Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Олтингугурт ва олтингугуртли чиқиндилар
Чирчиқдаги «Электркимёсаноат» ишлаб чиқариш бирлашмаси 
тўла қувватда ишлаганда бир йилда 632 тоннагача саноат чиқиндиси 
ҳосил бўлади. Ш унингдек, М уборак газни қайта ишлаш заводида 
бир йилда 450 минг тоннагача олтингугуртли чиқиндилар ҳосил 
бўлиши мумкин. Ч иқиндиларнинг келажакда кўпайиши ГР Э С
лардаги ёқилғидан чиқадиган кул ва кул-тошқол \исобига бўлади.
«Иссинушк электр станцияларини лойиҳалаш институти»нинг 
маълумотига кўра Ўзбекистондаги ҳамма ГР Э С л ар дан чиқадиган 
S 0 2 чиқиндининг умумий микдори бир йилда 1,5 млн. тоннани 
ташкил қилиши мумкин.
Юқорида номи зикр этилган усулларнинг қай биридан бўлса 
ҳам фойдаланилса, Ўзбекистонда қўшимча равишда 1 млн. тонна­
гача олтингугурт олиш мумкин. Шундай қилиб, келажакда олтин­
гугурт ишлаб чиқариш саноатининг ўсишидан бир йилда 1 млн. 
тонна олтингугурт ҳосил бўлади. Ўзбекистонда ва хориж қурилиш- 
ларида олтингугуртни ишлатиш жойлари (6.1-расм да) қай даражада 
эканлиги ва уларнинг ишлатилиши 6.6-жадвалда келтирилган.
Олтингугуртни қурилишда ишлатиш борасида илмий ишлар 
қатор мамлакатларда, жумладан, Канада, А Қ Ш , Ф ран ц и я, Я п о­
ния, Германия, Саудия Арабистони, Англия, Ироқ, Голландия, 
Ш веция, Норвегия, Ў збеки стон, Россия, Украина ва Мустақил 
Давлатлар Ҳам дўстлигининг бош қа мамлакатларида олиб борил- 
мокда. Д ем ак, олтингугуртдан фойдаланиш бутун дунёда кенг 
тарқалган, олтингугуртнинг қуйидаги хоссалари халқ хўжалиги ва 
қурилишнинг жуда кўп соҳаларида ишлатиш имкониятини яратади.
1. Олтингугуртни қайта ишлаш мумкинлиги.
2. Олтингугурт асосида олинган эритманинг совиш жараёнида 
тез қотиши.
3. Зарарли муҳитларга чидамлилигининг юқорилиги.
4. Темир ва минерал тўлдиргичлар билан мустаҳкам ёпишқоқлиги.
5. Олтиигугуртли бетон юзасига ишлов берилмаганлиги сабабли 
доимий равишда қуёш нурини қайтариб туриши.
163

---

6. 
Ю қори мустаҳкам (40—50 М П а), совуққа чидамли ва сув 
ўтказмайдиган қурилиш ашёларини олиш имконияти борлиги.
И ссиқлик таъсирига чидамлилигининг пастлиги, ўта мўртлиги, 
ишқорли муҳитларга чидамсизлиги туфайли сувга чидамлилигининг 
камайиши, нам шароитда мустаҳкамлилигининг пасайиши каби 
камчиликлар олтингугуртдан олинадиган композициялар аш ёла­
рини янада кенг доирада ишлатишга тўсқинлик қилмоқда.
6.1-расм.
Олтингугуртнинг қурилишда ишлатилиши.
6.6 -ж а д ва л