
asariga  1825-yildan  1842-yilgacha,  „Tarixlar  sarasi“da  („Zubdat  ut- 
tavorix“)  1843 -1 8 4 6 -yillargacha,  „Sulton  voqealarining  majmuasi“ 
(„Jomi  ul-voqeati  sultoniy“)  asarida  esa  1 8 4 6 -1855-yilgacha  bo‘lgan 
Xorazmning  tarixini  bayon  etdi.
XVI  asrda  Xiva  xonlari  kutubxonalarida  xat- 
ly*a” atikit°b 
totlik,  husnixat  maktabi  shakllandi.  Mashhur 
xattot  Hamadoniy  1556-yilda  Eshmuhammad- 
xonga  ,,Shohnoma“ni  miniaturalar  uchun  ochiq  joy  qoldirib  ko‘chirib 
berdi.  XVII—XVIII  asrlarda  Xivada  Muhammad  Yusuf Roziy,  Bobojon 
Sanoiy,  Muhammad  Rizo  Oxund  kabi  usta  xattotlar  ijod  qildilar.  Ular 
she’riy  asarlar,  tarjima  va  tarixiy  kitoblarni  katta  mahorat  bilan  ko‘- 
chirdilar.  Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  bitta  kitobni  husnixat  bilan 
yozish  bir  kishining  mehnati  emas  edi.  Shuning  uchun  har  bir  kitobni 
bezashda  bir  necha  soha  ustalari,  xususan,  qog'oz  qirquvchi,  kotib- 
xattot,  muzahhib  (oltin  suvi  yurituvchi),  lavvoh  (sarlavha  bituvchi), 
miniaturachi  rassom  va  sahhof  (muqovalovchi)lar  ishtirok  etishgan.
Xiva  xonligida  ham  ta’lim  ikki  bosqichli 
edi.  Quyi  bosqich  -   boshlang‘ich  maktab 
bo‘lib,  unda  o‘quvchilar  o‘qish-yozishni  o‘rganganlar.  XIX  asrda  xon- 
likda  1,5  mingga  yaqin  boshlang‘ich  maktab  faoliyat  ko!rsatgan.  Mad- 
rasalar  soni  esa  103  tani  tashkil  etgan.  Shundan  22  tasi  Xiva  shahrida 
joylashgan.  Munis  ta’lim  sohasi  rivojiga  o!zining  1804-yilda  yozgan 
„Savodi  taTim“  asari  bilan  hissa  qo‘shdi.  Bu  she’riy  qo‘llanma  savod 
chiqarishni  yengillashtirishga,  shuningdek,  husnixatni  rivojlantirishga 
morijallangan  edi.
Madrasa  ta’limning  oliy  bosqichi  bo‘lib,  unda  diniy  ilm  bilan  bir- 
galikda  arab  tili  grammatikasi,  mantiq,  nutq  madaniyati,  matematika,