£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а


>  Muhammad Rahim  - 1756-1758   >



Download 2,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet147/431
Sana08.07.2021
Hajmi2,71 Mb.
#113204
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   431
Bog'liq
ozbekiston tarixi darslik

>  Muhammad Rahim 

- 1756-1758

 

>  Doniyolbiy (otaliq) 

- 1758-1785 



Mang‘itlar         >  Shohmurod 

- 1785-1800

 

sulolasi 

>  Haydar 

- 1800-1825

 

(1753-1920) 

>  Nasrullo 

- 1826-1860

 

>  Muzaffar 



- 1860-1885 

>  Abdulahad 

- 1885-1910 

>  Olimxon 

- 1910-1920 

XIX asr boshlariga kelganda, amirlikda xizmatkor amaldorlar tabaqasi shakllandi. 

Faqat  amir  saroyining  o’zida  300  ga  yaqin  amaldor  xizmat  qilardi.  Bu  tabaqa  davlat 

xazinasidan maosh olar, amirga batamom qaram bo’lib, ularni amirning o’zi tayinlar yoki 

egallab turgan lavozimidan olib tashlar edi. Amaldorlar amir farmoyishini bajaribgina 

qolmay, uning istak-xohishi va ko’nglini topa bilishlari, unga doimo xushomad qilishlari 

kerak edi. Shu bois saroyda xushomadgo’ylik, amir shaxsini ulug’lash rasm bo’lib qoladi. 

Amir  va  uning  oilasigagina  emas,  quyi  mansabdagilar  yuqori  amaldorlarga  ham 

xushomadgo’ylik  qilardilar.  O’z  mavqei,  turmushi,  oilasining  omonligi,  mulki  uchun 

qo’rqish,  ertangi  kunga  ishonmaslik  kabi  og’ir  vaziyat  vujudga  keladi.  Qisqasi, 

mansabdorning  taqdiri  to’lig’icha  yuqori  amaldor  qo’lida  edi.  Mansabni  sotish, 

poraxo’rlik keng tarqaldi.

 

Amirlikdagi eng katta saroy mansablari va unvonlari



 

>  Qushbegi,  dargoh  vaziri,  ya’ni  bosh  vazir  lavozimi  edi.  Davlatning  barcha 

boshqaruv idoralari unga itoat etar edi. Bir so’z bilan aytganda, barcha ijroiya hokimiyat 

qushbegining qo’lida edi. Viloyat va tuman hokimlari ham qushbegi tavsiyasiga binoan 

tayinlanar edi. Qushbegi xon istiqomat qilib turgan arki oliyda turar edi

>  Devonbegi - xonlikning moliya-xazina ishlarini boshqargan. Soliq va jarimalarning 

undirilishi ustidan nazoratni ham devonbegi amalga oshirgan. Devonbegi arki oliyning 

bir chetida yashagan. 

>  Ko‘kaldosh -(xon bilan bir onadan sut emgan kishi) butun amirlik hududida amirga 

va amirlikka nisbatan do’stona yoki dushmanlik munosabatida bo’luvchilar haqidagi 

ma’lumotlarni to’plab hukmdorga etkazib turgan. 

>  Mushrif - lavozimida ishlagan amaldorlar xonga in’om etilgan buyumlarni hamda 

harbiy  anjomlarni  ro’yxatga  olish  bilan  mashg’ul  bo’lgan.  Soliq  tushumlarini  ham 

maxsus daftarga yozib borgan. 

>  Mirshab - tungi qorovullar boshlig’i vazifasini bajargan. 

>  Dodxoh  -  fuqarolarning  arz  va  shikoyatlarini  tinglovchi,  hal  etuvchi  mansabdor 

bo’lgan, bularni kerak bo’lsa xon yoki qushbegiga etkazib turgan. 

>  Inoq - bu lavozimda ishlagan amaldorlarning vazifasi amir farmoyishlarini bek va 

boshqa tabaqadagi mahalliy mansabdorlarga etkazishdan iborat bo’lgan. 

>  Miroxo‘r - amirning ovchi qushlarini tasarruf qiluvchilar ustida turgan, xon ovlarini 

uyushtirish ishiga mutasaddi bo’lgan. 

>  Dasturxonchi - amir huzurida uyushtiriladigan ziyofatlar uchun mas’ul amaldor. 

161

 



>  To‘qsobo - amir tug’i sohibi bo’lgan harbiy mansabdor. 

>  Parvonachi - biror shaxsning biror lavozimga tayinlanganligi haqidagi yorliqni 

o’sha shaxsga etkazuvchi amaldor. 

>  Sadrlar  -  vaqf  mulklarini  boshqaruvchi  mansabdorlar.  Vaqf  muassasasining 

boshliqlari  bo’lgan  mutavallilar  sadrlarga  bo’ysunganlar.  Sadrlarning  vazifa  va 

huquqlari  vaqf  yorlig’i  shartlarida  qayd  etib  qo’yilgan.  Sadrlar  vaqf  xo’jaligi 

daromadining ma’lum qismini olardilar. 

>  Shayxulislom  -  musulmon  jamoasi  boshlig’i.  Qozilik  ishlarida  hamda  kundalik 

hayotda qonunlarga rioya etilishini ta’minlovchi amaldor. Bu lavozim avloddan-avlodga 

meros bo’lib ham o’tgan. 

>  Katta qozi (Qozi kalon) - davlatning oliy qozisi (sudyasi). Amir aralashmaydigan 

barcha  qozilik  ishlariga  rahbarlik  qiluvchi  oliy  davlat  lavozimi.  Qozi  kalon  «Shariat 

panoh» deb atalardi. Qozi kalon huzurida a’lam va 12 muftiydan iborat devon tuzilgan. 

Uning vazifasi jinoiy ishlarni har tomonlama ko’rib chiqishdan iborat bo’lgan. 

>  Muftiy  -  qozi  kalon  murakkab  deb  hisoblagan  turli  diniy-huquqiy  masalalar 

bo’yicha, shariat qonunlariga asoslanib fatvo chiqargan. Bu fatvo uning yoki bir necha 

muftiyning muhri bilan tasdiqlangach, qoziga berilar edi. Qozi bu fatvoga asoslangan 

holda hukm chiqarardi. 

Amaldorlarga amir nazariga tushgan xizmatlari uchun otaliq, eshik og‘asi kabi 

e’tiborli  unvonlar  berilgan.  Xonning,  uning  o’g’illarining  ham  otalig’i  bo’lgan. 

Amaldorlar harbiy yurishlarda ham qatnashgan.

 

Xon yig’inida amaldorlarning amaliga qarab o’rni bo’lar edi. Shunga ko’ra ular 



xonning o’ng va so’l tomonida, unga yaqinroq va uzoqroq erda o’tirardilar. Ba’zilari 

o’tirishar, ba’zilari esa tik turishardi. Kattaroq amaldor saroyga ot minib kirsa, ba’zilari 

piyoda kirardi.

 

Amirlikda amaldorlardan tashqari diniy ulamolar ham hukmron mavqega ega edi. 



Ular  o’zlarini  Muhammad  payg’ambarning  avlodlarimiz  deb  hisoblovchi  sayyidlar 

hamda  choriyor  halifalar  -  Abubakr,  Umar,  Usmon  va  Ali  avlodlaridanmiz  deyuvchi 

xo’jalardan  iborat  edi.  Ular  katta  er-suvga,  savdo  do’konlariga,  hunarmandchilik 

ustaxonalariga ega edilar. Amirlikda jo’ybor shayxlari alohida mavqega ega bo’lib, XIX 

asrda ular Buxoroda 16 mahalla bo’lib yashardi.

 

Sudlov  ishlarida  shariat  qonun  -  qoidalariga  rioya  etilishini  ta’minlashda 



shayxulislom, a’lam va qozilar amirning eng yaqin yordamchilari edi. Amirlikda eng 

katta  mansabdorlardan  biri  Qozi  kalon  hisoblanardi.  Uning  mahkamasida  har  bir 

viloyatdan  bittadan  qozi  ish  olib  borardi.  Ularni  amirning  o’zi  tayinlardi.  Qozi  din 

masalalari, oila, meros, jinoiy ishlarga oid masalalar bo’yicha hukmlar qabul qilardi.

 

Buxoro amirligi 27 beklik: Karmana, Xatirchi, Ziyovuddin, Nurota, Qarshi, 



Kitob, Shahrisabz, Chiroqchi, Yakkabog’, G’uzor, Boysun, Sherobod, Denov, Karki, 

Chorjuy, Xisor, Ko’lob, Qorategin, Darvoz, Baljuvon, Sho’g’non-Rushon, Qo’rg’ontepa, 

Qobodiyon,  Kalif,  Bo’rdalik,  Qoboqli  va  Norazm  bekliklaridan  iborat  edi.  Har  bir 

beklikni amir tomonidan tayinlab qo’yiladigan hokimlar  - beklar idora qilardi. Hokim 

huzurida  yuzlab  mahalliy  ma’murlar  xizmat  qilardi.  Manbalar  amirlikda  mahalliy 

ma’murlar shtati 30000 kishini tashkil etganligidan guvohlik beradi. Hokim va uning

 

162


 


xizmatkorlariga maosh davlat xazinasidan berilmas edi, ular mahalliy aholidan olingan 

turli  -  tuman  soliq  va  to’lovlar  hisobiga  tirikchilik  qilishardilar.  Hokimlar,  soliq 

yig’uvchilar, qozilar xohlagancha ish  yuritardilar, ularning faoliyatini belgilovchi qonun-

qoidalar yo’q edi. Ularning suiste’mollari xalq gardaniga og’ir yuk bo’lib tushardi.

 

XIX asr 30-yillarida amir qo’shinida 19  mingga  yaqin  yollangan askarlar bo’lib, 



ular  turli  shahar  va  istehkomlarda  harbiy  xizmatni  o’taganlar.  Qo’shin  askarlari,  asosan, 

o’q-yoy,  nayza,  qilich,  xanjar,  oybolta  kabilar  bilan  qurollangan.  Manbalar  amir 

qo’shinida piltali miltiqlar va kichik to’plar ham bo’lganligidan guvohlik beradi.

 

Amir  qo’shinining  jangovorlik  darajasi  past  edi.  Askarlar  harbiy  mashqlarga 



nisbatan  ko’proq  mehnat  bilan  band  bo’lardi.  Sipohlikka  15  yoshdan  70  yoshgacha 

erkaklar olinardi, qo’shin safida keksayib qolganlar anchagina bo’lardi. Amirlikning yillik 

daromadi 2 mln. 300 ming so’m bo’lgani holda, uning 1 mln. 300 ming so’mi qo’shinni 

saqlashga  sarflanardi. Oziq-ovqat  etishmasligidan sipohlar  qochardi,  kiyimi  yupun  edi. 

XIX  asr  o’rtalarida  askarlar  soni,  piltali  miltiq  va  to’plar  ham  anchagina  ko’paygan. 

Qo’shinda  yuz  boshi,  ming  boshi  singari  harbiy  lavozimlar  bo’lib,  umumiy 

qo’mondonlikni  lashkarboshi  boshqargan.  Amirlikning  qo’shini  muntazam  bo’lmay, 

zaruriyat  bo’lganda  to’planardi,  ularni  to’plash  qiyin  kechardi.  Bu  amirlikning  zaiflik 

omillaridan biri edi.

 


Download 2,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   431




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish