Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Қурилиш ашёларининг механик хоссалари
Барча қурилиш ашёлари ва конструкциялари ташқи куч таъси­
рида бўлади. Натижада, ашёнинг танасида эзилиш, букилиш, иш- 
қаланиш, эгилиш ва сиқилиш кучланишлари юзага келади.
Ташқи кучлар статик ва динамик таъсир этувчи турларга бўли- 
нади. Саноат ва фуқаро қурилиш иншоотларининг абадий таъсир 
этувчи куч натижасида ҳосил бўладиган кучланишга бардош бера 
олиш қобилияти қурилиш механикаси фани ёрдамида ўрганилади. 
Бундай кучларга иншоот ичидаги машина-асбоблар, мебел, буюм 
ва конструкцияларнинг статик таъсирлари киради. Кўпгина иншо- 
отларга бир вақтда ҳам статик (мунтазам равишда аста-секин таъ­
сир этувчи), ҳам динамик (тўсатдан таъсир этувчи) кучлар таъсир 
этади (кўприклар, йўл ва аэродром қатламлари, туннеллар, зарб 
ҳамда эзилишга ишлайдиган оғир ускуналар ва ҳ.к.). Қисқа дақиқа- 
даги зарб кучи, одатда, табиий офатга олиб келувчи зилзилалар, 
бўрон, сув тошқини, портлаш ва ернинг сурилиши натижасида 
ҳосил бўлади. Бундай кучлар иншоот ва биноларга сония ёки ун- 
дан ҳам кам вақтда таъсир этиб уларни тебратади. Масалан, атом 
бомбасининг таъсир этувчи кучи бир неча юз километрга тарқала- 
ди ва 2—3 сониягина давом этади. Ш унинг учун ҳам бомбанинг 
ҳалокат кўлами жуда катта бўлади.
Қурилиш ашёларининг механик хоссалари шартли равишда 
деформатив ва мустаҳкамлик хоссаларига ажратилади. Деформатив 
хоссаларга қайишқоқлик, пластиклик, нисбий деформация ва ҳ.к. 
киради. Мустаҳкамлик хоссаларига ашёнинг сиқилишдаги, эгилиш- 
даги ва чўзилишдаги мустаҳкамлиги, зарбга ҳамда ишқаланишга 
қаршилиги киради.
Ameia 
1
аьсир қилаёнан куч олин
1
андан кейин тезда, ўз шак- 
лига қайтиши ашёнинг эластиклиги дейилади. Эластиклик дефор- 
мацияси таъсир қилаётган кучлар олингандан кейин йўқолгани учун 
уни 
қайтувчи деформация
деб ҳам айтилади.
Пластиклик. Ашёнинг куч таъсирида ўз шаклини ўзгартириш 
ва куч олинганда ўз шаклига қайтмаслиги 
пластиклик деформация- 
си
дейилади.
Қисқа муддатда қолдиқ деформациясини ҳосил қилувчи куч- 
лардан кичик бўлган кучлар таъсирида, узоқ вақт давомида плас­
тиклик деформациясининг ортиб бориши 
силжиш
дейилади.