Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

лаб чиқарилмоқда.
Қизиқарли маълумотлар 
К А УЧ У К
Жанубий Америка тропик ўрмонларида кўринишидан кишини 
ўзига жалб этмайдиган гевея дарахти ўсади. Агар унинг пўстлоғини 
кесиб кўрсангиз ундан сутсимон суюкдик оқиб чиқади ва у куёш 
нури таъсирида бироз ёпишқоқ, чўзилувчан сарғиш массага айла­
нади. Ҳиндулар бу шарбатни «каучук» деб аташади. Каучукка ол­
тингугурт кукуни қўшиб, аралашма кучли қиздирилса унинг бар- 
дошлилиги ортади. Бу ашёнинг эгилувчанлиги каучукка қанча миқ- 
дорда олтингугурт кўшилишига боғлиқ. Каучукка бўлган талаб 
ортиши туфайли, кимёгарлар сунъий каучук олишга эришдилар. 
Сунъий каучук бинолар курилишида герметик ашё сифатида кенг 
ишлатилади.
П О Л И М Е Р Л А Р
Полимерлар табиатда кўп учрайди. Мускул тўқималари, тери 
ва соч ҳам полимерлардир. Полимерлар оддий молекулалар зве-
480

---

нолари — мономерлардан ташкил топган. Бу хилдаги мономер зве- 
нолари кўп марта такрорланган бўлади. Мономерлар газсимон, суюқ 
ва қаттиқ ҳолатда, полимерлар эса фақат суюқ ҳамда қатгиқ ҳолда 
бўлади.
Узун молекула — занжирларнинг бир-бири билан турлича би- 
рикуви моддаларга пухталик, эгилувчанлик, қайишқокдик ва на- 
фислик бағишлайди. Шунинг учун баъзи полимерлар пластмасса­
лар деб аталади. Агар занжирчалар бир йўналишдаги чизиқ бўйлаб 
ўрнашган бўлса, пухта ва эгилувчан хусусият пайдо бўлади. Агар 
улар коптоксимон бўлиб жойлашган бўлса, резина хоссасига эга 
бўлган модда ҳосил бўлади. Пўлатдек мустаҳкам, асл темирлардек 
чидамли, резинадек эгилувчан, пахтадек юмшоқ бўлган полимер­
лар самолётларда темир ўрнида ишлатилмокда, кўпгина қурилиш