Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Кавакли ғиштлар. 
Республикамизда узоқ вақтларгача кавакли 
ғиш тлар ва блоклар иш лаб чиқариш ни таш кил этиш м умкин 
бўлмади. Маҳаллий хом ашёдан кавакли ғиштлар яратиш борасида 
профессор Ф.Х.Тожиев (1939) тадқиқот ишлари олиб борди. Н ати­
жада, Қувасойдаги «Красная горка» конидан олинадиган кам қумли 
соз тупроқ, Дарвоза конидан топилган кулранг лой, Тошкентдаги 
соз тупроқ конлари кавакли ғишт ишлаб чиқариш учун хом ашёга 
яроқли эканлиги аникданди. «Яланғоч»да кавакли ғишт ва блоклар 
ишлаб чиқарувчи завод ишга туширилди. I960 йили Оҳангарон 
конидаги кўмирга бой бўлган каолинли тупроқни соз тупроққа 
қўшиб кавакли ғиштлар ишлаб чиқиш га эриш илди. Тажрибалар 
шуни кўрсатдики, соз тупроққа қўшилган оз миқдордаги кўмир 
майдаси унинг сиқилиш даги мустаҳкамлигини 30 %га, пластик­
лигини эса 4—5 марта ош ирар экан.
«Яланғоч» ғишт заводида ўтказилган тажрибалар асосида етти 
теш икли — кавакли ғиштларни (ўлчами 250x120x135 мм) ишлаб 
чиқариш йўлга қўйилди. Техник шартларга кўра бундай ғиш тнинг 
ҳаж м ий м ассаси 1200 к г /м 3 дан о ш м ас л и ги л о зи м . Заводда 
чиқарилган янги ғиш тнинг зичлиги 1040— 1200 кг/м 3. Аммо, сув 
шимувчанлиги техник шартларда кўрсатилганидан бироз ортса-да 
(15 % ўрнида 28 
%
бўлди), совуққа чидамлилиги бўйича қониқарли 
натижалар олинди.
Деворбоп аш ёлар ишлаб чиқарувчи корхоналар қуриш учун 
аввало ашёга бўладиган талаб, хом аш ёнинг етарлилиги каби муҳим 
муаммолар ҳал этилгандан сўнг, унча қуввати катта бўлмаган 
(йилига 20 млн дона ғишт) кичик корхоналар қуриш фойдалидир. 
Сопол ғиштлардан кўп кавакли бую мларнинг иқтисодий том он- 
дан самарадорлиги қуйидаги кўрсаткичлар билан ифодаланади: хом 
аш ёнинг кўплиги, зичлигини камайтириш ҳисобига транспорт ха- 
ражатларининг камлиги ҳамда деворнинг қапинлигини камайти- 
риш дир. Ш унингдек, модул ғиштлар (ўлчами йирик ва ҳар хил 
ш аклда), деворбоп тош лар, пиш ирмай олинадиган блоклар иш 
унумини ош ириш им конини беради.
203

---

Пардозбоп ёки қоплама ғиштлар ишлаб чиқариш ни кенгай­
тириш катта аҳамиятга эга. Аммо, бунинг учун махсус тоза хом 
ашё ёки қўш илмалар талаб этилади. Геология қидирув иш ларини 
жадаллаш тириш , о қ л о й таркибини топиш га дойр илмий иш ларни 
бажариш билан пардозбоп ғиштлар чиқаришни янада кенгайтириш 
мумкин.
Силикат ғиштлар ва кўп кавакли енгил силикат блоклар кури­
лиш таннархини камайтириш им конини беради. С иликат қориш - 
масини кўпиртирувчи қўш илмаларни излаш ва тайёрлаш техно­
логиясини таком иллаш ти ри ш зарур. Бундай аш ёларни иш лаб 
чиқариш корхоналарини хом ашё бор жойга қурилса, буюмнинг 
таннархи анча камаяди.
Бундай деворбоп аш ёларни ишлаб чиқариш ҳажмини ош ириш
муаммоси ш ундаки, республикам из сейсм ик доирада ж ойлаш - 
ганлиги сабабли, унда силикат ғиштдан кўп қаватли иморатлар 
куришга рухсат берилмаган. Ш унинг учун силикат ғиштлар ишлаб 
чиқариш ҳажми бор-йўғи йилига 142 млн. донани ташкил этади. 
Ш уни айтиш ж о и зки , сўнгги йилларда до ц ен т М. Ҳ асанова, 
техника фанлари номзоди Н. Баҳриев томонидан силикат ғиштлар- 
нинг бир-бирига мустаҳкам ёпиш иш ини таъминлайдиган қоришма 
яратилди. Бу қориш ма силикат ғиштларини ўзаро ёпиш қокдигини 
ош иради. Бу эса силикат ғиштдан кўп қаватли иморатлар қуриш 
имконини яратади.