Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Совуқ асфальт-бетоннинг хоссалари
Суюқ битум асосида тайёрланган асфальт-бетонга таъсир этув­
чи зарарли муҳит унинг хоссаларини кескин ўзгартиради. Давлат 
стандартларига кўра совуқ асфальт-бетон Бс, Вс, Г. ва Дс турларда 
ишлаб чиқарилади. Ўртача қуюкданувчи (ЎҚ) суюқ битум асосида 
тайёрланган Бс турига тегишли асфальт-бетон қоришмаси йўл юза­
сига ётқизилиб зичланганда унинг тузилиши секин қуюқланувчи 
(СҚ) суюқ битум билан ишланган Вс туридагига қараганда тез 
шаклланади. Совуқ асфальт-бетондаги минерал қисмининг ғовак- 
лиги, агар Бс тури бўлса ҳажмига кўра 18 %дан, Вс тури бўлса — 
20 %дан, Гс ва Дс бўлса — 21 %дан кўп бўлмаслиги керак. Совуқ 
асфальт-бетоннинг қолдиқ ғоваклиги 6—10 %, сув шимувчанлиги
5—9 %дан кўп бўлмаслиги лозим. Совуқ асфальт-бетонга 10 марта 
зарб билан урилса, у бузилиб кетади. Совуқ асфальт-бетон тарки­
бидаги минерал кукуни (0,071 мм. дан кичиги) микдори 20 %гача 
бўлиши, чақиқ тош эса 50 %дан ортмаслиги керак. Энг йирик до- 
нанинг ўлчами 10 ва 15 мм бўлиши лозим. Аксарият, совуқ ас­
фальт-бетонга қиррали ғадир-будир юзали тош ишлатилади. Нати­
жада, совуқ асфальт-бетоннинг иккинчи қатламида тўлдиргич до­
налари ўзаро понасимон ҳолатда жойлашади ва унинг зичлиги 
ортади. Ишлатиладиган тўлдиргичларнинг сиқилишга мустаҳкам-
422

---

лилиги 80 МПа дан, совук, асфальт-бетон учун ишлатиладигани 
эса 60 МПа дан кам бўлмаслиги керак.
Маркалари Ў Қ 70/130, С Қ 70/130 ва КСҚ 70/130 бўлган суюқ 
битумнинг қайишқокдиги С650= 7 0 — 130 дақиқаларга тенг бўлиши 
керак. Қандай маркали суюқ битум яроқли эканлиги ундан ишла- 
надиган совуқ асфальт-бетоннинг ўйма ҳолда қанча муддатга сақ- 
ланишига, атроф-муҳит ҳароратига ва минерал тўлдиргичларнинг 
сифатига боғлиқ. Агар қоришма 6 ойдан кўп 
c a jy ia H c a
ҳамда Ўзбе- 
кистон ҳудудига мос муҳит ҳарорати таъсирида бўлса ёхуд ишла­
тиладиган тўлдиргичларнинг зичлиги ва мустаҳкамлиги кичик 
бўлса, у ҳолда суюқ битумнинг паст маркасини ишлатиш тавсия 
этилади.
Совуқ асфальт-бетон қоришмасининг таркиби иссиқёки илиқ 
асфальт-бетон таркибини ҳисоблаш усули билан аникданади. Аммо, 
тажрибахонада олинган натижалар синаб кўрилиши керак. Совуқ 
асфальт-бетон қоришмаси одатда завод шароитида ўрнатилган қор- 
ғичларда тайёрланади. Ўн икки ой сакданадиган совуқ асфальт- 
бетон қоришма йўлга жойлангандан кейин, тўлқинсимон шинали 
катоклар билан бир йўлни 6 —8 марта юриб зичлайди. Ҳақиқий 
зичланиш автотранспортлар ҳаракати натижасида бўлади.