0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

6-mavzu.  DUNYODA MILLI Y PARKLARNING XALQARO 
MODELLARI.  0 ‘ZBEKIST0NDA EKOLOGIK TURIZMNI 
RIVOJLANTIRISHDA XALQARO  MÎLLIY PARK 
MODELLAR1DAN FOYDALANISH
Reja:
6.1.  Ekoturizmni  rivojlantirishning xalqaro  modellari.
6.2. 
Ekoturizmni 
rivojlantirishda 
xalqaro 
modellardan 
foydalanish.
6.1.  Ekoturizmni  rivojlantirishnmg xalqaro  modellari
Jahonda  ekoturizmni  rivojlantirishda 
yagona, har bir davlatlarning tabiiy iqlim 
sharoitiga,  ulardagi  turizm  resurslaridan 
foydalanishda  to ‘g‘ridan  to‘g‘ri  mos 
keladigan,  qulay  boigan  modeliar  yoki 
usullar hozirgacha ishlab chiqilgan emas.
Lekin, 
ekoturizmni 
rivojlantirishda
milliy  parklardan  va  daviat  tabiiy  Environment 
Programme 
qo‘riqxonalaridan  foydalanish masalalari
yaxshi  tadqiq  qilingan37.38.  Shu  nuqtayi  nazardan  milliy  parklar 
modeli  tushunchasiga, 
mazmun  va  mohiyatiga  to'xtalish 
zarurati  bor.  Chunki,  ekoturizmni  rivojlantirishda  milliy  parklar 
standart,  étalon  vazifasini  o‘tamoqda.  Hozirgi  vaqtda  ekoturizm 
va  rekreatsiya  turizmlarini  rivojlantirishda  milliy  parklardan 
foydalanishning 6 ta modeli bor.  Bu modeilarning alohida-alohida 
model sifatida ajratilishi  o ‘ziga xos xususiyatlarga asoslangan:
1.  Amerika  modeli.
2.  Yevropa modeli.
3.  Park rezervat  modeli.
37 
Бишоп  K.,  Грин  M.,  Филлипс  A.  Модели  национальных  парков.  Н.Новгород, 
Изд-во Центра охраны дикой природы, 2000. С. 278.
”   Franklin  Р.,  Metzler  f.,  Pitcher  D.  al  al.  USA:  National  Parks.  Museums.  N.Y.:DK 
Travel. 2004. P. 294.
UNEP
United 
Nattons
68

---

4.  Osiyo  modeli.
5.  Avstraliya modeli.
6.  Bavariya o'rmonlari  milliy parki  — Yevropa-2  modeli.
1. 
Amerika  miüliy  parldari  modelida  muhofaza  qilinadigan 
hududlamiag  juda  kattaiigi,  betakror  tabiati.ekotizimiaming 
ko'pligi  bilan xususiyatlanadi.  Masalan,  Grenlandiya  milliy parki
—  70  min.  ga,  Afrikadagi  Markaziy  Kalaxari  parki  — 5,2  mln.ga, 
Amerika  Qo‘shma  Shtatlaridagi  Alyaska  milliy  parki  — 7,3  min. 
ga,  Kanada  davlatidagi  Vud-Baffalo  —  4,4  mln.ga,  Mo‘g‘ilision 
davlatidagi  Gobi  milliy  parki  —  5  mln.ga,  Rossiyadagi  Kolima 
milliy parki  3  mln.ga.
Bu modelda milliy park iashkii qilishni birmclii bo'lib Amerika 
Qo‘shma Shtatlari boshlagan. AQSH hukumati 1872-yilda hozirda 
dunyoga  mashhur Yellouston  milliy  parkini  iashkii  qildi.  AQSH 
va Kanada davlatlari bu modelda foydalanishda insonning xo'jalik 
faoliyati kuchayib borayotgan bo‘lsa ham o‘z hududlari chegarasida 
milliy parklarning  maydonlarini  tobora  kengaytirib bormoqdalär. 
Hozirgacha  Kanada  davlati  milliy  parklar  hududlarini  12%  ga 
kengayti/rdi.  Bu  milliy  parklar  davlat  tasarrufida,  ba’zi  hollarda 
yirik korporatsiyalarga ijaraga beriladi, lekin milliy parkning tabiati 
muhofazasi nazorat qilish huquqini davlat  o‘zida saqlab  qoladi.
Bu  modeldagi  milliy  parklami  moliyalashtirish  juda  baland. 
Milliy  parklami  saqlash  uchun  davlat  ham,  federal  shtatlar  ham 
mablag‘  ajratadi.  Bunga  qo'shimcha  bo‘lib  xususiy  muikdoriar 
ham 
mablag£ 
qo'shishadi 
(milliy  parklardagi 
rekreatsiya 
xizmatlarining  yarmi  xususiy  sektorda).  Shuning  uchun  ham 
Shimoliy Amerika  modelidagi  milliy  parklar  dunyodagi  eng  boy 
milliy parklardir.  Milliy parkni  rivojlantirishda Amerika Qo‘shma 
Shtatlari  va  Kanada  hukumati  o‘zaro  teng  shartnoma  asosida 
hamkorlik  qilishadi,  milliy  parkdan  dam  olish  va  ekoturizmda 
fojfdalanishning zamonaviy,  yangi  texnologiyalarini yaratadilar.
Xalqaro  ekoturizm  rivojida  Amerika  modelining  ko'piab 
davlatlarda  ishlatilayotganligi  bu  modelning  jahonda  birinchi 
marotaba  mamlakat  aholisining  dam  olishini  va  rekreatsiyaga
69

---

bo‘igan  ehtiyojini  qondirish  edi.  Eng  muhimi,  Amerika  davlati 
mahalliy  aholini  ish  bilan  ta’miniashning,  har  bir  hududlarning 
ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishini  rejalashtirishni  jahondagi  boshqa 
davlatlarga qaraganda juda erta anglagan va boshlagan  edi.