£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Turkistonda  sovet  hokimiyatining  o‘rnatilishi  Bolsheviklar  Markazda  siyosiy

 

hokimiyatni  qo’lga  kiritgach,  Turkistonda  ham  sovet  hokimiyatini  qaror  toptirishga 

intildilar.  Turkistonda  sho’rolar  hokimiyatini  o’rnatish  g’oyatda  murakkab  jarayonda 

kechdi.  Buning  boisi,  avvalo,  oktyabr  g’oyalarining  mahalliy  tub  joy  aholining  dili  va 

shuuriga  botmaganligidadir.  Negaki,  bu  zamin  aholisi  bolsheviklar  partiyasi  dasturida 

nazarda  tutilgan  sotsialistik  o’zgarishlar  orqali  hamma  narsani  umumlashtirish  va 

milliylashtirishni  yoqtirmasdi.  Mahalliy  xalq  o’zining  tarixan  tarkib  topgan,  asrlar 

davomida shakllangan o’ziga xos turmush tarzini, yashash sharoitini, xo’jalik yuritish, 

idora qilish tartib-qoidalarini bir lahzada tubdan o’zgartirishni xohlamasdi. Bu narsa uning 

ongi,  tafakkuriga,  milliy  o’zligi  va  ma’naviy  qiyofasiga  mos  kelmasdi.  Ayniqsa 

bolsheviklarning ateistik ruhdagi mafkurasi, uning hujumkor yo’nalishi islom qadriyatlari 

doimo e’zozlanib kelingan bu yurt odamlarining ruhiyati va dunyo qarashi bilan singisha 

olmasdi.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  mahalliy  tub  erli  aholi  tabiiy  ravishda  oktyabr 

g’oyalarini qabul qilmadi va unga moyillik ko’rsatmadi. Biroq begona maslak va g’oyalar 

bolsheviklar partiyasi va uning Turkistondagi yalovbardorlari tomonidan kuch va zo’rlik 

bilan o’lka xalqlariga majbur qilindi.

 

Toshkentda  faoliyat  ko’rsatayotgan,  asosiy  tarkibi  evropalik  aholi  vakillaridan 

iborat  harbiy  qismlar,  ishchi  otryadlari  mahalliy  bolshevistik  tashkilotlar  boshchiligida 

qurolli  qo’zg’olon  yo’li  bilan  sovet  hokimiyatini  qaror  toptirishga  kirishdilar.  Bolshevik 

V.S.Lyapin  boshchiligida  inqilobiy  qo’mita  tuzildi  va  qo’zg’olon  boshlandi.  1917  yil  27 

oktyabr  oqshomida  Toshkentda  boshlangan  qo’zg’olon  natijasida  1  noyabrga  kelib 

Muvaqqat  hukumatning  Turkiston  Qo’mitasi ag’darildi.  General  Korovichenko  va  Muvaqqat 

hukumatning Turkiston Qo’mitasi a’zolari qamoqqa olindi. Toshkentda Sovet hokimiyati 

o‘rnatildi.  Turkiston  o’lkasida  sovet  hokimiyatini  o’rnatish  jarayoni  qonli,  fojiali 

voqealar  bilan  bog’liq  holda  kechdi.  Jumladan,  Farg’ona  viloyatida  sovet  hokimiyatini 

o’rnatish jarayonida, Marg’ilonda 7 ming, Andijonda 6 ming, Namanganda 2 ming

 

201

 

---

begunoh  kishilar  qirg’in  qilindi.  Samarqand,  Kattaqo’rg’on,  Yangi  Buxoro,  Termiz  va 

boshqa shaharlarda ham sovet hokimiyati o’rnatildi.

 

Turkistonda  sovet  hokimiyati  organlarini  tuzish  vaqtida  ham  bolshevik 

yo’lboshchilarning ulug’davlatchilik va shovinistik siyosati to’la kuch  bilan namoyon 

bo’ldi. 1917 yil 1 5 - 2 2 noyabr kunlari Toshkentda Turkiston ishchi, askar va dehqon 

deputatlari  sovetlarining  III  O’lka  qurultoyi  hokimiyat  masalasini  o’zboshimchalik  va 

biryoqlamalik  bilan  hal  etdi.  Unda  bolshevik  Kolesov  boshchiligida  Turkiston  Xalq