0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

I,= K, I2.
Tok transformatorining ikkilamchi chulg‘amiga amper-metrdan tashqari vattmetr yoki elektr energiyasini hisobla-gich ham ulanadi.
Ikkinchi xil oMchash transformatorlari kuchlanish transformatori boMib, ulaming transformatsiyalash koeffi-tsiyenti o‘zgarmasdir:

_K,= 21h ^{U 2}

— = const.

M'l U\
73

www.ziyouz.com kutubxonasi

Iste'molchi

6.5- rasm.

Kuchlanish transformatorlarining ikkilamchi chulg‘amiga voltmetrdan tashqari elektr energiyasi hisoblagichining kuchlanish chulg'ami ham ulanadi. 6.5- rasmda bu transfor-matorni ulash sxemasi berilgan. Birlamchi chulg‘am iste’molchi bilan parallel ulangan bo‘lib, yuqori kuchlanishli tarmoqning kuchlanishi quyidagi formuladan aniqlanadi:
tf. = *rN -Ur
Ko‘pincha avtotransformatorlar ham qo'llaniladi. Transformatorlarda birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlar ora-sida elektr bog‘liqlik bo‘lib, ikkilamchi chulg‘am birlamchi chulg‘amning bir qismidir. Transformatsiyalash koeffitsiyenti bu yerda awalgidek quyidagi ifodadan aniqlanadi:
K = -5- =^L

n2 w2
Maxsus moslama yordamida ikkilamchi chulg‘amning o‘ramlar soni w2 o‘zgartiriladi, demak kuchlanish o‘zgar-tirilishi mumkin.
74

www.ziyouz.com kutubxonasi

Transformatomi ishlatish uchun qator kattaliklar ma’-lum bo‘lishi kerak. Bulardan asosiylari salt ishlash va qisqa tutashish rejimlarini tavsiflovchi kattaliklardir: R^ — salt ishlash quwat isrofi; / 0— salt ishlash toki, nominal tokdan foiz hisobida beriladi; Rq — qisqa tutashish quwat isrofi; U — qisqa tutashish kuchlanishi, nominal kuchlanishdan foiz hisobida beriladi.

Bundan tashqari, transformator chulg‘amlarining ulash usuli (yulduzcha yoki uchburchak), nominal tok va kuchlanish, transformatorlarning nominal quwati berilishi lozim.
Transformatorning foydali ish koeffitsiyenti (FIK):

Pi	P2	|3 = -^L
'j	P2+&Pn+&Po

bunda Px— transformator tarmoq qutblaridagi quwat, P2 — iste’molchi qutblaridagi quwat, Sisl — iste’molchining toTiq quwati, Snom— transformatorning nominal quwati, p — yuklanish koeffitsiyenti. Bu transformatoming asosiy ko‘r-satkichlaridan biri boTib, me'yor (nominal) rejimida P =0,7 0,85 ga teng. Elektr podstansiyadagi ikki transfor-matoming yuklanish koeffitsiyenti p ni 1,2—1,4 gacha ko‘ta-rish mumkin. 6.7- rasmda transformatoming FIK va yuklanish koeffitsiyentining bogTiqlik grafigi ko‘rsatilgan. Trans-formatorlami loyihalashda yuklanish koeffitsiyenti 0,7—0,85 ga teng boTganda eng katta (maksimal) FIK ta’minlanadi. Transformatorlaming maksimal FIK q= 0,95 = 0,97.

75

www.ziyouz.com kutubxonasi