0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

4. 
Surxon  davlaí  qo‘riqxonasi 
Surxondaryo  viloyati  Sherobod 
tumanining  shimoli-g'arbiy  qismida  joylashgan  bo£lib,  ikkita 
mustaqil hudud: Qrol-Payg‘am barva Q o‘hitongíog‘ tizmasi sharqiy 
yonbag‘ridan  tashkil  topgan.  Umumiy  maydoni  3092  ga  boig an  
Orol-Payg‘ambar  hududi  Xalqaro  «Qizil  kitob»  va  G‘zbekiston 
«Qizil  kitob»iga  kirgan  Buxoro bug‘usi  (xongul) va yaylov,  to £qay 
ekotizimlarini  saqlab  qolish  maqsadida  1971-yildayoq  qo£riqxona 
sifatida tashkil  topgandi.
142

---

1987-yiIda  Q o£hitong  davîat  qo ‘riqxonasi  Orol-Payg‘ambar 
qo‘riqxonasi  bilan  birlashtirildi  va  umumiy  maydoni  24554 
ga  bo‘lgan  Surxon  davîat  qo‘riqxonasiga  qayta  tashkii  qilindi. 
Q o‘riqxonaning  Q o£hitong  hududi  tog‘-o ‘raion  ekotizim  sifatida 
tavsiflanadi.  Uning  hududi  Pomir-Oloy  tog‘  tizimi  Hisor 
tizmasining janubi-g£arbiy tarmoqlarida dengiz sathidan  1500 dan 
3157  m   gacha  balandlikda  joylashgan.  Qo'riqxona  hududi  ko‘p 
sonli mayda soylardan tarkib topgan yaxshi rivojlangan gidrografik 
tizimni  ta ’minlaydigan  doimiy va muvaqqat  oqadigan  ko‘plab suv 
oqimlariga  ega.  Hozirgi  paytda  Q o‘hitongda  269  tur va  55  oilaga 
mansub  578  o £simliklar  ro'yxatga  olingan,  shundan  23  turdagi 
o‘simlik turi O'zbekiston  Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan.
Yer  usti  (o‘rmon,  dala,  adir)  o‘simiiklari  bilan  band  maydon 
16620 ga (67,7%),  toshli yonbag‘ir, to £kilma,  qiyaliklar bilan band 
maydon  7839  ga  (31,9%),  o £rmonlar  9288  ga  yoki  hududning 
37,8  foizini  îashkil  qiladi.  Asosiy o £rmon  hosil  qiladigan  o£simlik 
Zarafshon  archasi  hisoblanadi.  Hozirgi  paytda  Q o£hitongda  1 
turdagi  baliq,  2  turdagi  amfibiya,  26  turdagi  reptiliya,74  turdagi 
qush va  23  turdagi  sutemizuvchi aniqlangan.
S. 
«Saday~to‘qay» davîat qo‘riqxonasi 1971 -yil oktabr oyida to £qay 
landshaftini  va  uning  hayvonot  olamini  saqlab  qolish  maqsadida 
0 £zbekiston  hududida  oltinchi  va  QoraqaIpog£istonda  birinchi 
qo£riqxona  sifatida  tashkii  topgan.  Qo£riqxona  Quyiamudaryoning 
o'ng  sohil  to'qayzorlarida  vatanimiz  hayvonot  olamida  endernik 
bo‘lgan  xalqaro  «Qizil  kitob»dagi  Buxoro  bug‘usini  saqlab  qolish, 
muhofaza  qilsh  va  ko£paytirish  maqsadida  Qoraqalpog£iston 
Respubîikasida  Beruniy  va  Kegayli  tumanlari  hududiarida  tashkii 
qilingan.  Qo'riqxonada  91  tur  qushlar  yashaydi,  shulardan  18  turi 
qishlovchi  qushlar  hisoblanadi.  1975-yilda  qo£riqxonaga  4  bosh 
Buxoro  bug‘usi  keltirilgan  edi,  hozirda  uiaming  soni  350  boshdan 
oshdi.  Q o‘riqxona  BMTning  0 ‘zbekistondagi  taïaqqiyot  loyihasi 
bo'yicha xalqaro biosfera rezervatiga aylantirilgan.
Maydoni  6462  ga,  xususan,  o ‘rmon  bilan  qoplangan  yeri 
3975  ga.  Beruniy  va  Kegayli  tumanlari  hududida  Amudaryo
143

---

past  oqimida  joylashgan.  T o‘qay  changaizorlari  maydonning  70 
foizini egallaydi.  Hayvonot olami  91  turdan ortiq qush,  15  turdagi 
sutemizuvchi  va  15  turdagi  baliqni  o ‘z  ichiga  oladi.  «Baday- 
to ‘qay»  davlat  qo‘riqxonasi  TM XR  Qizil  kitobi,  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  «Qizil  kitob»i,  SITES  II  Ilovasiga  kiritilgan  Buxoro 
bug‘usini  (xongulni)  iqlimlashtirish  bilan shug‘ullanadi.
6. 
Zarafshon  davlat  qo‘riqxonasi  1975-yilda  tashkil  etilgan, 
Samarqand  viloyatida  joylashgan.  Uning  hududi  C ho‘ponota 
cho‘qqilaridan  boshlanadi  va  tor  tizma  b o iib ,  Zarafshon 
daryosining  o ‘ng  sohili  bo‘ylab  47  km  ga  cho‘zi]gan.  0 ‘rm on 
yerining  kengligi  300  dan  1500  m  gacha.  Qo'riqxona  maydoni 
2352  ga,  shundan  680  ga  o'rm on  bilan  qoplangan.  Q o‘riqxona 
vatanimizning  eng  chiroyli,  noyob  ov  qushi  bo'lgan  —  Zarafshon 
tustovug‘ini,  shifobaxsh  buta  o'simligi  —  chakandani  va  daryo 
sohilidagi  to'qayzor  o'rm onlarini  saqlab  qolish,  muhofaza  qilish 
va  ko'paytirish  maqsadlarida  tashkil  qilingan.