Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Сув ўгказувчанлик 
бўйи- 
ча бетонлар С2, С4, С6, С8 
ва С 12 маркаларга бўлинади.
Сув ўтказувчанлик маркаси 
баландлиги ва диаметри 15 см. 
га тенг бўлган бетон намуна­
га берилган сув босими би­
лан ифодаланади. Пуццолан 
портландцементи ишлатил- 
ганда бетоннинг сув ўтказув- 
чанлик кўрсаткичи камаяди.
Ҳажм ўзгариши 
(кири­
шиш). 
Бетон ҳавода қуруқ 
муҳитда қотса, унинг ҳажми 
сезиларсиз кичраяди. Бу эса 
юпқа бетон сиртида майда 
ёрик^ар ҳосил бўлишига са-
R2< R6
,R2= 0
12.8-расм.
Бетон структурасининг турлари:
/— зич; / / — зи ч -сн ги л тулдиргич блок; / / / —се р го ­
в а к; IV — иирик ғовакли; Л.—б е то н н и н г ўртача 
м устаҳкам лиги ; /?,— ва R: бетон таркибидаги 
аш ёл ар н и н г м устаҳкам ли ги .
327

---

баб бўлади. Портландцементдан тайёрланган бетоннинг киришиш 
коэффициенти 0,00015. Узунлиги 10 метр бўлган бетон конструк­
циям 1,5 мм. га киришади. Йирик ҳажмдаги бетоннинг ички қис- 
мига қараганда ташқи қисми тез қурийди. Натижада, ҳажми бир 
йўсинда киришмайди ва унда чўзилувчан кучланиш ҳосил бўлиб, 
ички цемент тоши билан тўлдиргич ўртасида дарзлар пайдо бўлади.
Бетоннинг киришишини камайтириш учун унинг таркиби ни- 
ҳоятда аниқ ва тўғри ҳисобланиши керак. Ҳажм бирлигидаги бе­
тонда боғловчининг камайишига эришилса, унинг киришиши 
тўлдиргичлардан ҳосил бўлган зич синч ҳисобига камаяди. Бетон­
нинг силжиши вақт ўтиши билан камаяди. Текширишлар шуни 
кўрсатадики, бетонда цемент қанчалик кўп бўлса, унинг силжиш 
кўрсаткичи шунча ортади, нам муҳитда эса аксинча.
Бетоннинг умумий силжиш (пластик) деформацияси унга тўсат- 
дан таъсир этган куч натижасида ҳосил бўлган қайишқоқ дефор­
мация билан узоқ вақт давомида ҳосил бўлган силжиш деформа­
ция кўрсаткичларининг йиғиндисига тенг. Ғовак тўлдиргичли бе­
тонларнинг силжиш деформацияси катта бўлади. Шу сабабли, енгил 
бетонларнинг силжиш деформацияси оғир бетонларга қараганда 
катга. Бетон қоришмасида сув цемент нисбатининг ортиши унинг 
силжиш деформациясини оширади. Об-ҳаво иссиқ-қуруқ бўлса, 
бетон таркибидаги сувнинг буғланиши ҳисобига у куриб, силжи­
ши ортади. Бетоннинг қотиши тўла маркага етмагунча уни ишла- 
тилганда ҳам силжиши ортади.