0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

10

---

2-MAVZU.

SUG‘URTADA  RISK TRANSFERI

2.1.  Risklar transforming mohiyati.

Dunyoning  rivojlangan  mamlakatlarda  risklar  transferi  va  transformatsiyasi 

sug‘urta  faolivati  orqali  amalga  oshirilishi  ishlab  chiqarish  (xizmat  ko'rsatish.  ish 

bajarish)  jarayoni  uzluksizligi  va  uz\’iyligini  ta'minlashda  muhim  ahamiyat  kasb 

etmoqda.  Shu  bois.  sug'urta  barqaror  iqtisodiy  taraqqiyotning  asosiy  omillardan  biri 

b o iib  qolmoqda.

Shuningdek.  sug'urta  salmoqli  hajmdagi  investitsivalar  kiritilishini  ham 

ta'minlovchi  sohaga  aylanganligini  alohida  e’tirof etib  o’tish  o'rinlidir.  Xususan,  bu 

borada  hayot  sug'urtasi  klass(tur)lari  bo‘yicha  risklar  transferi  va  transformatsiyasi 

jabhasida  faoliyat  yurituvchi 

sug'urta  tashkilotlarining  salohiyati  yuqoridir. 

Mamlakatimizda  sug'urta  faoliyati  jadal  sur’atlar  bilan  rivojlanib  borayotgan  bozor 

iqtisodiyoti  infratuzilmasining ajralmas tarkibiy qismi  hisoblanadi.

Sug'urtaning 

iqtisodiyotdagi 

muhim 

o ‘mini 

aniqlashda 

sug'urta 

munosabatlarining  tadrijiy  rivojlanishini  tadqiq  etish.  eng  aw alo.  ulaming  vujudga 

kelish sabablari va mohiyatini ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir.

Sug'urta  munosabatlari  ham  barcha  iqtisodiy  munosabatlar  kabi  o'zaro 

manfaatdor  bo'lgan  tomonlaming  mas'uliyatlari  ma'lum  shartlarga  asoslanib  amalga 

oshirilishi.  xususan,  rasmiy  tarzda  bitimga  kelishlari  (shartnoma  tuzizlari)  natijasida 

vujudga  keladi.  Bunda  sug'urtalanuvchi  risk  yuz  berishi  oqibatida  ko'rish  ehtimoli 

bo'lgan  zarar(lar)dan  o'zini  himoyalash  va  o 'z  zimmasidan  riskni  imkon  qadar  soqit 

qilishdan, 

sug'urtalovchi 

esa, 

ma’lum 

to io v  

(sug'urta  mukofoti) 

evaziga 

sug'urtalanuvchining  riskini  zimmasiga  olishdan  manfaatdor  ekanligi  namoyon 

bo'ladi.

Shunga  ko'ra.  ta'kidlash  mumkinki,  sug'urta  munosabatlarini  harakatlan- 

tiruvchi  asosiy  kuch  bu  sug'urta  hodisalarining  yuz  berishi  ehtimolligi  hisoblanadi. 

Aynan  sug'urta  hodisasi,  ya’ni  risk  yuz  berishi  oqibatida  ko'rishi  ehtimol  bo'lgan 

zarar 

(yo'qotish) 

bir 

tomondan 

sug'urtalanuvchini, 

ikkinchi 

tomondan 

sug'urtalovchini  o'zaro  sug'urta  munosabatlariga  kirishishlariga  omil  bo'ladi  (3.1- 

rasm).

Sug'urta  uning  nazariyasiga  daxldor  ilmiy  adabiyotlai'da  subvektlar  tomonidan 

ko'rilgan  zarar(lar)ni  sug'urtalanuvchilar  o'rtasida  taqsimlash  orqali  qoplash  usuli 

sifatida  talqin  etiladi.  Sug'urta  qoplamalari  esa,  mazkur  faoliyat  samaradorligiga 

bevosita ta’sir etuvchi  ahamiyatli  omil sanaladi.

Sug'urta  munosabatlari  subvektlari  sifatida  sug'urtalanuvchilar  tomonidan 

to'langan  sug'urta  mukofotlari  evaziga  shakllantirilgan  maxsus  zaxira  hisobidan  risk 

oqibatida  ko'rilgan  zarar(lar)  bo'yicha  sug'urta  qoplamalari  to'lovlari  amalga 

oshiriladi.

Bu  o'rinda,  sug'urtani  aynan  riskdan  ommaviy  himoya vositasi  sifatida  qarash 

uning  davrivlik  davomidagi  tadrijiy  rivojlanish  jarayoni  natijasida  vujudga 

kelganligini  qayd etib  o'tish lozim.

11

---

2.1-rasm.