0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

K i  bu  sir  erur  olam   a fruz  ham ,
X ususan,  erur fa s li  N avro ‘z   ham.
N a v r o ‘z  h a q id a   j u d a   k o ‘p  tarixiy  a sa rla r,  rivo yatlar 
m a v ju d .  Y u q o r i d a g i l a r d a n   t a s h q a r i   A.  F i r d a v s iy n in g
256

---

« S h ohn om a»,  M a h m u d   K oshg‘ariyning  «D evonu  lug‘otit- 
turk»,  Xoja  Ali  Term iziyning  « N a v ro ‘zn o m a» ,  «Solnoma» 
asarlarida,  shuningdek,  M ashrab,  Ogahiy,  M uqim iy,  Fu r- 
qat,  N o d ira ,  Uvaysiy,  Z ebun iso  ijodlarida  N a v r o ‘z  haqida 
fikrlar  bayon  etiladi.  Ogahiy  N a v ro ‘zni  shu nday   kuyladi:
E y   у  or  sanga  tangri  taborak  bo ‘Isun,
N avro ‘z   ila  toza  y il  m uborak  bo 4sun,
Ilohi,  h a r  ku n in g   N avro ‘z   bo ‘Isun,
H am isha  tole ’ing  Feruz  bo ‘Isun.
M ustaqil  0 ‘z b ek isto n d a   « N a v ro ‘z»  h a r   yili  k a tta   ta n -  
ta n a   b ilan   n is h o n la n m o q d a .  « N a v ro ‘z»  arafasida  u m u m ­
xalq  h a sh arlari  o ‘tkaziladi.  Oy  d a v o m id a   xayriya  ishlari: 
y etim ,  n og iron larg a,  m u h to jla rg a   y o rd a m   b erish,  q a riy a ­
larni  qadrlash,  ular  h o lidan  xabar olib  ziyorat  qilish,  kasal- 
lar  h o lid a n   x a b ar  olib,  ularga  sovg‘a -s a lo m la r  ulashish, 
b o la la r  uylariga  tu rli  sovg‘alar  to p sh irish  ta d b irla ri  a m a l­
g a   o s h i r i l a d i .   B a r c h a   k a s b   e g a l a r i   N a v r o ‘z g a   a t a b  
o ‘zlarin in g  xayriyalarini,  ha d y ala rin i  tayyorlaydilar.
« N a v ro ‘z»  arafasida va b a y ra m   kun lari  sum alak,  halim , 
k o ‘k som sa,  k o ‘k c h u ch vara va  boshqa tu rli-tu m a n  ta o m la r 
pishiriladi.  Q izlar  « N a v ro ‘z»da  kiyadigan  liboslarni  ta y - 
yorlash ga  kirishish adi.  « N a v r o ‘z»ga  s a n ’at  ahli  a lo h id a  
tayyorgarlik  k o ‘radilar.  U la r  «N a v r o ‘z»ga  b a g ‘ishlangan  
kuy,  q o ‘shiq,  raqs  to m o s h a la rin i  q u n t  b ilan  tayyorlay dilar 
va  tu rli  jo y la rd a ,  sayilgohlarda  xalqqa  ijro  etib  b eradilar. 
« N a v ro ‘z»  kunlari  s h a h a r  va  q ish lo q la rd a   k a tta   to m o s h a - 
lar,  ta n ta n a la r   va  xalq  sayillari  b o ‘lib  o ‘tadi.
P o y ta x tim izn in g   «M illiy  b o g ‘i»da  h a r   yili  respublika- 
da  eng  yirik  « N a v ro ‘z»  te a trla sh g a n   to m o s h a la r i  b o ‘lib 
o ‘ta d i.  Bu  m a rk a z iy   ta d b ir d a   tu rli  s a n ’a tk o r la r   m illiy 
raq slarin i,  b a h o rn i  kutib  olish,  ta b ia tn in g   yangilanishi, 
in s o n la r  dillarinin g  pok lanishi  va  d alalard a  yangi  m e h n a t 
m avsum iga b a g ‘ishlan gan  kuy,  q o ‘shiqlar  ijro  etishadi,  h a r 
b ir  viloyat  vakillari  m axsus  to m o s h a la r  k o ‘rsatadi.
N a v r o ‘zga  b a g ‘is h la n g a n   t o m o s h a d a n   keyin  b a rc h a  
vilo y a tla r  m a rk a z la rid a ,  p o y ta x tn in g   asosiy  m a y d o n   va
17  —  M a ’n a v iy a t  a s o s la ri 
257

---

k o ‘ch ala rid a   u m u m x a lq   sayillari  b o ‘lib  o ‘ta d i,  tu rli  ta n - 
lovlar,  m u so b aq a la r  tashkil  etiladi.
H o z irg i  d a v rd a   m u s ta q il  d iy o rim iz   u c h u n   N a v r o ‘z 
kishilarga  yasharish  va  bu n y o d k o rlik ,  po k la n ish   va  y a n g i­
lanish,  ruhiy  k o ‘tarink ilik  olib  keladigan  asosiy  b a y ra m  
b o ‘lib  qoldi.
shonlanib  kelingan.  Lekin  sobiq  Ittifoq  davrida  b u  b a y ra m ­
lar  h a m   taqiqlangan  edi.  Mustaqillik  q o ‘lga  kiritilishi  bilan 
u shb u  b a y ra m la r  milliy  q a d riy at  sifatida  qay ta  tiklandi. 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1991-yd  20-iynunda 
«Diniy  bayram  — Q urbon  hayitini  d a m   olish  kuni  deb  e ’lon 
qilinish  haqida»,  1992-yil  27-m artd a  «R o‘za  hayitini  dam  
olish  kuni  deb  e ’lon  qilish  t o ‘g‘risida»  F a rm oni  chiqdi.  Far- 
m o nda, jum lad an ,  shunday  deyiladi:  «Mustaqil  0 ‘zbekiston 
Respublikasi musulmonlarining  istak va xohishlarini  inobatga 
olib  h am da  fuqarolar  o ‘rtasida  m ehr-o qibatn i  barqarorlash- 
tirish  maqsadida  diniy  bayram   —  R o ‘za  hayitining  birinchi 
kuni  d a m   olish  kuni  deb  tayinlasin».
1991 — 1992-yildan  boshlab  h a r  yili  m a m la k a tim iz d a  
Q u rb o n   va  R o ‘za  hayiti  u m um xalq   bayram i  sifatiga  nis- 
honlanadi.  U shbu  bayram   kunlari birinchi  navbatda  d u n y o ­
d a n   o ‘tganlar  ruhiga  tilovat  qilinadi,  kasallar,  nogironlarga 
yo rd am   beriladi,  q a rin d o s h -u ru g ‘lar,  yaqin  kishilar bir-bir- 
larini  qutlashadi,  o m o n lik   tilashadi.  Bolalar  h a m ,  kattalar 
h a m   yaxshi  kiyinishib,  turli  sovg‘a -salom lar ulashiladi.  M a- 
hallalarda  qizlar  «kelin  k o ‘rdi»ga  borishadi.  U m u m a n ,  bu 
h a y itla r  x a lq im iz n in g   ham jih a tlig ig a ,  m e h r - s h a f q a t n in g  
kuchayishiga,  oqibatli  b o ‘lishga  xizm at  qilib  kelm oqda.
T V y la r — x alq   yuzi 
m aro sim lardan biri  t o ‘ydir.  Bizning 
xalqim izd a  t o ‘yga  tayyorgarlik  k o ‘rib  yash ashadi.  0 ‘g ‘il 
tu g ‘ilsa,  s u n n a t  t o ‘yga  tayyorgarlik  k o ‘riladi.  Qiz  tu g ‘.ilsa, 
sep   y ig ‘ilib  o s h la n a d i.  S h u   s a b a b li  t o ‘y  x a lq im iz n in g  
qa d im iy   m aro sim i,  q a rin d o s h -u ru g ‘  va  d o ‘s t-u   y o rla r  diy- 
doriga t o ‘yish,  ular bilan  uchrash ish,  yaxshi  kuy,  q o ‘shiqni
Q u rb o n   va  R o ‘za 
h a y itla ri
Y u r t i m i z d a   is lo m   d i n i   b ila n  
bo g‘liq  R o ‘za  va  Q u rb o n   hayitlari 
u m u m x a l q   b a y r a m i  s if a tid a   n i -
H a m m a   xalqlarda  h a m   qadim iy
258

---

eshitish,  k o ‘p k a ri-y u   ku ra sh n i  to m o s h a   qilish  vositasi  si­
fatida  qadrlanadi.  X alqimiz  d o im o   o d a m la rn i  d u o   qilganda 
«T o pganing  t o ‘yga  buyursin»,  «T o y d a n   bo sh in g   c h iq m a - 
sin»,  «U ying  t o ‘yxona  b o ‘lsin»  deb  d u o   qilishadi.
B iz n in g   x a lq im iz d a   t o ‘y la r n in g   b i r   q a n c h a   t u r l a r i  
m avjud,  ju m la d a n ,  b eshik  t o ‘yi,  n ik o h ,  x a tn a   t o ‘yi,  hovli 
t o ‘yi,  m u c h a l  t o ‘yi,  p a y g ‘a m b a r   yoshi,  yubileylar,  oltin 
t o ‘y,  k u m u s h   t o ‘y  va  h.k.
T o ‘y  qilish dan  m aq sad  nim a ?   A gar b u n in g   m oh iy atig a 
c h u q u rro q   y o n d o s h a d ig a n   b o ‘lsak,  n im a   u c h u n   b ir  in so n  
k o ‘p  yillar to p g a n -tu tg a n in i  bir kun d a   elga  yedirib,  ichira- 
di,  d e g an   savol  tu g ‘ilishi  tabiiy.  T o ‘y  qilgan  o d a m   b a ’zan 
qarzga  h a m   b o ta d i,  lekin  s h u n g a   q a ra m a y   elga  t o ‘y  qilib 
beradi?  N im a   u c h u n ?   M aqsad  xalq  o ra sid a   o b r o ‘  olish- 
m i?  Yoki  o d a m la rn i  qoyil  qold irishm i?  Yoki  fa lo n c h i  t o ‘y 
qilm ad i.  E lning   o shini  yegan,  de g an   g a p d a n   q o c h ish m i?
A gar  t o ‘y  qilishn in g  b o sh   m a q sa d in i  o ‘ylab  k o ‘rsak, 
f a r z a n d l a r g a   x a l q n i n g   d u o s i n i   o lib   b e r i s h   e k a n li g in i 
k o ‘ram iz.  L ekin  sobiq  Ittifo q   d avrid a  u s h b u   m u a m m o , 
y a ’ni  inson  u c h u n  d u o n in g  qudrati  m u a m m o si chetga surib 
q o ‘yildi.
A m m o   x o rijd a   d u o n in g   k u c h in i  o ‘rg a n ish   b o ‘y ic h a  
i l m i y - t a d q i q o t   is h la r i  o lib   b o r il ib ,  y a x s h i  n a tija la r g a  
erishilganligi  m a ’lum .  Islo m   ilm ida  h a m   d u o n in g   ku chi 
ijobiy  b a h o lan a d i.
O ta -b o b o la rim iz :  —  « O ltin  o lm a ,  d u o   ol,  d u o   oltin 
em asm u » ,  —  deb  bejiz  a y tish m ag an.  S h u  sababli  o talar- 
o n a la r bolalariga  k o ‘pch ilik n in g   d uo sini  olib berish   u c h u n  
t o ‘y  qiladilar.  A m m o ,  sobiq  ittifoq  davrida  bu  na rsa   b u ­
tu n la y   u n u tild i,  x u d o s iz la r  ja m iy a ti  t o ‘ylarga  k u n d a lik  
ta n ta n a   tu sin i  berdi.  S h u  sababli  t o ‘ylar  faqat  x u rsa n d - 
c h ilik   q ilis h ,  y e b - i c h i s h ,  o ‘y in - k u l g i  q ilis h ,  t o m o s h a  
k o ‘rsatish  vositasiga  aylan ib  q o ld i  va  kim   o ‘zarga  t o ‘y 
q ilis h ,  a r tis tla r n i  k o ‘p a y tiris h ,  k u n la b   k o ‘p k a ri  b e ris h  
poygasi  bo sh lan ib   ketdi.
N a tija d a ,  t o ‘y n in g  h aqiqiy  m a z m u n - m o h iy a ti  b u t u n ­
lay  o ‘zgarib  ketdi.  Hozirgi  k u n d a ,  y a ’ni  m u staqillikdan
259

---

keyin  h a m   t o ‘ylarni  asl  holiga  qaytarish,  tarbiyaviy  a h a m i- 
yatini  kuchaytirish   qiyin  k e c h m o q d a .
Shu  sababli  bir  ijtimoiy  tu z u m d a n   ikkinchisiga  o ‘tish 
jarayonida xalq a n ’analari,  urf-odatlari va  marosimlarini davr 
ruhiga  moslashtirish,  ulam i  milliy,  qolaversa,  um um insoniy 
qadriyatlar  darajasiga  k o ‘tarish  kun  tartibiga  q o ‘yiladi.
X alq im iz  o ‘z in in g  xursan dch iligini  h a m ,  xafag archi- 
ligini  h a m   turli  m arosim lar,  rasm -rusum lar,  u d u m la r orqali 
n a m o y is h   qiladi.  J u m la d a n ,  xalqim iz  to m o n id a n   o ‘tk a - 
ziladigan  t o ‘y  ta n ta n a la ri,  m o ta m   m a ro sim la ri,  ula r  bilan 
b o g ‘liq  xilm a-xil  u rf -o d a tla r  fikrim izning  dalilidir.
T o ‘y  va  m a ro s im la r  q a n c h a lik   yaxshi  b o ‘lm asin,  xal- 
q im iz n in g   m a ’naviy  y u k s a lis h id a   q a n c h a l i k   ijo biy  rol 
o ‘y n a m a s in ,  u n i  o ‘tk a z ish   b ila n   b o g ‘liq  b a ’zi  o r ti q c h a  
ra sm -ru su m la r,  o d a t  tusiga  kirib  bo ra y o tg a n   s u n ’iy  u d u m ­
lar ja m iy a tim iz n in g   ijtim oiy -iqtisod iy   rivojlanishiga,  oila- 
larning   m aishiy  barqarorligi  t a ’m in la n ish ig a   o ‘z ining  sal- 
biy  t a ’sirini  o ‘tkazishi  tabiiydir.
O rtiq c h a   d a b d ababozlik,  s h u h ra tp a ra s tlik   kabi  salbiy 
ho la tla r,  soxta  o b r o ‘  o rttirish ,  o ‘zini  u n u tib   m a ro sim la r 
o ‘tkazilishi  h a ro m ,  m e h n a tsiz   q in g ‘i r   y o ‘llar  b ilan   to p il- 
gan  boyliklar  hisobiga  b o ‘layapti.
A lb atta,  sh u n aq a n g i  usul  b ilan   soxta  «insonparvarlik» 
n a m u n alarin i  k o ‘rsatib,  m e h m o n n a v o z lik   qilish,  o ‘zini  shu 
y o ‘l  bilan  o ‘zgalarga  ta n tilik d a   n a m u n a   qilib  k o ‘rsatish, 
m a ro s im la rn i  o ‘tk a z ish d a   k im   o ‘zarga  h a ra k a t  qilish lar 
xalqim izga  salbiy  t a ’sirini  k o ‘rsa tm ay   qo lm aydi.
S h u n d a y   e k an ,  xalqim izning  ju d a   g o ‘zal,  m a z m u n a n  
rang-barang   t o ‘y -u   m arosim larini  o ‘tkazishda  k im   o ‘zarga 
y o ‘l  q o ‘ymay,  balki  a w a la m b o r   t o ‘ylar  b o ‘lsa  yo shlam ing 
baxt-iqboliga,  m aro sim lar  b o ‘lsa  el-yurtga  h u rm a t,  e h tiro- 
m im izni  n a m o y o n   qila  olsak,  yoshlarim izni  h a m   shunday 
ruh da  tarbiyalay  olsak,  hayotim iz  y a n ada  g o ‘zallashadi.
Bu  narsa  bugungi  gap  em as.  M illatim iz  ic h id a n   yeti- 
shib  c h iq q a n   ta ra q q iy p arv ar  ziyolilar  —  ja d id la r   xalqning 
m a ’n a v iy -m a ’rifiy  saviyasini  yuksaltirish  u c h u n   turli  x u ro - 
fot  va  zararli  b i d ’a tlarg a  q a rsh i  k u ra s h is h n i  m a q s a d   qilib 
q o ‘ygan  e d ila r  h a m d a   u la r  o ‘z  asarlari  o rq a li  s e rh a s h a m
260

---

v a   d a b d a b a l i   t o ‘y - m a ’r a k a l a r n i   o ‘t k a z i s h n i   k e s k i n  
q o ra la d ila r.
M a ’rifatp a rv a r  ja d id la r  —  A bdu lla  A vloniy,  A shurali 
Z o h i r i y ,   A b d u l h a m i d   C h o ‘l p o n ,   I s ' h o q x o n   I b r a t   va 
b o s h q a la r  «Sadoyi  T u rk isto n » ,  «Sadoyi  F a r g ‘o n a »   kabi 
n a sh rla rd a   xalqning  m aishiy  tu rm u sh ig a   a lo h id a   e ’tib o r 
b erish ib ,  xususan   m illiy  t o ‘y la r  va  u la rn in g   o ‘tkazilishi 
b o ra sid a   q im m a tli  fik rlar  bildirdilar.  C h o ‘lp o n   «Sadoyi 
F a r g ‘o n a »   g a z e ta s id a   t o ‘y la rd agi  isro fg a rc h ilik   h a q id a : 
«A vvallari  q a n d o q   y a x sh i  b o ‘lsa,  s o ‘nggi  k u n l a r d a   va 
s o ‘nggi  y illa rd a   k u n d a n - k u n   o rq a g a   q a d a m   t a s h l a m o -  
qdalar...  U1  v a q tlarda  b u n d o q   b e h u d a   isroflik  t o ‘y la r  h a m  
b o ‘lm a s   e d i» ,—  d e b   y o z g a n   edi.  M u a llifn in g   fik ric h a , 
b u ru n   d e h q o n la r yoz d a vo m ida  ishlab  top gan  m ablag‘larini 
qish  d a v o m id a   y e b -ic h a r  edi,  bugungi  iqtisodiy  n o c h o r -  
liklarga  isrofgar  t o ‘ylar  h a m   q o ‘shildi.
Farg‘o n a   jadidlarining  taniqli  nam o yand asi  Is 'h o q x o n  
Ibrat  t o ‘ylardagi  isrofgarchiliklar,  o rtiqcha  xarajatlar,  yosh­
lam ing ilm olishidan k o ‘ra turli  ishqibozliklarga moyil ekan- 
Ugi haqida o ‘zining teran  mulohazalarini bildiradi:  «Hali ham  
biz  o ‘z  d inim izcha  harakat  qilmay,  a q cha  to p m o q ,  h o y -u  
havas  ovloq  t o ‘ylarga  o ‘n  ming  b e h uda  sarf  qilamiz,  qaysi 
ulam o  halol  deb  bularga  fatvo  bergan...  Bu  ahvoli  b a ’dlar, 
bu  m araz  d a rd -u   dorusi  ilmdir».  Ibrat  bu  fikrlari  bilan  za- 
m o n a   yoshlarini  ilm  o ‘rganishga  chaqiradi  va  ilmli  kishi- 
lam in g  ortiqcha  h o y -u   havasga  berilmasligini  uqtiradi.
J a d i d l a r   « S h o ‘r o y i  is lo m iy a »   t a s h k i l o t i n i n g   t o ‘y- 
m a ’ra k a la rn i  ta rtib g a   solish  t o ‘g ‘risida  «N ajot»  r o ‘z n o -  
m asid a  e ’lo n  qilingan  q a ro rn o m a s id a   s h u n d ay   satrlar bitil- 
gan:  «T urkisto n  m u s u lm o n la rin in g   syezdi  m a n a   s h u   h o l- 
ni  e ’tiborga  o lu b  o ra m iz d a   b o ‘lib  tu rg a n   b a ’zi  b i d ’at  va 
x u ro fo tlarn i,  c h u n o n c h i,  t o ‘y,  m a ’raka,  gap,  b a z m ...  va 
ja n o z a   k un i  b o ‘la d u rg ‘o n   xuro fotlarn i  bikulliya  (h a m m a si- 
ga)  b a rh a m   berishga  q a ro r  qildi».  S h u n in g d e k ,  m a z k u r 
q a ro m o m a d a  ja n o z a ,  qiz,  su n n at  t o ‘ylarini  o ‘tkazish  tartibi 
batafsil  k o ‘rsatib  berilgan.
U sh bu  q a r o m o m a   hozirgi  davrda  h a m   o ‘z  dolzarbligini 
y o ‘q o tm a g a n .  C h u n k i,  X X I  asrning b o sh larid a   h a m   m a m -
261

---

la k a tim iz d a   o ‘tk a z ila y o tg a n   t o ‘y - m a ’ra k a la rd a   isrofgar- 
c h ilik k a ,  d a b d a b a b o z l i k k a ,  o r t i q c h a   x a r a ja tl a r g a   y o ‘l 
q o ‘yish,  b u  m a ’rakalarga  o b r o ‘  va  e ’tib o r  to p is h n in g   b ir 
vositasi  sifatida  m u n o s a b a td a   b o ‘lishdek  zararli  illat  h a - 
m o n   ja m iy a tim iz   taraqq iy otig a  g ‘ov  b o ‘lib  turibdi.
T u rk isto n   ja d id la ri  y o ‘lboshchisi  M a h m u d x o ‘ja   B eh- 
b ud iy ning   (1875— 1919)  «A’m olim iz   yoinki  m u ro d im iz»  
(«Oyina»,  1913-yil,  6 —7 -s o n la r),  «Bizni  k em iru vch i  il- 
latlar»  («O yina»,  1915-yil,  13-son)  kabi  m a q olalari  bosil- 
ib  c h iq di  va  u larda  t o ‘y -u   m a ro sim la rn i  tartibli,  ixcham  
o ‘tkazish  zarurligi  t a ’kidlandi.
Taraqqiyparvar jadidlar Turkistonning turg‘unlik,  qoloq- 
lik  va  ja h o la t  girdobidan  qutulishiga  n im a la r  xalaqit  be- 
rishi  va  taraqqiyot  sari  qoloqlikni  b a rta ra f  etishga  xalaqit 
berayo tg an  o m illa r  sabablarin i  o ld in d a n   k o ‘ra  olganlar. 
G o ‘yoki  shariat  bilan  him oyalang and ay   tuyuluvchi,  biroq 
aslida  m u s u lm o n   q o n u n -q o id a la rig a   zid  h o ld a   kishilarning 
yengil  b o ‘lm a g a n   h a y o tin i  y a n a d a   m u s h k u lla s h tir u v c h i 
zararli  u rf-o d atlar  xalqni  ta raq qiyo td an   orqaga  to rtm o q d a.
M illa tp arv ar  ziyolilar  o ‘lk a m iz n in g   ju d a   a y an c h li  a h ­
voli,  a h o lin in g   e rk  va  h u rriy a tg a   in tilish la rin i  b o ‘g ‘ish 
sab a b la rin i,  iqtisodiy  va  m a ’naviy  h a y o td ag i  t u r g ‘u n lik  
h o latlarin i  anglab,  u la rn in g   ongiga  ja m iy a tn i  isloh  qilish, 
b a rc h a   eskirib  qo lg an ,  zararli  u rf-o d a tla rn i,  m a ro sim la rn i 
qulay,  k a m c h iq im   qilib  o ‘tkazish  g ‘oyasini  ilgari  surdilar.
Sobiq  s h o ‘ro  tu z u m i  d avrida  b ir  q a to r  «yangicha  urf- 
odatlar»  tiqishtirildi.  N a tija d a ,  o ‘tkazilayotgan  m a ro sim  
va tadb irlard an   milliylik k o ‘tarildi.  O qibatda,  t o ‘ylarimizda 
ichkilikbozlik  kuchaydi.  H a tto   n ik o h   t o ‘ylarida  «горько» 
deyishgacha  borib  yetildi.  Q a riyalarning   p a n d -n a s ih a tla - 
riga  quloq  solmay,  ularni  eskilik  sarqitiga  chiqarib  q o ‘yildi. 
O ta -o n a n in g   roziligisiz,  u m r  y o ‘ldoshining  kim   ekanligini, 
kelib  chiqishini  surishtirm asdan ,  «yonib  tu rg a n   sevgi»  aso- 
sida  oila  qurish  natijasida  ozgina  qiyin chilik ka  b a rd o sh  
be ro lm a y   k o ‘pchilik  oilalar  buzilib  ketdi.  Ajralish  o d atiy 
holga  aylandi.  N atijada,  minglab bolalar k o ‘chada,  qarovsiz 
qolib  yoki  b o la la r  uylariga  top sh irilib ,  o ta - o n a   m eh rig a 
z o r  b o ‘lib  o ‘sishi  natijasida  jin o y a tc h ilik   k o ‘paydi.
262

---

Afsuski,  hozirgi  k u n d a   h a m   d abdabali,  kim   o ‘zarga, 
k o ‘z - k o ‘z  u c h u n   b o ‘layotgan  t o ‘ylar  k a m   em as.  Aslida, 
ag ar  t o ‘y  m u n o s a b a ti  b ila n   b ir  q a to r   q a d r d o n   va  v a ta n - 
d o sh   y o r- b iro d a rla r  b ir jo y d a   yig‘ilib,  x u rsa n d ch ilik   qilib, 
sam im iy suhbat  qilsalar,  albatta,  bir millat  va xalq o ‘rtasida 
b o ‘lgan  sam im iy  m u h a b b a t  va  m e h rib o n lik  ziyo da b o ‘ladi. 
B a ’z ila r  o ra s id a   o ld in g i  kek  va  k u d u  ra t  sh u   b a h o n a d a  
y o ‘qoladi.  Buning  ustiga  q a n c h a   miskin  va  m uhtoj  od a m la r 
sh u   b a h o n a   t o ‘y  n e ’m a t l a r i d a n   b a h r a m a n d   b o ‘la d ila r. 
S h u n in g   u c h u n   h a m   t o ‘y  oilaviy  m arosim d ir.
E n g   m u h im   t a ’s irc h a n   m a r o -
D afn  m aro sim lari 
s im la rd a n   d afn  m a ro s im la ri  turli
xalqlarda  turlichadir.  X alqim izda  dafn  m arosim larida,  bu 
dunyoda  halol-pok  yashash,  bir-birini  hurm at,  m e h n at  qilib 
Allohning  buyurgan  farzlari  h am da  payg‘am barim iz  sunnat- 
larini  bajarish  va  iymonh  b o ‘lishga  d a ’vat  etiladi.  M arhu m - 
laming xotiralariga bag6ishlab yigirma,  yil oshi,  qirq va hoka- 
zo  m arosim lar  o ‘tkaziladi,  ularda  o 6tganlam ing  ruhi  shod 
b o ‘lishi  u c h u n   Q u r’o n   oyatlaridan  tilovat  qilinadi.  U n d a n  
tashqari  m arhum lar  xotirasi  yod  etiladigan  boshqa  tadbirlar 
h a m   o ‘tkaziladi,  ro ‘za,  qurbon  hayiti  va  to ‘ydan  oldin  xu- 
doyi  beriladi.  Xalqimizda  «o‘lik  to ‘ymasa,  tirik  to 6ymaydi», 
degan  naql  h a m   bor.  Shu  sababli  ulam i  xotirlab,  ruhiga  tilo­
vat  qilib  turish  h a r bir komil  farzandning  burchi  hisoblanadi.
H a r  q an d ay   inson,  u  a m aldo r,  boy,  polvon  yoki  boshqa 
kasb egasi b o ‘lishidan q a t’i  nazar,  o ‘zi h a m  dunyoda o m o n a t 
ekanligini  his  qiladi,  dafn  m a ro sim id a ,  q a b riston   ichida 
yuvoshlashib,  m uloyim lashib  qoladi.  Biroz  insofga  kelsa 
h a m   ajab  emas.  U   o 6lim  tabiat  q o n u n i  ekanligini,  o 6lim dan 
h e c h   kim   qo chib  qutulolm asligini  his  qiladi.
Shu   sababli  A llo h n in g   o 6z  ba n d ala rig a   b e rg a n   um ri, 
tiriklik  bu  g ‘a n im a td ir,  yoki  v a q tin c h a d ir.  U m r   insonga 
berilgan  b u y u k   n e ’m atd ir.  U n in g   qadriga  yetish,  u n i  b e ­
h u d a   o 6tk a zm aslik ,  h a r   xil  m a z a - b e m a z a   ishlarga  sarf- 
lam ay,  u n d a n   o q ilo n a   foy d a la n ish ,  tiriklik ni  m a z m u n li 
o ‘tkazish ,  v a q tn in g   q adriga  yetish,  q isqa  h a y o t  d av rida 
o ‘z id a n   yaxshi  n o m   qold irish  u c h u n   xayrli  ishlarni  qilish 
h a r   b ir  fozil  in son ga  xos  xususiyatdir.
263

---

I n s o n   o ‘z  h a y o tin i  s a r h is o b   qilib  b o r m o g ‘i,  xayrli 
a m allarga,  xayrli  ishlarga  e ’tiq o d   q o ‘y m o g ‘i,  savob  ish­
larni  k o ‘p ro q   q ilm o g ‘i,  saxovatli  b o ‘lm o g ‘i  yaxshi  fazilat- 
d ir.  A fsuski,  u m r i n i  b e k o rg a   z u l m k o r   ish la rg a   sarfla b  
o ‘tk a za y o tg a n la r  h a m   y o ‘q  em as.
Inson  vafoti  m unosabati  bilan  o ‘tkaziladigan  bir  q ator 
marosimlaming,  ayniqsa,  kim  o ‘zarga «osh berishlar»,  qabrga 
hashamatli sag‘ana qurishlar,  isrofgarchilik — bular dinimizda 
h a m   b id ’at  sanaladi.  K o ‘p joylarda  saqlanib  qolgan ja n o za - 
da  pul  ulashish,  qarz  olib  b o ‘lsa-da  m a rh u m   xotirasiga  osh 
tortish  va  Q u r’oni  karimda  farz  qilinmagan  boshqa  ortiqcha 
xarajatlami qilish o ‘miga,  ulam i  m arhum lam ing oilasiga yor- 
d a m   berishga,  xotira  maydonlari  va  qabristonlarni  ziyorat- 
gohga  aylantirishga  sarflansa  savob  ish  b o ‘lardi.
j u d   b o ‘lgan.  Ay rim   ta d q iq o tc h ila r n in g   fik rich a ,  o ‘zbek 
m avsum iy  m a ro s im la rid a n   b a h o rd a   yerga  u ru g ‘  sochish, 
k o ‘c h a t  o ‘tqazish,  a riq -z o v u rla rn i  to z alash   shorvani  d a - 
laga  olib  c h iq is h ,  h a s h a rla r  o ‘tk a z ish ,  s u m a la k ,  h a lim  
pishirish,  y o zd a  q o v u n   sayli,  qish d a   u lo q  c h o p ish ,  qorxat 
yozish,  k itob xo nlik lar  qilish,  hosil  b a y ra m i,  u z u m   sayli 
kabilarni  k o ‘rsatish  m u m k in .
U sh b u   m a ro s im la m in g   b a ’zilari  turli jo y la rd a   o ‘tkazib 
kelinadi.  Lekin  b a ’zi  biri  o ‘tkazilm aydi.
X ulosa  qilib  aytg an d a ,  t o ‘y - m a ’rak alarni  va  m a ro s im ­
larni  z a m o n a g a   m oslashtirish,  k a m   c h iq im li,  lekin  fayzli 
va  tarovatli  qilib  o ‘tkazish  hozirgi  davrning  asosiy talabidir. 
Z e ro ,  a llo m a la r  u q tirg an la rid e k ,  o ‘tm ish   ta rix id a n   bexa- 
b a r   xalq  —  m a z lu m   xalq,  ta rixini  o ‘rg a n g a n   va  bilgan 
x a lq   — b u y u k   va  q u d r a t l i   xalq .  S h u   s a b a b li  x a lq im iz  
m a ro s im la ri  va  u r f - o d a t la r i  ta rix in i  c h u q u r   o ‘rg a n ish , 
ularga  sayqal  berish  va  d u n y o d a   o ‘zligim izni  k o ‘rsata  b i- 
lish  davri  keldi.
B un da  P rez id e n tim iz n in g   1998-yil  2 8-o k ta b rd a g i  t o ‘y- 
h a s h a m la r,  oilaviy  ta n ta n a la r ,  m a ’raka  va  m a ro s im la rn i, 
m a r h u m l a m i n g   x o tir a la r ig a   b a g ‘is h la n g a n   t a d b i r l a r n i
M avsum iy
m a ro sim la r
0 ‘zbek  xalqi  orasid a  ta rq algan, 
milliy  tusga  ega  b o ‘lgan  u rf -o d a t- 
la rd an  m avsum iy  m a ro sim la r  m av-
264

---

o ‘tk a z ish n i  ta rtib g a   so lish g a  b a g ‘ish la n g a n   F a rm o n i  x a l­
q im iz n in g   tu rli  m a ro sim la r,  u rf-o d a tla rin i  b o z o r  iq tiso d i- 
y o ti  ta la b la ri  s h a ro itid a n   k elib   c h iq ib ,  ix c h a m   va  c h i- 
ro y li  o ‘tk a z i s h d a   d a s tu r u la m a l  b o ‘lib   x iz m a t  q ila d i. 
H o z irg i  d a v rd a   y u rtim iz d a   ja m iy a tn i  m a ’nav iy   y u k s a lti­
rish ,  m illiy   q a d riy a tla rim iz n i  tik la sh ,  u la rn in g   u m rb o q iy - 
lig in i  t a ’m in la s h   b o ra sid a   ju d a   k a tta   g ‘a m x o ‘rlik la r  q i- 
lin m o q d a .
S h u k ro n a la r  b o ‘lsinki,  x alq im iz  m u sta q illik   sh aro fati 
b ilan   o ‘zligim izni  nam o y ish   qiladigan  a n ’an alarim iz,  o ila- 
v iy -m a is h iy   q a d riy a tla rim iz ,  u rf -o d a tla r im iz n i  tik la s h , 
u la rn i  m a z m u n a n   b o y itis h ,  u m rb o q iy lig in i  t a ’m in la s h  
im k o n iy atg a  ega  b o ‘ldi.  S h arq   x a lq la rin in g   m u h im   q a d ri- 
y a ti  h is o b la n g a n   « N a v r o ‘z » ,  « M e h rjo n »   b a y r a m la r i, 
q ad im iy   d in iy   q a d riy a tla r  h iso b la n m ish   « R o ‘z a   hayiti»  va 
«Q u rb on   hayiti»  xalqqa qaytarildi.  U la r bilan  bo g ‘liq   rasm - 
ru su m ,  u rf-o d a tla r,  u d u m la rn i  dav r  talab ig a,  in so n la rn in g  
eh tiy o jig a  m o sla sh tirish g a   h a ra k a t  q ilin m o q d a .
TAYANCH  S O ‘Z   VA  IBORALAR
M a r o s im la r ,  u m u m x a lq   b a y r a m la r i,  « N a v r o ‘z»,  Q u r b o n   v a  R o ‘z a   h a -  
y itla ri,  t o 'y l a r  — x a lq  y u z i,  d a fn   m a ro s im la ri  m a v s u m iy   m a r o s im la r su m a la k , 
h a s h a r ,  h a lim   p is h ir is h ,  q o v u n   s a y li,  u lo q   c h o p is h ,  h o s il  b a y ra m i.
SAVOL  VA  T O P S H IR IQ L A R
1.  M a r o s im la r   x a lq im iz   h a y o tid a   q a n d a y   o ‘rin   tu ta d i?
2.  « M u s ta q illik   k u n i»   q a n d a y   b a y ra m ?
3.  « N a v r o ‘z»  b a y r a m i  h a q id a   b u y u k   o li m l a r   n im a la r n i  y o z ib   q o ld ir is h -
g a n ?
4.  Q u r b o n   v a  R o ‘z a   h a y itla r i  q a c h o n d a n   b o s h la b   b a y r a m   q ilin a   b o s h -  
la n d i?
5.  T o ‘y la r n in g   q a n d a y   tu r la r i  b o r?   Q a n d a y   t o ‘y la r   b o ‘lis h in i  v a   q a n ­
d a y   o ‘tis h in i  x o h la y s iz ?
6 .  D a fn   m a r o s im la r i  n im a ?
7.  M a v s u m iy   m a r o s im la r g a   n im a la r   k ira d i?
ADABIYOTLAR
1.  I.  K a rim o v .  0 ‘z b e k is to n n in g   o ‘z   is tiq lo l  v a  ta r a q q iy o t  y o ‘li.  Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  1992.
2 .  Y o s h la r n i  u m u m i n s o n i y   q a d r i y a t l a r   r u h i d a   t a r b i y a l a s h d a   x a lq  
a n ’a n a la r in i n g   a h a m i y a t i / / T o ‘p la m .  Т .:  1994.
265

---

T E S T   SA V O LLA R I
1.  N a v r o ‘z   n im a   u c h u n   e n g   q a d rli  b a y r a m   h is o b la n a d i?
A )  X u d o   s h u   k u n i  q u y i  o la m n i  y a r a tib ,  K a y u m a rs n i  u n g a   p o d s h o h  
q ilg a n   v a  N a v r o ‘z   u n in g   « ja s h n i» ,  y a ’n i  h a y iti  b o 'lg a n .
B)  B u  n o m   b u n y o d   e tu v c h i,  d u n y o n i  v a  u n d a   y a s h o v c h ila r n i  ta r b i-  
y a lo v c h i  u lu g ‘  ta n g r in in g   ( H a m r o ‘z )  n o m i  b o ‘lg a n i  u c h u n .
D )  Y a n g i  y iln in g   ilk   k u n i  —  h a r   b i r   in s o n   y u ra g id a   y a n g i  o r z u - u m id -  
la r   k u rta k   o c h a d ig a n ,  e z g u lik ,  b u n y o d k o r lik ,  sa x iy lik   r e ja la r i  tu z ila d ig a n  
k u n   b o ‘lg a n i  u c h u n .
E )  K u n   b ila n   t u n   te n g la s h ib ,  b o r liq   y a s h a r a d ig a n ,  ta b i a t  u y g ‘o n a d ig a n , 
d e h q o n n in g   b ila g i  v a   b e lig a   q u w a t   k irib ,  q o n id a   g ‘a y r a t- s h ijo a t j o ‘sh   u r a d i -  
g a n   k u n   b o ‘lg a n i  u c h u n .
F )  F a q a t  «B»  v a  «E»  ja v o b la r i  t o ‘g ‘rig a   o ‘x sh a y d i.
2.  « T o ‘y»  s o ‘z in in g   m a ’n a v iy a tg a   d a x ld o r m a ’n o si  q ay si  q a to r d a g i ja v o b - 
d a   t o ‘liq   b e rilg a n ?
A )  S h ir in   ta o m la r   v a  t o ‘y o n a   q a r z id a n   q u tu lis h   h is s ig a   t o ‘y m o q .
B)  Q a r in d o s h - u r u g ‘  v a  d o ‘s t - y o r l a r   d iy d o r ig a ,  k u lg i  v a  q u v o n c h g a  
t o ‘y m o q .
D )   Y a x sh i  k u y   v a  q o ‘s h iq la r ,  k u r a s h ,  k o ‘p k a r i  to m o s h a s ig a   t o ‘y m o q .
E )  H a r   u c h a la   q a to r d a g i  ja v o b   t o ‘liq .
F )  F a q a t  «В»  v a  «D »  q a to r la r d a g i  ja v o b la r   t o ‘liq.
3.  « H a r   is h n ik i  q ilm is h   o d a m iz o d ,  ta f a k k u r   ila  b ilm is h   o d a m iz o d »   m is - 
r a la r in in g   m u a llifi  k im ?
A )  G y o te .  B)  B e d il.  D )  N a v o iy .  E )  B e lin sk iy .  F )  J o m iy .
4.  K im la r n i  m a ’n a v iy   q a s h s h o q ,  d e s a   b o ‘lad i?
A )  M a ’l u m o ti n i  o s h iris h g a   in tilm a y d ig a n la r n i.
B)  Im k o n iy a ti  b o ‘la  tu r ib   k ito b ,  g a z e t a - ju m a l  o lib   o ‘q im a y d ig a n la r n i.
D )   Y a s h a s h d a n   m a q s a d   m o l - d u n y o   y ig 'i s h ,  d e b   h is o b la y d ig a n la rn i.
E )  D in n in g   a h a m iy a tin i  tu s h u n m a y d ig a n la r n i?
F )  F a q a t  «В»  ja v o b   t o ‘g ‘ri.
5.  « H a r c h a n d   o ‘q ib s a n   —  b ilim d o n s a n ,
A g a r  a m a l  q ilm a d in g ,  n o d o n s a n »   m is ra la ri  ( S .S h e r o z iy )   k im g a   q a r a ta  
a y tilg a n ,  d e b   o ‘y lay siz?
A )  B ila g ‘o n lig id a n   m a q ta n ib   y u ra d ig a n la r g a .
B)  B ilim lilig in i  y a s h irib   y u ra d ig a n la r g a .
D )   A y tg a n in in g   te s k a r is in i  q ila d ig a n   o lim - u   u la m o la r g a .
E )  0 ‘q ig a n - u   u q m a g a n la rg a .
F )  A q li- y u   v ijd o n ig a   z id   is h   q ila d ig a n la rg a .
7. 
M a m la k a tim iz d a   « 0 ‘q itu v c h ila r   v a  m u r a b b iy la r   k u n i»   q a c h o n d a n  
b o s h la b   n is h o n la n a d i  h a m d a   u  k im la r n in g   b a y ra m i?
A )  1 9 9 6 -y il  1 - o k ta b r d a n ;  o ‘q itu v c h ila r   v a  m u r a b b iy la r n in g   b a y ra m i.
B)  1 9 9 7 -y il  1 - o k ta b r d a n ;  b o la l a m i  jis m o n a n   v a  r u h a n   k a m o l  t o p t i -  
ris h g a   o ‘z   h a y o tin i  b a g ‘is h la y o tg a n   b a r c h a   in s o n la r n in g   b a y ra m i.
266

---

D )  1 9 9 6 -y il  1 - o k ta b r d a n ;  o ‘q itu v c h ila r   v a   m u r a b b iy la r,  ta r b iy a c h ila r -  
n in g   b a y ra m i.
E )  «В»  v a  «D »  q a to r la r id a g i  ja v o b la r   t o ‘g ‘ri.
F )  F a q a t  «В»  q a to r id a g i  ja v o b   t o ‘g ‘ri.
7.  « S av o l  b e r d im   in s o n g a :  q a y d a n   c h iq d in g   o s m o n g a ?
D e d i:  ilm   s a r a s id a n ,  k ito b ,  x a t  o ra s id a n »   m is r a la r i  q a y si  s h o irg a   te -  
g ish li?
A )  A lis h e r  N a v o iy g a .
B)  G ‘a f u r   G 'u l o m g a .
D )   T o lib   Y oM doshga.
E )  E rk in   V o h id o v g a .
F )  S h o is lo m   S h o m u h a m e d o v g a .
8.  M a m la k a tim iz n in g   q a y s i  q o n u n   h u jja tid a   R o ‘z a   v a  Q u r b o n   h a y it­
la r i  d a m   o lis h   k u n la r i  e k a n lig i  b e lg ila b   q o ‘y ilg a n ?
A )  0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  K o n s titu ts iy a s id a .
B)  0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s in in g   « V ijd o n   e rk in lig i  v a  d in iy   ta s h k ilo t-  
la r   t o ‘g ‘risid a » g i  Q o n u n id a .
D )  0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s in in g   « M e h n a t  k o d e k s i» d a .
E )  0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  P r e z id e n tin in g   f a r m o n la r id a .
F )  «В»  q a to r d a g i  ja v o b   t o 'g 'r i .