£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

3. Urush yillarida fan, maorif va madaniyat

 

F a n Urushning dastlabki kunlaridayoq Ittifoq Fanlar Akademiyasining o’zbek filiali,

 

respublikada  ishlab  turgan  75  ta  ilmiy  muassasalar,  shu  jumladan,  25  ta  ilmiy-tadqiqot 

institutlari, 23 ta ilmiy stantsiya va boshqalar, barcha olimlar xo’jalikni harbiy izga solish 

bilan aloqador  muammolarni hal etishga jalb etildi. Ularning zavodlar, fabrikalar, temir 

yo’l, va avtomobil yo’llari, transport korxonalari bilan bevosita aloqalari o’rnatildi.

 

O’zbekistonlik olimlar  ko’chib kelgan  yirik olimlar bilan  yaqin aloqa bog’ladilar. 

Respublikamizda  mavjud  bo’lgan  va  ko’chirilib  keltirilgan  ilmiy  muassasalarning 

tadqiqot yo’nalishi qayta qo’rib chiqildi, urush talablariga moslab o’zgartirildi.

 

Geolog  olim  H.M.Abdullaev  va  boshqalarning  tadqiqotlari  natijasida  qalay, 

volfram, molibden, o’tga chidamli metalllar, nodir metalllar va boshqa turdagi xomashyo 

konlari  topildi  va  o’zlashtirildi.  A.S.Uklonskiy  boshchiligidagi  geologlar  guruhining 

Turangli temir konini topish, o’zbek metallurgiya kombinati qurulishini loyihalashtirish 

va ularni foydalanishga tushirishdagi xizmatlari katta ahamiyatga ega bo’ldi.

 

D.M.Bogdanov  va  muhandis  G.S.Chikrizovlar  Angrenda  qidiruv  ishlariga 

boshchilik  qildilar  va  ko’mir  konining  boy  resurslarini  topib  yangi  shaxtalar  qurishga 

ko’maklashdilar.

 

Dori-darmonlar tayyorlash borasidagi tadqiqotlar natijasida aholi ehtiyojlari uchun 

zarur  bo’lgan  turli  xil  dori-darmonlar  ishlab  chiqish  yo’lga  qo’yildi.  Toshkentda 

farmatsevtika zavodi qurilib ishga tushirildi.

 

278

 

---

Urush yillarida gumanitar fanlar ham ancha rivojlandi. Toshkentga ko’chib kelgan 

yirik  tarixchi,  arxeolog,  huquqshunos,  sharqshunos,  adabiyotshunos  olimlar 

o’zbekistonlik hamkasblari bilan O’zbekiston xalqlari tarixi, madaniyati va adabiyotining 

muhim  masalalarini  ishlab  chiqdilar.  V.V.Struve,  V.A.Shishkin,  E.E.Bertels, 

I.K.Dodonov,  V.Yu.Zohidov,  X.Sh.Inoyatov,  A.Yu.Yakubovskiy,  M.E.Masson, 

S.P.Tolstov, Ya.G’.G’ulomov va boshqalar O’zbekistonning eng qadimgi va o’rta asrlar 

tarixi, moddiy madaniyati va ma’naviyati, O’rta Osiyo xalqlarining etnogenezi bo’yicha 

qator  asarlar  tayyorladilar.  Ikki  tomlik  «O’zbekiston  SSR  tarixi»ning  yaratilishi  tarix 

fanining katta yutug’i bo’ldi.

 

Yozuvchi  Aleksey  Tolstoy  rahbarligida  rus  va  o’zbek  olimlari  birgalikda 

«O’zbekiston adabiyoti tarixi» asarini yaratdilar.

 

1943  yil  27  sentyabrda  SSSR  hukumati  O’zbekistonda  Fanlar  Akademiyasini 

tashkil  etish  haqida  qaror  qabul  qildi.  1943  yil  4  noyabrda  O’zbekiston  Fanlari 

Akademiyasi  ochildi,  uning  birinchi  prezidenti  etib  taniqli  olim  T.N.Qoriniyozov 

saylandi.  Mahalliy  millat  vakllaridan  fan  doktori  va  nomzodlari  tayyorlash  yo’lga 

qo’yildi. 1944 yilda O’zFA Prezidiumida aspiraniura tashkil etildi.