0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Movarounnahrda 
Shayboniyxon 
hukmronligining 
o‘rnatilishi 
.
14

---

Etnik  jarayon
Xorazm  va 
Movarounnahrda  mustahkamlanib  olgan  Shaybo- 
Xurosonning 
niyxon  1505-yilda  Xorazmga  yurish  qildi  va  uni 
egallanishi 
ham  egalladi.
1505-yilning  kuzida  esa  Xurosonga  yurish  boshladi.  So‘nggi  yil- 
larda  o‘zaro  ichki  nizolar  oqibatida  inqirozga  yuz  tutgan  temuriy- 
larning  Xuroson  davlatini  egallash  Shayboniyxon  uohun  qiyin  kech- 
madi.  1506-yilda  Balx,  1507-yilda  esa  Hirot  egallandi.  Shundan 
so‘ng  Hirot  o ‘zining  iqtisodiy,  siyosiy  va  madaniy  markaz  sifatidagi 
nufuzini  yo‘qotdi.
Xurosonning  ham  bo‘ysundirilishi  bilan  amalda  Shayboniyxon  bu- 
tun  mintaqani  yagona  bir  markaz  -   Samarqand  qo‘l  ostida  birlashtira 
oldi  va  temuriyzodalar  amalga  oshira  olmagan  ishni  bajardi.  Bu 
uning  davlatchiligimiz  oldidagi  xizmatidir.  Shu  tariqa,  Movaxounnahr, 
Xorazm  va  Xurosonni  o‘z  ichiga  olgan  hududda  Shayboniyxon  hukm- 
ronligi  o‘rnatildi  va  shayboniylar  sulolasi  hukmronligi  davri  boshlandi.
Siz  VII  sinfda  bilib  olganingizdek,  Movarounnahr 
va  Xorazmda  o‘zbek  xalqi  IX -X II  asrlarda  shakl- 
langan.  To‘g‘ri,  bu  hududlarda  yashagan  ajdodlarimiz  XVI  asrgacha 
o‘zbeklar  deb  atalmaganlar.  Qadim-qadimdan  tarixiy  turkiy  etnik 
guruhlar  nafaqat  bizning  ona  zaminimizda,  balki  boshqa  o‘lkalarda, 
shu  jumladan,  Dashti  Qipchoqda  ham  uzoq  yillar  davomida  yashab 
keldilar.  Dashti  Qipchoqni  XIII  asr  boshlarida  zabt  etgan  mo‘g ‘ullar 
bora-bora  bu  o'lkada  yashovchi  turkiy  qabilalar  tarkibiga  singib  ket- 
dilar  va  o‘z  milliyligini  yo‘qotdilar.  Shayboniylar  yurtimizni  egalla- 
gach  esa  Dashti  Qipchoqda  yashovchi  turli  o‘zbek  qabilalari  Mova­
rounnahr  va  Xorazmga  ko‘chib  kela  boshladilar.  Bu  hodisa  Vatanimiz 
hududidagi  etnik  jarayonga  ta’sir  etmay  qolmadi.
Avvalo,  XVI  asrdan  boshlab  yurtimizda  o‘zbek  xalqining  tarkibi 
kengayib  bordi.  Ikkinchidan,  ko'chib  kelgan  turli  o‘zbek  qabilalari 
iqtisodiy  va  madaniy  taraqqiyot  jihatidan  o ‘zlaridan  ustun  bo'lgan 
mahalliy  qardoshlari  bilan  yaqinlashdilar.  Uchinchidan,  ular  mahalliy 
aholi  turmush  tarziga  xos  hamma  ijobiy  jihatlarni  qabul  qildilar.  Bora- 
bora  esa  Movarounnahr  va  Xorazmda  aw aldan  yashab  kelayotgan 
qardoshlari  tarkibiga  singib  ketdilar.
,,0 !zbek“  nomi  0 ‘zbekiston  tarixining  XVI  asrdan  keyingi  taraq­
qiyot  bosqichlarida  mahalliy  aholi  ruhiga  singdi.  0 ‘zbek  atamasi  bu- 
tun  bir  xalqning  etnik  nomiga  va  milliy  iftixoriga  aylandi.
15

---

Eron  shohi  Ismoil 
Bu  vaqtda  Eronda  shoh  Ismoil  Safaviy
Safaviy  bilan  qonli  hukmdorlik  qilayotgan  edi.  U  o‘z  davri
to‘qnashuv 
uchun  katta  va  qudratli  qo‘shin  tuza  oldi.
Ismoil  Safaviy  tuzgan  saltanat  tarixda  Safaviylar  davlati  nomi  bilan 
mashhur.
Shoh  Ismoil  davlati  kattagina  hududlarni  o‘z  ichiga  olardi.  Bu 
davlatning  bir  sarhadi  Xuroson  bilan,  ikkinchi  sarhadi  esa  Usmonli 
davlati  bilan  tutashgan  edi.  Shoh  Ismoil  boshliq  Eron  safaviylarining 
Xurosonga  tazyiqi  tobora  kuchayib,  talonchilik  harakatlari  avj  oldi. 
Endi  bu  ikki  hukmdor  o‘rtasida  urush  bo‘lishi  muqarrar  bo‘lib  qoldi.
Nihoyat,  1510-yilda  ikki  hukmdor  qo‘shini  to'qnashdi.  Marv  (ho- 
zirgi  Turkmaniston  hududi)  yaqinida  bo‘lgan  jangda  Eron  qo‘shini 
g‘alaba  qozondi.  Shayboniyxon  va  uning  safdoshlari  jangda  halok 
bo‘lishdi.  Bu  g‘alaba  natijasida  shoh  Ismoil  butun  Xurosonni  egalladi.
f t
To‘]g‘ama  —
  jang  chog‘ida  dushman  qo‘shinini  qanotlaridan  aylanib 
o‘tib,  qurshab  olib  zarba  berish  usuli.
1500-yil  -   Movarounnahrda  yangi  o‘zbek  davlati  -   Shayboniylar 
davlatiga  asos  solindi.
1503-  yil  -   Toshkent  egallandi.
1504-  yil  -   Farg‘ona  egallandi.
1505-  yil  -   Xorazm  egallandi.
1507-yil  -   Hirot  egallandi.
3.
4.
Shayboniyxon  hokimiyatining  kuchayishiga  sabab  bo'lgan  omillar 
nimalardan  iborat  edi?
Shayboniyxonning  Movarounnahr  va  Xurosonni  nisbatan  oson  egal- 
lab  olishiga  nimalar  asosiy  sabab  bo‘ldi?
Shoh  Ismoilning  g‘alabasi  oqibatlari  haqida  nimalarni  bilib  oldingiz? 
Yurtimizga  Dashti  Qipchoqdan  turli  o‘zbek  qabilalari  ко‘chib  kel- 
gach,  etnik  jarayon  qanday  kechdi?