|
O‘qituvchi mexnat madaniyati va maxorati.
O‘qituvchilik faoliyati va ixtisosiga layokati tugrisida gap borganda muallimlarni shartli ravishda uch toifaga ajratish mumkin :
Izlanuvchan va ijodkor o‘qituvchilar;
Tayyorgarlik kurishga istagi bulsada, o‘z ishini nimadan boshlashni bilmay kiynalayotgan o‘qituvchilar;
Ta’lim va tarbiya ishiga tasodifan kirib kolgan o‘qituvchilar.
Maktab va xalq ta’limi ishida birinchi toifaga kiruvchi, tula ma’nodagi ijodkor o‘qituvchilar xal qiluvchi kuch xisoblanadilar.
Darsning bilim berishdagi rolini, uning mas’uliyatini sezgan xar bir ilg‘or o‘qituvchi mashgulotga puxta tayyorlanib, uning mazmunini boyitadi, tinmay izlanib, o‘qitishning yangi usullarini yaratib, maktab ta’limida kullashga intiladi. Shu yul bilan bir soatlik darsni yaxshi bir asar sifatida o‘z o‘quvchilari ongiga singdiradi. Bunday fidoyi, o‘zidan nur taratuvchi, ziyobaxsh kalb egalari shaxsiy ijodiy kobiliyati va boy tajribasi bilan ta’lim jarayonini boyitishga munosib xissa kushadilar. Shu tarika xar bir ijodkor o‘qituvchi o‘zining xakikiy muallimlik maxoratini yaratadi.
O‘qituvchi orttirgan tajribasini dars berish jarayonida kullashi bilan birga yuksak pedagogik maxoratini xam yorkin namoyon eta bilishi kerak buladi. Ammo ba’zi bir o‘qituvchilarda tadbirkorlik, siyosiy bilim, munozara olib borish madaniyati yetishmaydi. Buning urniga xaddan tashkari xissiyotga berilish, tokatsizlik xollari bulib turadi. Jamiyat madaniyatli bulishi uchun axlokiylik katta urin egallaydi. Odob, madaniyat bulmasa, ijtimoiy, iktisodiy, axlokiy konunlar amal kilmaydi, zamonaviy ilm – fan, xususan ta’lim rivoj topmaydi. Zero madaniyatni rivojlantirish jamiyatni ma’naviy jixatdan yangilashning mezonidir. Shunday ekan, zamonaviy ta’lim tizimini vujudga keltirishda o‘qituvchining professional madaniyatini ustirish muxim ta’lim – tarbiyaviy axamiyatga ega.
Ta’lim – tarbiya jarayonini insonparvarlashtirishni pedagogik ta’limning tarkibiy kismiga aylantirishda o‘qituvchining ma’naviy – axlokiy kiyofasi yetakchi urin tutadi. Binobarin, o‘qituvchi faoliyatining ana shu yunalishi uning pedagogik bilim va maxorati bilan uygunlashib borishi lozim. Shu sababli o‘qituvchilar tayyorlash mazmuni ularning professional madaniyati bilan o‘zviy boglikdir.
Xush, ana shu sifatlarga erishmok uchun nimalarga e’tiborni karatmok kerak?
O‘qitilayotgan fanlar nomlanishiga ma’lum o‘zgartirishlar kiritish;
Ular mazmunini boyitish;
O‘quv predmetlari uchun ajratilgan soatlarni kayta kurib chikish;
O‘qituvchilarni professional tayyorlash metodika va usullarini boyitib borish.
Ta’lim samaradorligi va sifat kursatkichini belgilashda o‘qituvchining professional madaniyati asosiy kursatkich bulib xizma’ kiladi. Kuyida biz ana shu ma’naviy mezon bilan boglik madaniylik maxorati xususiyatlari tugrisida fikr yuritar ekanmiz, Ushbu masala buyicha metodist – olimlar bildirgan muloxazalarga xam murojaat etamiz va ulardan ijodiy foydalanamiz.
Bu yunalishlar orasida pedagogik madaniyat yetakchi urin egallaydi. Mazkur tushuncha moxiyat – e’tibori bilan o‘qituvchi va o‘quvchi urtasidagi xamkorlik alokasi izoxlaydi. Shunga kura ta’limni insonparvarlashtirish masalasi mazkur yunalishda xal kiluvchi rol uynaydi.
Dars jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar shaxslararo mulokot va munosabatlarini, o‘zaro xurma’ va ishonch xamkorligini yulga kuyishga erishiladi. Garchi, bu jarayon oson yul bulib xisoblansa xam, birok ana shu usul asosida ish kurgan o‘qituvchi o‘zi xoxlagan xolda ta’lim mazmuni va sifatini sinfdagi bilimga moslashtirishga intiladi. Bunda o‘qituvchi va o‘quvchilarning didaktik xamkorligi xam yakkol ko‘zga tashlanadi. Dars davomida ta’lim mazmuni, irodaviy zur berish sifatlari tarbiyalab boriladi.
Psixologik madaniyat xam pedagogik madaniyatga mazmun jixatdan yakin turadi. Bu tushuncha mazmuni o‘quvchi va o‘qituvchi shaxsining shakllanishi va rivojlanishi asosini belgilaydi.Ushbu ma’rifiy jarayon «inson-shaxs-rivojlanish» «shaxs – jamiyat», «shaxs – kasb», «shaxs – maxorat-ijodkorlik» kurinishlarida amalga oshadi.
Pedagogika va psixologiyadan olingan bilimlar uygunlashib, metodik madaniyat kirralari bilan boglanib ketadi. O‘quvchining ongi, kobiliyati, iste’dodiga kuchli ta’sir kursatilib, axlokiy, madaniyatli yangi inson shakllantiriladi. O‘qituvchi bu masalalarni xisobga olib, o‘z madaniy saviyasi, bilimi orkali o‘quvchilarning kizikishi va ma’naviy extiyojlarini ustirishga intiladi.
Bo’lajak o‘qituvchi uchun metodik madaniyati juda muximdir. Mazkur ta’limiy jarayonni egallashi uchun yosh o‘qituvchi muayyan tushuncha, bilim va kunikmalarni o‘zlashtirib borishi kerak. «O‘qituvchining metodik maxorati», «Chet tili ( fizika, ximiya va boshka fanlar ) o‘quv predmeti sifatida, «Muayyan fanlarni o‘qitish uslubiyoti». Ta’limning texnika vositalaridan foydalanish uslubiyoti, kompyuter savodxonligi kabi o‘quv kullanmalaridan keng foydalanishga tugri keladi. Pedagogik muammoga doir izlanishlar bilan tanishilib chikilayotganda «Metodika tarixi», «Professional ijodkorlik asoslari», «Dars texnologiyasi» singari adabiyotlar o‘qituvchiga katta yordam beradi.
U yoki bu predmetni sinfdan tashkari ishlarni uyushtirishga tayyorgarlik kurish, maktabda o‘quv praktikasini utkazish xam metodik madaniyatning tarkibiy kismini tashkil kiladi. Chunonchi, maktabda o‘quv praktikasini utkazish jarayonlariga karab bo’lajak o‘qituvchilar «Leksiya – seminar – mustakil ish – amaliy uyin» kurinishidagi pedagogik mashgulotlarda faollik kursatishlari yaxshi natija beradi.
Bo’lajak o‘qituvchilar ilmiy tadkikot madaniyatini egallashlari uchun ilmiy – metodik tomondan jiddiy izlanishlari zarur buladi. Maxsus tashkil etiladigan «Ilmiy tadkikot ishlari» kursi ularni kup narsaga urgatadi. Shu ta’limiy jarayon mobaynida ular «O‘qituvchi – tadkikotchi», «O‘z ustida ilmiy mustakil ishlash asoslari», «Ilmiy bilish metodlari», «Ilmiy tadkikot tartibi», «Ilmiy fikrlashning talab va mantiki», «Pedagogik tadkikotning o‘ziga xos xususiyatlari», «Ilg‘or tajribalarni umumlashtirish asoslari», «Ilmiy munozara» mavzularida leksiya tinglasalar va birgalikda muxokama kilsalar tadkikotchilik madaniyatini egallashga yanada chukurrok yondashadilar.
O‘qituvchi madaniy saviyasini ustirishga va maxoratini taksimlashtirishga muxim omillardan biri bulib xisoblanadi. «Iktisodiy bilim asoslari», «Falsafa bilim asoslari», «Ishbilarmonlik davr talabi» kabi siyosiy bilimlar bilan kurollantirish orkali o‘qituvchilardagi ijtimoiy – siyosiy bilimlar xajmi yanada ortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
