£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Qishloq xo‘jaligi Urush respublika qishloq xo’jalik xodimlarini qattiq sinovdan o’tkazdi. 

Ular  oldida  sanoatni  xomashyo  bilan,  aholini  oziq-ovqat,  kiyim-kechak  bilan  uzluksiz 

ta’minlashdek ulkan, murakkab vazifa turar edi. Vaziyatning murakkabligi shundan iborat 

ediki,  birinchidan,  respublika  qishloq  xo’jaligi  asosan  paxta  etishtirishga  yo’naltirilgan 

bo’lib, oziq-ovqat mahsulotlari ittifoq fondidan keltirilar edi. Urush boshlangach, oziq-

ovqat keltirish  to’xtadi, aholini boqish uchun ichki imkoniyatlarni topish zarur bo’lib 

qoldi. Ikkinchidan, ko’chirilib keltirilgan aholi hisobiga shaharlar aholisining ko’payishi 

oziq-ovqatga  bo’lgan  talabni  yanada  oshirdi.  Uchinchidan,  kuch-quvvatga  to’lgan 

dehqonlar  frontga  va  harbiy  sanoatda  ishlashga  safarbar  etilgan,  dehqonchilikning 

mashaqatli ishlari keksalar, ayollar, o’smirlar zimmasiga tushgan edi. To’rtinchidan, MTS 

va  sovxozlarga  G’arbdan  yangi  traktorlar,  qishloq  xo’jalik  mashinalari  va  ularga  ehtiyot 

qismlar keltirish to’xtab qoldi. Bugina emas, xo’jaliklardagi traktorlar, otlarning bir qismi 

Qizil Armiya ehtiyojlari uchun frontga olib ketildi.

 

Urush  yillarida  respublika  dehqonchiligining  tarkibiy  tuzilishi  keskin  o’zgardi. 

Paxtachilikni asosiy tarmoq sifatida saqlab qolgan holda, don, qand lablagi, kanop, pilla, 

sabzavot-poliz mahsulotlari etishtirishni ko’paytirish tadbirlari ko’rildi. Birinchi navbatda 

ekin  ekiladigan  maydonlarni  kengaytirish,  irrigatsiya  quvvatlarini  oshirish  tadbirlari 

ko’rildi.

 

O’zKP(b)  MQning  birinchi  kotibi  Usmon  Yusupov  1941  yil  dekabrda  bo’lgan 

MQning V Plenumida O’zbekistonda g’alla masalasini hal qilish, o’zimizni-o’zimiz un-

non  bilan  ta’minlashimiz  kerak,  degan  vazifani  ilgari  surdi.  Don  ekiladigan, 

sug’oriladigan er maydonlari kengaytirildi. Zarang erlar, qo’riqlar, lalmikor erlardan ham 

foydalanildi. 1942 yilda 1408,1 ming gektar, 1943 yilda 2090,2 ming gektar erga g’alla va 

dukkakli ekinlar ekildi. Natijada don mahsulotlarini etishtirish ko’payib, 1941 yilgi 4,8 

mln. ts. o’rniga 1943 yilda 5,3 mln. ts. don olindi.

 

277

 

---

Qishloq  xo’jaligida  O’zbekiston  uchun  yangi  tarmoq  -  qand  lavlagi  etishtirish 

yo’lga  qo’yildi.  Samarqand,  Farg’ona,  Toshkent,  Qashqadaryo  viloyatlari  lavlagi 

etishtirish bo’yicha ixtisoslashtirilib, 1942 yildayoq 65 ming gektarga, keyingi yillarda 70 

ming gektardan ortiqroq hosildor erlarga qand lavlagi ekildi. Respublika bo’yicha 1944 

yilda  davlatga  1  mln.  373  ming  ts.,  1945  yilda  esa  1  mln.  646  ming  ts.  qand  lavlagi 

topshirildi.  Qand  lavlagini  qayta  ishlash,  shakar-qand  ishlab  chiqarish  uchun  Zirabuloq, 

Krasnogvardeysk, Qo’qon, Yangiyo’l qand zavodlari qurildi. Urush yillarida O’zbekiston 

butun  Ittifoqda  ishlab  chiqarilgan  qandning  to’rtdan  bir  qismini  berdi.  Respublikamiz 

qishloq  xo’jaligi  xodimlari  urush  yillarida  davlatga  4  mln.  806  ming  tonna  paxta 

xomashyosi, 1282 ming tonna don, 54,1 ming tonna pilla, 482 ming tonna kartoshka va 

sabzavot, 57,5 ming tonna meva va uzum, 36 ming tonna quruq meva, 159 ming tonna 

go’sht, 22,3 ming tonna jun etkazib berdilar.

 

Urush  yillarida  ishchi  va  dehqonlar  o’rtasida  o’zaro  hamkorlik,  yordam  yanada 

mustahkamlandi.  Ular  mustahkam  jipslashib  frontni  moddiy  jihatdan  ta’minlash  orqali 

dushman  ustidan  qozonilgan  g’alabaga  salmoqli  hissa  qo’shdilar.  O’zbekiston  xo’jalik 

xodimlari urush yillarida dushmandan ozod etilgan viloyat, shahar, tuman, xo’jaliklarini 

qayta tiklashga ham ko’maklashdilar. Rossiya g’arbiy viloyatlari, Ukraina, Belorussiyada 

ko’plab korxonalar, temir  yo’llar, kolxoz va sovxozlarni tiklashga moddiy jihatdan ham, 

mutaxasislarni safarbar etish yo’li bilan ham yordam berildi.