0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

14

---

2.2-rasm. 

Risklar transferi va transformatsiyasi jarayonida sug‘urta

 

munosabatlarining o‘ziga  xos  xususiyatlari11

0 ‘sha  davrda  zamonaviy  sug'urta  tashkilotlariga  monand  ilk  sug‘urta 

tashkilotlari  paydo  bo‘ldi.  Bu  tashkilotlar  alohida  savdogarlar  va  kema  egalarining

Mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlangan.

15

---

guruhlari  tomonidan  tashkil  etilib,  o'zaro  sug'urtalash  tamoyillari  asosida  faoliyat 

yuritgan.

Mazkur  davrda  mol-mulkni  turli  tabiiy  ofatlardan  sug'urtalashdan  tashqari 

yong‘indan  sug'urtalash  ham  rivojlanib  bordi.  1666  yiIda  London  markazini  kulga 

aylantirgan  yong'in  ‘‘Yong'in  polisi"  sug'urta  kompaniyasi  tashkil  etilishiga  sabab 

bo'ldi.  Ta'kidlash  joizki,  ushbu  kompaniya  ham  o'zaro  sug'urtalash  tamoyillari 

asosida faoliyat yuritib.  maqsadi  foyda olish  hisoblanmagan.  Ulaming  asosiy  maqsadi 

sug'urta  jamiyatining  a'zolari  ko'rgan  tasodifiy  zararlami  kamaytirish  hisoblangan. 

O'zaro  sug'urtalash  amaliyoti  dcngiz  sug'urtasida  avvaldan  mayjud  bo'lib,  hozirgi 

kungacha taraqqiy  etib kelgan.

Sug'urta  munosabatlarining  rivojlanishi  bilan  o'zaro  sug'urtalash  jamiyatlari 

tadbirkorlik  tamoyillari  asosida  faoliyat  vuritadigan,  ya’ni  faoliyatining  maqsadi 

foyda olish  hisoblangan  sug'urta tashkilotlariga aylanib  borgan.  Sug'urta  tashkilotlari 

sug'urta  fondini  ixtiyoriy  sug'urtalanuvchilaming  badallari  asosida  shakllantirib. 

ushbu  fond  hisobiga  sug'urta  hodisasi  oqibatida  sug'urtalanuvchilarga  yetgan 

zararlami  qoplash  majburiyatini  olgan.  Bunda  sug'urta  tashkiloti  sug'urtalanuvchilar 

umumiy  sonining  doimo  zarar ko'rgan  sug'urtalanuvchilaming  sonidan  ko'p  bo'lishi 

qonuniyatiga  asoslanib  foyda  olishni  mo'ljallashgan.  Aynan  omil  sug'urtani  yangi 

rivojlanish bosqichiga olib chiqdi.

Sug'urta  xizmatlariga  bo'lgan  talab  ortishidan  kelib  chiqib.  sug'urtaning  shakl 

va  usullari  ham  kengayib  bordi.  XVIII  asming  ikkinchi  yarmiga  kelib  G'arbiy 

Yevropada  mulk  va  hayot  sug'urtasining  yuzlab  turlari  amalga  oshirila  boshlandi. 

Masalan,  hayotni  sug'urtalovchi  ilk  tashkilot  1706  tashkil  etilgan  bo'lsa,  XIX  asrga 

kelib  moliyaviy  yo'qotishlar  sug'urtasi,  uy 

hayvonlari 

sug'urtasi, 

mulkni 

o'g'irlanishdan  sug'urta  va  boshqa  shu  sug'urta  turlari  rivojlandi.  Bu  davrda  turli 

tashkiliy shakllardagi sug'urta kompaniyalari  faoliyat ko'rsata boshladi.

Yuqoridagilardan  kelib  chiqib,  sug'urta  institutining  tarixiv  rivojlanishi, 

xo'jalik  faoliyati  davomida  moddiy  zarar  (vo'qotish)lardan  himovalanish  muammosi 

miloddan  avvalgi  davrdanoq  mavjud  bo'lganligini  isbotlaydi.  Xo'jalik  faoliyatini 

amalga  oshirish jarayoni  turli  tabiiy  va  ijtimoiv  kuchlaming  o'zaro  hamohangligi  va 

qarama-qarshiligida davom etadi.

Ishlab  chiqarish  va  hayotiy  faoliyat  davomidagi  qarama-qarshiliklarning 

umumiy  ta'siri  iqtisodiy  faoliyatga  ko'rsatadigan  salbiy  ta’simi  obyektiv  voqelikka 

aylantirdi.  Xo'jalik subyektlari  iqtisodiy  muhitning  salbiy ta’silaridan  himoyalanishga 

intilishi.  sug'urta  manfaatini  keltirib  chiqardi  va  sug'urta  munosabatlari  ishlab 

chiqarish jarayonining ajralmas qismiga aylandi.

Hozirga  kelib,  sug'urta  munosabatlari  iqtsodiyot  subyektlarini  iqtisodiy  va 

tabiiy muhitning salbiy ta’sirlaridan himoyalovchi  yoxud ulaming barqaror va zararsiz 

faoliyat yuritishlariga yo'naltirilganligi e’tiborga molikdir.

Sug'urta  funksiyalari  uning  ijtimoiy-iqtisodiy  mohiyatida  o 'z  aksini  topadi. 

Bizning  nazarimizga  ko’ra,  moliya  tizimining  tarkibiy  qismi  sifatida  sug'urtaning 

funksiyalari  uning  o'ziga  xos  xususiyatlari  namoyon  bo'lishi  mezoni  hisoblanadi. 

Sug'urta  moliya  tizimining  tarkibiy  qismi  sifatida  o 'z  iqtisodiy  mohiyatini  avvalo 

taqsimlash funksivasi orqali  namoyon etadi.

16

---

Sug’urtaning  taqsimlash  funksiyasi,  o ’z  navbatida  sug’urtaga  xos  bo'lgan 

funksiyalar  majmuasida to'liq  funksional  mazmunga ega  b o iadi.  Mazkur  funksiyalar 

majmuasiga risklilik, oldini  olish v ajam g ’arish kabi  funksiyalar kiradi (3.3-rasm).

2.3-rasm.