|
gualis —
сифати қанақа ва юн.
metreo —
ўлчайман)
деб аталади. Маҳсулот сифатини микдорий кўрсаткичлар орқали
баҳолаш усуллари саноатнинг кўпгина йўналишларида қўлланила-
ди. Иншоотларнинг квалиметриясини та\лил қилиш учун қури-
лиш жараёнини тегишли қурилиш-монтаж ва пардозлаш ишлари
ҳамда ишлатилаётган ашёларнинг сифатли эканлигини ўрганиб,
баҳолаш керак бўлади.
Илмий-тадқиқот ишларида квалиметрия усулини қўллаш кен-
гаймокда ва такомиллашмоқда. Қурилиш ашёларининг сифатига
баҳо беришда уларнинг айрим хоссалари орқали умумий баҳо бе-
риш ҳам мумкин. Аммо бу усул ашё ёки конструкциянинг сифат
даражасини аниқ кўрсаткичлар орқали баҳолашга имкон бермай-
ди. Шунингдек, бир ашёнинг ўрнига иккинчисини ишлатиш зару-
рияти туғилса, уларни ўзаро таққослаб энг мақбулини танлашда
ноаниқлик бўлиши мумкин. Квалиметрия усули билан қурилиш
ашёлари ёки конструкцияларини баҳолаганда объектнинг комп
лекс талабларига жавоб беришини аниқ кўрсаткичлар орқали ифо
далаш мумкин бўлади. Бундай кўрсаткичлар қурувчи ва лойиҳа
тузувчиларнинг кундалик амалий ишларида қандай қурилиш ашё
ларини, конструкцияларни, деворбоп буюмларни ҳамда пардоз-
боп ашёларни танлашда катта аҳамиятга эга.
20
Қурилиш ашёларини ва буюмларини квалиметрия усули билан
баҳолаганда қуйидагиларни ўрганиш керак. Қурилиш ашёлари ва
буюмларни қандай хом ашёдан тайёрланганлиги, қаерда ишлати-
лиши ва туридан қатъи назар, улар давлат стандартларига кўра
тажрибахоналарда, саноат шароитида батафсил синовдан ўтган ва
умумий сифат баҳоси қўйилган бўлиши лозим.
Қурилиш ашёлари хоссалари орасидаги умумийликнинг бир
қонуниятга бўйсунишини профессор И.А. Рибьев илмий томон-
дан асослаб, уни «устун назарияси» деб атади. Масалан, ашё тузи-
лишининг зичлиги қанчалик ортса, унинг квалиметрия кўрсат-
кичлари юқори бўлади ёки бунинг тескариси, яъни ғоваклиги, сув
шимувчанлиги, газ ёки сув ўтказувчанлиги камаяди. Шундай ми-
соллар билан ўқувчи ашёнинг биргина хоссаси орқали бошқа хос-
саларининг сифат кўрсаткичлари тўғрисида фикр юритиши нати
жасида, у қурилиш ашёларини қаерда ва қачон ишлатиш мум-
кинлиги тўфисида тушунчага эга бўлади. Албатга, бундай усул билан
ашёнинг сифатига назарий томондан аниқ ба\о бериб бўлмайди.
Масалан, мустаҳкамлиги бир хил кўрсаткичга эга бўлган полимер
ашёларнинг зичлиги билан темирнинг зичлиги бир-биридан кес-
кин фарқ қилади. Демақ, ашёлар зичлигининг ортиши ҳамма вақт
ҳам уларнинг мустаҳкамлигини оширади дегани эмас. Бундай ҳолда
ашёнинг таркибий қисмидаги минерал моддаларнинг келиб чиқи-
ши ва уларнинг хоссаларини та^гсил қилиш керак (2.1-жадвал).
Қурилиш ашёлари ва буюмларининг хоссаларини табиатан уч
асосий гуруҳга бўлиш мумкин — физик, механик ва кимёвий. Маҳ-
сулотларнинг сифатини баҳолашда, унинг ички тузилишининг хос
салари билан боғлиқ қонуниятини ўрганишда, илмий текшириш
ишларида юқоридаги уч гуруҳга тегишли хоссалар тажрибахона
ларда аник,панади.
Ашёларнинг физик хоссалари га қуйидагилар киради: тузилиши
тавсифи ва ҳажм оғирлиги (зичлиги, ғоваклиги, бўшлиғи); ашё
нинг сув, буғ, газ таъсирига оид хоссалари (нам ютувчанлиги, сув
шимувчанлиги, буғ ва газ ўтказувчанлиги); иссик,дик, олов, со-
вуқ, электр токи, товуш тўлқини, нурланишга дойр хоссалари (ис-
сиққа, юқори ҳароратга, оловга, совуққа ва радиацияга чидамли-
лиги, ток ўтказувчанлиги, товуш ютувчанлиги, товушдан муҳо-
фазалаш), шунингдек, бир қанча муҳит таъсирида, яъни сув ва
совуқнинг бир вақтдаги таъсири (совуққа чидамлилиги).
Ашёларни ишлатиладиган муҳитга қараб танлашда, унинг асо
сий хоссалари қониқарли бўлиши ҳамда шу муҳит таъсирида ўзи-
21
Қурилиш ашёлари хоссаларининг ўзгаришидаги
умумнйлик ва ўзаро боғлицлик
2 .1-жадвал
Ашё хоссалари
курсаткичи
Қурилиш аш ёлари ни нг хоссалари ўзгариш идаги умумийлик
(Л — ош ади,
кам аяли)
Р>
КГ/
мэ
Ғ ,
%
W ,
%
С ,
%
К № к ,
С „
К
В т /
м т:
Кш
Кт
R,
Ni
n a
R M,
М -
Па
RK,
М о
ос
R ,
КГ/
с м 2
т у
т ,
%
R /
R „
%
Зичлик, р
ш
V.
L/
1^
71
71
и.
71
71
71
71
71
71
71
71
7!
Ғ о в акл и к . Ғ
£
т
71
71
К
К
71
V.
V.
К
и.
К
£
Н ам лик, W
71
В
1^
V.
к?
71
71
71
е
е
£
£
С ув ш им ув-
ч анли к, С ш
71
£
К
8
К
е
е
71
71
71
К
к
£
£
V.
С у в га чидам -
ли лик. К ш
71
L/
1^
L/
в
71
L/
71
71
71
71
71
71
71
71
71
С овуққа ч и -
дам ли ли к, K cfW
71
£
71
Щ
е
71
71
71
71
71
71
71
71
71
Сув ўгказув-
чанли к, С.т
Л
71
71
К
та
е
£
к
к:
И сси қ л и к ўт-
казувчанли к, X
L/
71
71
71
X
g|
и.
V.
L/
и.
О ловга чи дам -
лилик, К Л1
71
и.
£
II
71
71
71
ш
71
71
71
71
71
71
71
1 овуш утка-
эуетанли к, К ,
71
кГ
L/
£
71
71
71
71
g
71
71
Л
71
71
71
М устаҳкам -
ли к. R
71
и.
71
71
71
71
71
gg
71
71
71
71
71
М ўртлик, R M
71
К
и.
и.
71
71
71
71
71
71
Do'stlaringiz bilan baham: |
