0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

Miltiy park,  tabiat qo ‘riqxonalari va biologik
rezervatlarda  iabiat muhofazasini tashkil qilish  va  ekoturizjnda 
foydalanish  tizimi  (EKONET).
1.  Biosfera  rezervatlari,  qo
‘
riqxonalar,  milliy parklaming asosiy 
muhofazadagi hududlari yoki yadrosi.
2.  Ekologik  koridorlar  (qo'riqlanadigan  obyektlar  va  y  adro
o ‘rtasidan  turlar migraísiyasi o ‘tadigan  mintaqalari).
3.  Bufer mintaqalar (foydalanishdan olinmagan, x o ‘jalik faoiiyati 
va  tabiatdan  ratsional foydalanishga  ruxsat berilgan  bo ‘lib  tabiatni 
tiklash sharoitlari ham yaratilgan).
81

---

Uchinchi  (3-iqtisodiy  mintaqa)  zonada  Baday-to‘qay  xalqaro 
biosfera  rezervatida  mahalliy  aholining  kichik  qishloqlari  yoki 
alohida  isylari  ham  joylashgan.  Bu  aholi  asosan  qo‘riqxona 
muhofazasiga jalb  qilingan.  Shuningdek,  ushbu aholining xo‘jalik 
faoliyatiga  ham  shaxsiy  chorvasini  ham  yashash  joyi  atroflarida 
boqishga  ham  raxsat berilgan.
Biosfera  rezervatidagi  o£rmonlarni  kesish,  belgilangan  joydan 
boshqa joylarda yerni qo'shib olish yoki o‘zlashtirish, foydalanishga 
ruxsat  berilmaydi.  Turizmda,  rekreatsiyada  foydalanishga  qisman 
ruxsat  berilgan.  Kelgusida  Baday-to‘qay  biosfera  rezervatidagi 
istiqbolliy  bunday  tajribani  boshqa  qo‘riqxonalarimizda  ham 
qollash istiqbollari mavjud.
0 ‘zbekistonda  ekoturizmni  rivojlantirishning  maqsadi  va 
vazifalarini amalga oshirishda ekoturizmni rivojíantirishda xalqaro 
modellami  0 ‘zbekiston  sharoitida  qo‘llashdagi  tadqiqotlaming 
natijalarini  tahlil qilish  natijasida quyidagi  istiqbolli yocnalishlami 
belgilash  mumkin:
1.  Ekoturizmni  vatanimizda  rivojíantirishda  birinchi  navbatda 
ekoturizmni  rivojíantirishda  xalqaro  modellaming  tavsif  va 
ta’riflarini,  bu  modellarning  maqsadi  va  vazifalarini,  modellar 
bo‘yicha  amaíga  oshiriladigan  ishlarni  batafsil  o ‘rganish  talab 
qilinadi.
2.  Mamlakatimizda  ekoturizmni  rivojíantirishda  xalqaro 
ekologik  modellarni  qo'llash  obyektlari  mufassal  o‘rganiiishi 
lozim  bo‘ladi.
3.  Alohida  muhofaza  qilinadigan  hududlar  va  tabiat 
qo‘riqxonalari,  miliiy  bog‘lardan  ekoturizmni  rivojíantirishda 
foydalanishning huquqiy va me’yoriy hujjatlarini davlat miqyosida 
ishlab  chiqish  talab qilinadi.
4.  Ekoturizmni  rivojíantirishda  mamlakatimizning  ekoturistik 
resurslari  va  obyektlari  xalqaro  hamda  ichki  turizm  bo‘yicha 
darajalarga  bo‘linishi,  bu  obyektlarning  ekoturizmda  foydalanish 
imkoniyatlari  o'rganiladi.
5.  Ekoturizmni  rivojlantirishdagi  eng  muhim  masalalardan
82

---

bin  —  ekoJogik  turizm  resurslari  madaniy  markazlardan  ancha 
uzoq  masofalarda  joylashganligi  sababîi  bu  maskanlarda  turistik 
infratuzilmalarning  tashkil  etilmaganligi  hisoblanadi.  Shuning 
uchun  ham  birinchi  navbatdagi  vazifalardan  biri  —  alohida 
muhofazadagi  hududlar,  davlat  tabiat  qo‘riqxonalari  va  milliy 
boglarimizda  ekoturistlarga  infratuzilma  tizimini  va  xizmatlarini 
tashkil  qilishimiz  ekoturizmni  rivojlantirishdagi  birinchi  masala 
hisoblanadi.
6
.
 
Mamlakatimizda 
ekoturizmni 
rivojlantirish 
doizarb 
masalalardan  ekanligi  va  bu  istiqbolli  yocnalishda  ekoturizmni 
rivojlantirishning  xalqaro  modellarini  qo‘llashnmg  reklamalarini 
ishlab chiqish hamda xalqaro va ichki turizm bozorlariga chiqarish 
Icutiigan natijalarni beradi.
7.  Ekoturizmni  rivojlantirishda  yana  bir  muhim  masalalardan 
biri shundan iboratki, turizm boshqaravida 0 ‘zbekistonda tuiizmm 
rivojlantirish  davlat  qo‘mitasi  va  iming  viloyatlardagi  mintaqaviy 
bolimlarida,  ekskursiya  sayohat  byurolarida  «Ekoturizmni 
tashkil  qilish  va  boshqarish  tizimi»ni  tashkñ  qilish  tuzilmalari 
shakllantirilishi zarur bo‘ladi.
8.  Istiqbolda  ekoturizmni  rivojlantirishdagi  yana  bir  doizarb 
masalalardan biri  — barcha viloyatlarimizda aholining qiziqishini, 
tadbirkoriigini  va  tashabbuskorligini  tasfikil  qilish,  aholining 
ijtimoiy va iqtisodiy manfaatdorligini ta’minlovchi imtiyozli davlat 
qarorlarini ishlab chiqish talab qilinadi.
9.  Ekoturizmni  rivojlantirishdagi  eng  muhim  muammolardan 
biri  bolgan  yana  bir  masala  shundan  iboratki,  ekoturizmni 
harakatga  keltiruvchi  bdisoslashgan  maxsus  turistik  firmalar  yoki 
turistik  tashkilotlar  hanuzgacha  tashkil  qilmmayapti.  Shuning 
uchun  ham  marnlakatimizning  barcha  viloyatlarida  ekoturizmni 
tashkil  qiluvchi  va  ekoturistik  xizmatlarni  ko‘rsatuvchi  turistik 
firmalar  tashkil  qilish  ekoturizmni  rivojlantirishda  shu  kunning 
vazifalaridan  hisoblanadi.
10. 
Mamlakatimizda  ekoturizmni  rivojlantirishda  mxsat 
berilgan ekoturizm resurslariga turistik marshrutlar ishlab chiqishni
83

---

yoiga  qo‘yish  va  bu  turistik  marshrutlaming  reklamasini  xalqaro 
va  ichki  turizm bozoriga chiqarish.
11.  Mamlakaiimizda xalqaro va ichki ekoturizmni rivojlantirish 
ishlarini  jadallashtirish.  Bu  yo‘nalishda  xalqaro  ekoîurizm  va 
ichki ekoturizmni rivojíantirishga  ixtisoslashgan turistik firmalami 
tashkil qilish.
12.  Qishloqîarimizda  ekoturizmni  qishloq  turizmi,  rekreafsiya 
turizmi, ziyorat turizmi va sport turizmlari bilan bog‘langan holda, 
majmuali tashkil  qilish.
Tayanch so(z to  iboralan EKONET, ekologik modellar, turistik 
infiatuzilma,  ixtisoslashish,  ekologik  koridor,  bufer  mintaqa, 
yadro.
Mavzuni o'zlashtmsh bo‘yicha test savollari:
1.  Hozirda ekofcurizmning nechta xalqaro model! bor?
A.  2  ta.
B.  4 ta.
D.  6  ta.
E.  8  ta.
2.  Ekoturizmning  birincld  xalqaro  modeli  qayeria  isWSafe 
clsiqilgan?
A.  AQSHda.
B.  Kanadada.
D.  Avstraliyada.
E.  Germaniyada.
3.  Ekoturizmning xalqaro Yevropa  modeM  qaysi davlatda ishlafe 
chiqiSgan?
A.  Germaniyada.
B.  Shvetsiyada.
D,  Yaponiyada..
E.  Angliyada.
4.  EKONETdam  foydaïanisls nectia trämdan iborat?
84

---

A.  2 tizimdan.
B.  3  tizimdan.
D.  4 tizimdan.
E.  5 tizimdan.
Mavznni o'zlashtirish lso4yicha savoi va iopshiriqlar:
1.  Ekoturizmni  rivojlantirish  bo‘yicha  xalqaro  Amerika 
modelini  o‘rganing va amaliy darslarda gapirib bering.
2.  Ekoturizmni  rivojSantirish  bo‘yicha  xalqaro  Avstraliya 
modelini  o‘rganing va amaliy darslarda gapirib bering.
3.  Ekoturizmni  rivojlantirish  bo£yicha  xalqaro  park  rezervat 
modelini  o‘rganing va amaliy darslarda gapirib bering.
4.  Ekoturizmni  rivojlantirish bo£yicha  xalqaro  Osiyo  modelini 
o'rganing va amaliy darslarda gapirib bering.
5.  Ekoturizmni  rivojlantirish  bo£yicha  xalqaro  Yevropa 
modelini o£rganing va amaliy darslarda gapirib bering.
6.  Rezervatlardan  ekoturizmda  foydalanish  bo£yicha  qaysi 
modelni qo‘Uash mumJkin?
7.  Milliy  parklarimizdan  ekoturizmda  foydalanish  bo£yicha 
qaysi  modeini qo£llash  mumldn?
85

---

7-mavzu.  0 ‘ZBEKIST0NDA EKOLOGIK TURIZMNI 
RIVOJLANTIRIS HDA QISHLOQ TURIZMIDAN