0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

p e n .

 

T.At>eflopoBOH. 

2-c 

i o n . ,   -

 M .:3

kokommct

, 

2006.  875  c.

212

---

shartnomalari  avval  uning  alohida  ishtirokchilari  tomonidan  imzolanadi,  keyin  pulga 

to'liq taqdim etiladi.

O 'z  ulushini  olgan  pulning  har bir a’zosi  nafaqat  uning  o'zi  qabul  qilgan yoki 

pulga  bergan  qaltisliklarda,  balki  shu  bilan  birga  boshqa  ishtirokchilar  tomonidan 

pulga  kiritilgan  boshqa  barcha  qaltisliklarda  ham  ishtirok  etadi.  Pul  tomonidan 

umumiy  hisobda  imzolangan  qayta  sug'urta  qilish  shartnomalari  hajmi  oshishi 

mumkin bo'lgan qaltisliklardan uning xalos bo'Iishiga yordam beradi.

Qayta  sug'urta  qilishda  sug'urtalovchi  qayta  sug'urtalovchilar  bilan  o'zaro 

munosabatlaridan qat’iyy  nazar sug'urta sharmomasi  bo'yicha barcha majburiyatlami 

bajarishi  lozim  bo'lgan  faqat  bitta  sug'urta tashkiloti  bilan  munosabatda  bo'ladi.  O'z 

navbatida 

qayta  sug'urtalovchilar 

sug'urtalanuvchilar 

oldida  hech 

qanday 

majburiyatlarga rasman ega emaslar,  faqat sedent da’volari bo'yichajavob beradi.

Qayta sug'urta qilishning mohiyati  sug'urtalovchining moliyaviv barqarorligini 

ta'minlash maqsadida ikki yoki undan ortiq tashkilotlar o'rtasida sug'urta shartnomasi 

bo'yicha  sug'urtalovchi  tomonidan  zarami  qoplab  berish  bo'yicha  qabul  qilingan 

majburiyatlami  qayta taqsimlashdan iborat.1^

Qayta sug'urta qilish sug'urtalashdan farqli ravishda ko'pgina davlatlarda vozib 

qo'yilgan  qonun  huijatlari  doirasidan  tashqarida amalga  oshiriladi.  Arbitraj  amaliyoti 

qayta sug'urta qilish sohasida o'ziga xos muhim ahamiyatga ega emas. Qayta sug'urta 

qilish  shartnomasining  o'zi  qayta  sug'urta  qilishni  tartibga  soluvchi  asosiv  huquqiy 

manba hisoblanadi.

Qayta  sug'urta  qilish  shartnomasi  —  bu  ikki  tomon  -   sedent  (qayta 

sug'urtalovchi) va sessioner (qayta sug‘urtalanuvchi)lar o'rtasidagidagi bitim.

Qayta  sug'urta qilish  shartnomasi  kim bilan va qanday  mablag'ga tuzilganidan 

qat’iyv nazar asl  qaltislik bo'yicha sug'urtalanuvchi oldida barcha javobgarlikni uning 

to'g'ridan-to'g'ri sug'urtalovchisi  o'z zimmasiga oladi.

Qayta  sug'urta  qilish  shartnomalarining  mazmuni  va  ulaming  shakllarini 

belgilovchi  qoidalami  bir  xillashtirish  bo'yicha  bir  necha  marta  sa'y-harakatlar 

bo'lgan.  Ammo  xalqaro  sug'urta  bozorining  tez  o'zgaruvchi  talablari  bilan  vonma- 

yon  qayta sug'urta qilish  shartnomasi amaliyotining doimiy rivojlanishi sababli ushbu 

sa'y-harakatlar qabul qilinmagan.

Qayta sug'urta qilishda asosiy yuridik jihatlar quvidagilar:

- qayta sug'urta qilishda tanlanadigan yurisdiksiya;

- shartnoma tuzish;

- qayta sug'urta qilish shartnomalaridagi  qo'shimcha shartlar.

Qayta  sug'urta  qilish  shartnomasi  uchun  tanlangan  yurisdiksiya  ushbu 

kelishuvga  kiritilgan  to'g'ridan-to'g'ri  ifodalangan  yoki  ko'zda  tutilgan yurisdiksiya 

to'g'risidagi  qo'shimcha  shartlarda  ifodalanadi.  Xalqaro  amaliyot  shuni  ko'rsatadiki, 

ba’zi  davlatlarda  da'vo  va  sud  joylashgan  joyining  bevosita  bog'liqligi  mavjud 

bo'lgandagina sudlar ishlami  qabul qiladi.

Hozirgi  kunda  ko'pchilik  qayta  sug'urta  qilish  uvushmalari  shartnomalami 

tuzish  va  boshqarish  uchun  maxsus  hududiv  bo'linmalariga  ega.  Agar  qayta 

sug'urtalovchi  qaltislikni  qayta  sug'urta  qilishga  rozi  bo'lsa,  bundav  holda  u  slipda 

o'z  ulushi  yoki javobgarligining  summasini,  sanani  ko'rsatadi  va uni  imzolaydi.  Slip

153

TpumeHKO  H.B. OcHOBti cnpaxoBOH flejrreiibHocTH: YHeG.nocoone.  M.:  OnHaHCbi 

h

 CTaTHCTHKa,  2006.  360 c.

2 1 3

---

hujjat  sifatida yuridik  kuchga  ega  bo'lmaydi,  ammo  kelgusida  qayta  sug'urta  qilish 

shartnomasini rasmiylashtirishda bitimni tuzish vaqti  dalili bo‘lib xizmat qiladi.

Qoidaga ko'ra, qayta sug‘urta qilish shartnomalari  1  yanvardan  boshlab kuchga 

kiradi.  Shartnomaga keyinchalik kiritiladigan o'zgartirishlar ilovalarda yoki  bir-biriga 

xat yozish orqali kelishiladi.

Qayta  sug‘urta  qilishda  standartdagi  shartnomalar  mavjud  cmas,  ammo  ulami 

tuzish va bahsli  masalalami  boshqarishda xalqaro  qayta  sug'urta  qilish  biznesida yuz 

yildan  ortiq  vaqt  davomida  qabul  qilinib  kelinayotgan,  ishda  qo'llaniladigan  urf- 

odatlardan foydalaniladi154 1

5

5

.

Qayta  sug'urta qilish  ishtirokchilari  yuzaga  keladigan  ziddivatlami  sug'urtada 

qabul  qilingan  mavjud amaliyot va qoidalardan  kelib  chiqib  sud  tartibidan  tashqarida 

hal etishni  ma'qul ko'rishadi.  Bunday qoidalaming  ko'pi  barcha  qayta  sug'urta qilish 

shartnomalariga  deyarli  kichkina  amaliy  o'zgartirishlar  boMib  kiritilgan  standart 

qo'shimcha shartlarda asta-sekinlik bilan shakllanib borgan.

Eng ko'p tarqalgan  qo'shimcha shartlar quyidagilar  hisoblanadi:  sessionerning 

sedent  harakatlari  va  qarorlariga  rioya  qilish  majburiyatlari  haqida  hamda  sedent 

faoliyatidagi  ishtiroki  haqida;  kamchilik va xatolar  haqida;  tekshirish  huquqi  haqida; 

zararlami  boshqarishdagi  vordam  haqida;  zararlami  birgalikda  boshqarish  haqida: 

arbitraj qo'shimcha shartlar.153

Sessionerning  sedent  harakatlari  va  qarorlariga  rioya  qilish  majburiyatlari 

haqida va sedent faoliyatidagi ishtiroki haqidagi qo'shimcha shartlar shundan  iboratki, 

agar  vaziyat  sug'urtalovchining  aybli  xatti-harakati  bilan  yuzaga  kelmagan  bo'Isa. 

qayta sug'urtalovchi ushbu tashqi holat bo'yicha zarai' ko‘radi.

Sedent  harakatlari  va  qarorlariga  rioya  qilish  majburiyati  sug'urtalovchining 

tijoriy  faoliyatida  qayta  sug'urtalovchining  ham  ishtirok  etishini  anglatmaydi.  Hatto 

qayta  sug'urtalovchi  asl  mukofotni  olib,  keyin  bankning  bankrot  bo'lishi  oqibatida, 

sug'urta  agentlari  tomonidan  uni  o'zlashtirilishi  sababli  uni  yo'qotganda  va  shu 

kabilar bo'lganda ham sessionerda har doim mukofotga egalik huquqi  bo'ladi.

Faoliyatda  ishtirok  etish  haqidagi  qo'shimcha  shart  -   bu  sug'urtalovchi  va 

qayta  sug'uralovchi  o'rtasida  asl  qaltislikning  boTmishi  haqidagi  qo'shimcha  shart. 

Ushbu  qo'shimcha  shart  qayta  sug'urtalovchini  uning  javobgarligi  hajmidan  ko'p 

boigan  badalni  toiashi  yoki  majburiyat  qabul  qilishi  yoki  qaltislikning  qayta 

sug'urtalangan  toifasiga  kirmaydigan  sug'urta  shartnomasi  bo'yicha  zararlami 

kompensatsiya qilishini nazarda tutmavdi.

Kamchilik  va  xatolar  haqidagi  qo'shimcha  shart  shuni  nazarda  tutadiki. 

qasddan  qilinmagan  xato  va  kamchiliklar  sedentni  qayta  sug'urta  qilishni  qoplash 

huquqidan mahrum qilmaydi.  Shunga qaramay, sug'urtalovchi  aniqlangan har qanday 

kamchilik haqida qayta sug'urtalovchini zudlik bilan xabardor etishi  lozim.

Tekshirish  uchun  huquq  haqidagi  qo'shimcha  shartga  muvofiq  qayta 

sug'urtalovchi  sedentning  qayta  sug'urta  qilish  shartnomasiga  doir  hujjatlarini 

tekshirish  huquqiga  ega.  Birinchidan,  qayta  sug'urtalovchi  qayta  sug'urtalangan 

qaltisliklar va ko'riladigan zararlar to'g'risida hech qachon  aniq  ma'lumotni  olmaydi.

1:>45KypaBJieB 10. 

OrpaxoBaHne 

h

 

nepecTpaxoBamie (Teopmi 

h

 

npaKTraca) 

M.:  A

hkhji

,  1993.  184  c.

155H3MaHJiOB