0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

23-M A V Z U .

S U G ‘U R TA  T A S H K IL O T L A R IN IN G   IN V E S T IT S IY A   FA O L 1Y A T I

23.1.  Sug‘urtalovchining investitsiya faoliyatini amalga

 

oshirishning huquqiy asoslari

Iqtisodiyotimizda  investitsiya  xususida  qonuniy  hujjatlar  1991  vildan 

boshlab  qabul  qilingan  va  odgan  vaqt  ichida  ular  ancha  takomillashtirildi. 

Investitsiya  f a o l i y a t i   to'g'risida  O'zbekiston  Respublikasining  1998  yil  24 

dekabrda  qabul  qilgan  qonunda  kcrrsatilishicha,  investitsiya  bu  -  iqtisodiv  samara 

(foyda,  daromad)  olish  yoki  ijobiy  ijtimoiy  natijaga erishish  uchun  sarflanadigan  pul 

mablagdari,  banklarga  qo‘yilgan  omonatlar.  paylar,  qimmatli  qog'ozlar  (aksiya, 

obligatsiyalar),  texnologiyalar,  mashinalar.  asbob-uskunalar.  litsenzivalar  va  samara 

beradigan boshqa har qanday  boyliklardir.  Investitsiya  faoliyati  haqidagi  qonunning 

2-moddasida asosiy tushunchalar quyidagicha qo'llaniladi:

investitsiyalar -  iqtisodiy  va boshqa  faoliyat obyektlariga  kiritiladigan  moddiy 

va nomoddiv ne’matlar hamda ularga doir huquqlar:

■4-  investitsiya faoliyati  -  investitsiya  faoliyati  subyektlarining  investitsivalarni 

amalga oshirish bilan bog‘liq harakatlari majmui;

4   investor  -  o‘z  mablagdarini,  qarzga  olingan  va jalb  etilgan  mablag'larni, 

mulkiy  boyliklami  va  ularga  doir  huquqlami.  shuningdek  intellektual  ntulkka  doir 

huquqlarm investitsiya  faoliyati  obyektlariga  investitsiyalashni  amalga  oshiruvchi 

investitsiya faoliyati subyekti;

4-  investitsion  faoliyat  ishtirokchisi  -  investor buyurtmalarini  bajaruvchi  sifatida 

investitsion faoliyatni ta’minlovchi investitsiya faoliyati subyekti;

'4  reinvestitsiyalar - investoming faoliyati natijasida olingan  foydani (daromadni) 

muomalaga kiritish.

Investitsiya 

faoliyati 

haqidagi 

qonunning 

3-moddasida 

investitsiyalarning  belgilanish  obyekti  bo‘yicha  quyidagi  turlarga bodinadi.  Kapital, 

innovatsion, ijtimoiy.187

Kapital  investitsiyalarga  asosiy  fondlami  yaratish  va  qayta  ishlab 

chiqarish  shu  bilan  bir  qatorda  moddiy  ishlab  chiqarishning  boshqa  shakllarini 

rivojlantirishga qo‘yiladigan investitsiyalar kiradi.

Innovatsion investitsiyalarga yangi texnika va texnologiyalami  o‘zlashtirish va 

ishlab chiqarishga qo'yiladigan investitsiyalar kiradi.

Ijtimoiy  investitsiyalarga  inson  imkoniyatlarini  rivojlantirish,  shuningdek 

moddiy bodmagan boyliklami rivojlantirishga qo‘yiladigan investitsiyalar kiradi.

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirining  2009  yil  3  ivuldagi  68-son 

buyrugd  bilan  tasdiqlangan  «Sugiurtalovchi  va  qayta  sugmrtalovchining  investitsiya 

faoliyati  to1g‘risida»gi  Nizomda  sug‘urtalovchi  va  qayta  sug‘urtalovchining 

investitsiya faoliyatining obyektlari quyidagicha etib belgilangan:

S

 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat qimmatli qog‘ozlari;

S

 xorijiy davlatlaming davlat qimmatli qog‘ozlari; 8

l8" O'zbekiston  Respublikasining  24.12.1998->-ildagi 

VisoeKHCTOH  PecnybuMKacKHiiHr 

24  12.1998  iuLOuarn  X»719- 

raqamli  «Investitsiya  faoliyati to‘g‘risida ’gi Qonuni

268

---

•S

 bank sertifikatlari (depozit sertiflkatlari);

S

 kredit tashkilotlariga qo‘yiIgan omonatlar (depozitlar);

•/

 ko'char  va  ko‘chmas  mol-mulk  (binolar,  inshootlar,  uskunalar  va  boshqa 

moddiv boyliklar) hamda ularga doir huquqlar;

S

 yuridik shaxslaming ustav kapitalida ishtirok etish ulushi;

0 ‘zbekiston  Respublikasining  qonun  hujjatlariga  muvofiq,  0 ‘zbekiston 

Respublikasi  hududida  chiqarish  va  muomalaga  kiritishga  ruxsat  berilgan,  yoki 

tegishli  vakolatli  organ  tomonidan  berilgan  qimmatli  qog'ozlar  bozorida  savdoni 

tashkil  etish  bo'vicha  faoliyatni  amalga  oshirish  uchun  litsenziyaga  (ruxsatnomaga) 

ega  bo'lgan  xorijiv  emitentlar  tomonidan  chiqarilgan  hamda  qimmatli  qog'ozlar 

bozorida muomalaga qo'yilgan qimmatli qog'ozlar.

Mazkur  Nizomga  ko'ra  sug'urtalovchi  sug'urtalovchi  va  qayta  sug'urtalovchi 

investitsiya faoliyatini amalga oshirishda quyidagilarga rioya etishi kerak:

•O'zbekiston  Respublikasi  moliya  vazirining  2008  yil  22  apreldagi  41-son 

buyrug'i  bilan  tasdiqlangan  «Sug‘urtalovchilar  va  qayta  sug'urtalovchilaming toMov 

qobiliyati 

to'g'risidagi 

nizom» 

bilan 

belgilangan 

sug'urtalovchilar  (qayta 

sug'urtalovchilar)  aktivlarini  joylashtirishga  oid  talablarga  va  O'zbekiston 

Respublikasi  moliy'a  vazirining  2008  yil  20  noyabrdagi  107-son  buyrug'i  bilan 

tasdiqlangan  «Sug'urtalovchilaming  sug'urta  zaxiralari  to'g'risidagi  nizom»  bilan 

belgilangan sug'urta zaxiralarini jovlashtirish tartibiga oid talablarga rioya qilish:

■moliyaviy, texnik va axborot resurslari mavjudligini ta'minlash:

■mablag'lami  investitsiya qilish maqsadga muvofiqligi haqida mas'ul shaxsning 

yozma xulosalarini olish;

■mas’ul  shaxsning  ushbu  Nizom  bilan  belgilangan  malakaviy  talablarga 

muvofiqligini ta’minlash bo'yicha fikrlar bayon etilgan.

Shuningdek O'zbekiston Respublikasi Moliya vaziririning 2008 yil 22 apreldagi 

41-son  buyrug'i  bilan tasdiqlangan  «Sug‘urtalovchilar va qayta sug'urtalovchilaming 

to'lov  qobiliyati  to‘g'risida»gi  Nizomda  sug'urtalovchilar  va  qayta  sug'urtalovchilar 

aktivlarini joylashtirishga oid talablar belgilangan. Unga ko'ra:

>  sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  boshqa  yuridik  shaxslaming  ustav 

kapitallariga  joylashtirgan  aktivlarining  umumiy  summasi,  agar  qonun  hujjatlarida 

boshqacha  qoida  nazarda  tutilmagan  bo'lsa,  sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi) 

ustav kapitalining 50 foizi miqdori;

>  sug'urtalovchining  va  qayta  sug'urtalovchining  har  qanday  bitta  yuridik 

shaxsning  ustav  kapitalida  ishtirok  etish  ulushi  ushbu  yuridik  shaxsning  ustav 

kapitalining  30  foizidan  oshmasligi  shart.  (sug'urta  faoliyati.  shuningdek  sug’urta 

faoliyatini  ta’minlashga  yo'naltirilgan  faoliyatni  amalga  oshiradigan  sho'ba 

korxonalar btmdan mustasno);

>  sug'urtalovchining  (qajUa  sug'urtalovchining)  aktivlari  ko'chmas  mulk 

obyektlariga joylashtirilganda,  sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  aktivlarining  50 

foizidan  ortig’ini  bitta  yer  uchastkasi  yoki  ko'chmas  mulkning  boshqa  obyektiga 

yoxud  bitta  obyekt  sifatida  ko'rilishi  mumkin  bo'lgan  yer  uchastkalari  va ko'chmas 

mulk obyektlari majmuiga joylashtirishga yo'l qo'yilmavdi;

>  sug'urtalovchining  (qayta  sug'urtalovchining)  aktivlarini  bank  omonatlariga 

(depozitlariga)  joylashtirishda, 

bitta  tijorat  bankiga  joylashtirilgan  omonat 

sug'urtalovchi (qayta sug'urtalovchi) aktivlarining 40 foizidan oshmasligi shart.

269

---

>  sug'urtalovchining  (qayta  sug'urtalovchining)  aktiviarini  kredit  tashkilotlarida

(tijorat 

banklaridan 

tashqari) 

omonatlarga 

(depozitlarga) 

joylashtirishda,

omonatlaming 

(depozitlaming) 

umumiv 

summasi 

sug'urtalovchi 

(qayta

sug'urtalovchi) aktivlarining  10  foizidan oshmasligi  shart.

>  sug‘urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  aktiviarini  bitta  yuridik  shaxsning  ustav 

kapitaliga  joylashtirish  yoki  bitta  yuridik  shaxsda  ishtirok  etish  bo'yicha  boshqa 

huquqlari,  agar  qonun  hujjatlarida  boshqa  qoida  nazarda  tutilmagan  bo'lsa, 

sug'urtalovchi (qayta sug'urtalovchi) aktivlarining 30  foizidan oshmasligi  shart,RS.

Shu  bilan  birga  sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  aktiviarini  quyidagi 

yo'llar bilan joylashtirish taqiqlanadi:

❖   intellektual  mulkka  qo'yilmalar  (dasturiy  ta’minot.  ma'lumotlar  bazasi, 

adabiyot, firma nomlari vatovar belgilarini xarid qilish bundan mustasno);

❖   mazkur  Nizomda  nazarda  tutilgan  hollardan  tashqari.  jismoniy  va  yuridik 

shaxslar bilan qarz shartnomasini tuzish (moliyaviv yordam berish).

Shu  bilan  bir  qatorda  sug'urtalovchilar  (qayta  sug'urtalovchilar)  aktiviarini 

joylashtirishga  oid,  shuningdek,  qayta  sug'urta  qilish  operatsiyalariga  oid  talablarga 

rioya  qilinganligi  to'g'risida  ma'lumotlar  taqdim  etish  tartibi  va  muddatlari 

belgilangan:

>  sug'urtalovchilar (qayta sug'urtalovchilar)  to'lov  qobiliyati  normativlari  hisob- 

kitobini 

va 

sug'urtalovchilaming 

(qayta 

sug'urtalovchilaming) 

aktiviarini 

joylashtirishga  oid,  shuningdek  qayta  sug'urta  qilish  operatsiyalariga  oid  talablarga 

rioya  qilinganligi  to'g'risidagi  ma'lumotlami  har  chorak,  chorak  o'tgandan  kevingi 

oyning 25 sanasigacha Davsug'urtanazoratga taqdim  etishadi:

> umumiy  sug'urta  sohasida  yoki  faqat  qayta  sug'urta  qilish  faoliyatini  amalga 

oshiradigan  sug'urtalovchining  to'lov  qobiliyati  marjasining  yetarliligi  normativi 

hisob-kitobi  mazkur  Nizomning  1-ilovasiga  muvofiq  keltirilgan  shakl  bo'yicha 

taqdim etiladi;

> hayotni  sug'urta  qilish  sohasida  sug'urta  faoliyatini  amalga  oshiradigan 

sug'urtalovchining  to'lov  qobiliyati  maijasining  yetarliligi  normativi  hisob-kitobi 

mazkur Nizomning 2-ilovasiga muvofiq keltirilgan shakl bo'yicha taqdim etiladi.

Shuningdek  to'lov  qobiliyati  normativlariga  va  sug'urtalovchilar  (qayta 

sug'urtalovchilar)  aktiviarini  joylashtirishga  oid,  shuningdek,  qayta  sug'urta  qilish 

operatsiyalariga oid talablarga rioya qilmaslik holatlarida1

8

8

 189:

^

 hisobot  davridagi  (chorak,  yarim  yil,  9  oy,  1  yil)  faoliyat  yakunlari  bo'yicha 

to'lov qobiliyati marjasining yetarlilik  normativi  1  dan  0,5  gacha kamaygan taqdirda, 

sug'urtalovchi  (qayta sug'urtalovchi)  kamchilik  aniqlangan  sanadan  boshlab  o'n  kun 

ichida  moliyaviv  ahvolni  sog'lomlashtirish  bo'yicha  chora-tadbirlar  majmuasini 

ishlab chiqadi va Davsug'urtanazoratga kelishish uchun taqdim etadi;

S

 chora-tadbirlar  majmuasi  kamchilik  aniqlangan  sanadan  boshlab  olti  oydan 

ko'p 

bo'lmagan  muddat  uchun 

ishlab 

chiqiladi 

va 

moliyaviy 

ahvolni 

barqarorlashtirish  tadbirlarini,  muddati  va  ushbu  tadbirdan  kutilayotgan  natijalari 

ko'rsatilgan holda, o'z ichiga olishi lozim;

188  O'zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirining  2008-yil  22-apreldagi  41-son  buym g'i  bilan  tasdiqlangan 

«Sug'urtalovchilar va qayta sug'urtalovchilaming to'lov qobiliyati to‘g‘risida»gi Nizom.

189  O'zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirining  2008-yil  22-apreldagi  41-son  buym g'i  bilan  tasdiqlangan 

«Sug‘urtalovchilar va qayta sug'urtalovchilaming to'lov qobiliyati to‘g‘risida»gi Nizom.

270

---

v' chora-tadbirlar  majmuasini  ishlab  chiqishda,  sug‘urtalovchining  (qayta 

sug'urtalovchining)  moliyaviy  ahvolini  eng  qisqa  muddatlarda  sog'lomlashtirishga 

olib keluvchi chora-tadbirlar ustuvor, deb qaralishi  lozim;

■S

 chora-tadbirlar  majmuasida  ustav  kapitali  miqdorining  o'zgarishi,  qayta 

sug'urta  qilish  operatsiyalarining  kengaytirilishi,  tarif  siyosatining  o'zgartirilishi, 

debitor  va  kreditor  qarzlaming  qisqartirilishi,  aktivlar  tuzilmasining  o'zgarishi, 

shuningdek  to‘lov  qobiliyatini  saqlab  turuvchi  0 ‘zbekiston  Respublikasi  qonun 

hujjatlariga  zid  bo‘lmagan  boshqa  usullaming  qoilanilishi  ham  nazarda  tutilishi 

mumkin;

■S

 zarur  hollarda,  Davsug‘urtanazorat  sug'urtalovchiga  (qayta  sug‘urtalovchiga) 

vujudga  kelgan  holatning  sabablarini  o‘rganish  va  sug'urtalovchining  (qayta 

sug'urtalovchining)  moliyaviy  ahvolini  sog'lomlashtirish  chora-tadbirlar  majmuasini 

ishlab chiqishga ko'maklashish uchun o'zining vakilini yuborish huquqiga ega;

s

 sug'urtalovchining  (qayta  sug'urtalovchining)  rahbari  tomonidan  tasdiqlangan 

chora-tadbirlar  majmuasi  Davsug'urtanazoratga  ikki  nusxada  taqdim  etiladi.  Agar 

chora-tadbirlar  majmuasida  ustav  kapitalini  ta'sischilar  (aksivadorlar)  mablag'lari 

hisobidan  o'zgartirish  nazarda  tutilgan  bo'lsa,  chora-tadbirlar  majmuasi  ta’sischilar 

bilan kelishilgan bo'lishi kerak;

S

 taqdim  etilgan  chora-tadbirlar  majmuasi  va  hisobotlaming  tahlili  asosida 

Davsug'urtanazorat  sug'urtalovchiga  (qayta  sug'urtalovchiga)  moliyaviy  ahvolni 

vaxshilash  bo'yicha  maslahatlar  beradi,  shuningdek  chora-tadbirlar  majmuasida 

belgilangan tadbirlaming amalga oshirilishini nazorat qiladi;

•S

 hisobot  davridagi  (chorak,  yarirn  yil,  9  oy.  I  yil)  faoliyat  yakunlari  bo'yicha 

to'lov  qobiliyati  marjasining  yetarliligi  normativi  0.5  dan  kamaygan  taqdirda. 

sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  litsenziyasi(lari)ning  amal  qilishi  to'xtatib 

turiladi yoki qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tugatiladi;190

•S

 

sug'urtalovchi laming  (qayta  sug'urtalovchilaming)  alohida  tavakkalchiliklar 

bo'yicha  majburiyatlarining  yo'l  qo'yiladigan  eng  ko'p  miqdori  yoki  majburiyatlari 

jamming 

yo'l 

qo'yiladigan 

eng 

ko'p 

miqdori 

normativlari, 

hamda 

sug'urtalovchilaming  (qayta  sug'urtalovchilaming)  aktivlarini  joylashtirishga  oid, 

shuningdek  qayta  sug'urta  qilish  operatsiyalariga  oid  talablarga  riova  qilinmagan 

taqdirda, Davsug'urtanazorat sug'urtalovchiga (qayta sug'urtalovchiga) yo'l qo'yilgan 

kamchiliklami,  ammo  sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  ko'rsatmani  olgan 

sanadan  boshlab  bir  oydan  ko'p  bo'lmagan  muddatda  bartaraf  etishi  to'g'risida 

ko'rsatma beradi;

S

 kamchiliklar  belgilangan  muddatda  bartaraf etilgandan  so'ng  uch  kun  ichida, 

sug'urtalovchi  (qayta sug'urtalovchi)  Davsug'urtanazoratga tegishli  hisob-kitoblar va 

kamchiliklami bartaraf etilganligi to'g'risida ma’lumotlami taqdim etishi shart;

S

 sug'urtalovchi  (qayta  sug'urtalovchi)  tomonidan  mazkur Nizomda  belgilangan 

normativ  va  talablarga  rioya  qilinmagan,  moliyaviy  ahvolni  sog'lomlashtirish 

bo'yicha  choralar  ko'rilmagan,  sug'urtalovchining  (qayta  sug'urtalovchining) 

moliyaviy 

ahvolini 

sog'lomlashtirish 

chora-tadbirlar 

belgilangan 

muddatda 

erishilmagan  taqdirda,  belgilangan  muddatda  yo'l  qo'yilgan  kamchiliklami  bartaraf

1,0  O'zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirining  2008-yil  22-apreldagi  41-son  buvrug't  bilan  tasdiqlangan 

«Sug‘uitalovchilar va qayta sug'urtalovchilaming to'lov qobiliyati to‘g‘risida»gi Nizom.

271

---

etish 

to'g'risidagi 

Davsug‘urtanazorat 

ko'rsatmasini 

bajarmagan 

taqdirda, 

sug‘urtaiovchi  (qayta sug'urtalovchi)  litsenziyasining  amal  qilishi  qonun  hujjatlarida 

belgilangan tartibda tugatiladi.