*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.
 
MEHNATNI BOSHQARISH ALGORITMI VA MATRITSASI
 
Rahbaming mehnat algoritmi asosan quyidagicha ifodalanishi
 
265
 

---

 
mumkin:
 
-mehnat  subyekti  maqsadi-  mehnat  vositalarining  (asboblaming) 
ish predmeti sifatida;
 
-
 
ish  jarayonidagi  mehnat  usullarining  natijaiari  (mahsulot) 
sifatida;
 
-
 
mehnat natijalarini baholash mezonlari sifatida.
 
Menejmentning  sifat  ko‘rsatkichlari,  boshqaruvdagi  mehnat 
inqirozi
 
belgilarini  aniqlash  va  oldini  olish  uchun  mehnat  jarayoni  va  mehnat 
natijalarini  tahlil  qilish  muhim  ahamiyatga  ega.  Shuning  uchun 
predmet  nima  ekanligini  va  shunga  mos  ravishda  muayyan,  haqiqiy 
boshqaruv  ishlarining  mahsulotini  aniqlash  kerakmi  degan  savol 
tugiladi.
 
"Ijtimoiy"  tizimlarda  kamida  ikki  kishining  yoki  ijtimoiy 
guruhlaming o'zaro ta’siri bo‘lgani uchun-bu tizimlar, ularga kiritilgan 
shaxslar boshqaruv obyekti bo‘lib qoladi. Boshqaruv mehnati predmeti 
boiib, obyektiv ravishda insonning ruhi, ongi va shunga mos ravishda 
tizimdagi haqiqiy xatti-harakati boiadi.
 
Har qanday koiamdagi boshqaruv tizimi rahbari obyektiv ravishda 
axborotlami qabullami qabul qilish va uzatish markazi rahbari sifatida 
namoyon bolmoqda. Butun boshqaruv jarayoni barcha ish kunida turli 
xil  manbalardan  va  xir  xil  kanallardan  turlicha  shakllarda  axborotni 
qabul qilish va tarqatishdan iboratdir. Bulaming barchasi ehtiyotkorlik 
bilan axborotlami qabul qilish, tahlil qilish va baholashni talab qiladi. 
Rahbardan 
chiqadigan 
ma’lumotlar 
ijrochilar 
manzillariga 
yo‘naltiriladi,  turli  shakllarda  amalga  oshiriladi:  buyruq  va 
farmoyishlar, strategik yoki operativ maqsadlar va vazifalar, boshqamv 
tamoyillari va boshqalar.  Shundan kelib chiqadiki, axborot-boshqarav 
ishlarining  yana  bir  predmeti  hisoblanadi,  chunki  u  eng  muhim 
ijtimoiy  funksiyani  amalga  oshiradi,  odamlaming  xatti-harakatlarini 
boshqaradi,  ulaming  tashkiliy  harakatlarini  sezilarli  darajada 
belgilaydi.
 
Murakkab  va  ko‘p  qirrali  boshqaruv  ishining  yana  bir  predmeti-
har 
qanday 
ijtimoiy 
boshqamv 
tizimida 
obyektiv 
ravishda 
shakllanadigan  ijtimoiy  munosabatlardir.  Bu  odamlar  o‘rtasida, 
birinchi navbatda, mehnat subyektlari (funksional, rasmiylashtirilgan), 
shaxslararo 
yoki 
guruhlararo 
(qisman 
rasmiylashtirilgan) 
munosabatlar  boiib,  ular  birgalikda  yoki  ajratilmagan  meyorlar  va 
qadriyadar  asosida,  o‘zaro  munosabatlar  subyektlari  tomonidan  bir-
birining  idrokiga  va  tushunchasiga  bogiiq.  Natijada,  boshqamv 

---

 
tizimining yuqori darajada tashkil etilishiga, agar rahbar xodimlaming 
o‘z  ishiga,  hamkasblariga,  umuman,  mehnat  tashkilotiga  mas’uhyatli 
munosabatda  boiishini  ta’minlasa,  tizimning  barcha  tarkibiy 
elementlari o‘rtasidagi turli xil
 
266

---

272 
 
munosabatlami tartibga solish mexanizmi yanada yengillashadi.
 
Ayniqsa,  boshqamv 
mehnatining  murakkab  predmeti-bu 
odamlaming  yashash  sharoitlari(mehnat  sharoitlari,  turmush  tarzi, 
dam  olish,  shaxsiy  rivojlanish  imkoniyatlari,  huquqiy  va  ekologik 
xavfsizlik,  kelajakka  bo‘Igan  ishonch  va  boshqalar)dir.  Bu 
parametrlaming  barchasi  har  bir  inson  uchun  muhim  bo‘Igan 
ehtiyojlami aks ettiradi. Shuning uchun rahbaming e’tiboridan chetda 
qolmasligi va boshqamv mehnatining jarayoni va mazmunidan "chiqib 
ketishi"  mumkin  emas.  Ushbu  predmet  bilan  ishlash  barcha 
darajadagi rahbarlami doimiy ravishda ehtiyojlami ko‘tarish qonunini 
hisobga  olishga  majbur  qiladi,  saylovchilar,  fuqarolar,  xodimlaming 
hokimiyat  va  boshqamv  organlariga  bo‘lgan  munosabati  bevosita 
ushbu obyektga va qobiliyatlarga yo‘naltirilganligiga bog‘liq boiib, oxir-
oqibatda  odamlaming  turmush  sharoitini  sezilarli  darajada 
yaxshilashga intiladi.
 
Menejment  mehnati  matritsasi  (12-jadval)  uning  mazmunining 
ko‘p  qirraliligi  va  murakkabligi  haqida  qator  tizimli  tushunchalar 
yuzaga keladi. Bu ijtimoiy ahamiyatga ega boigan mehnatning ushbu 
turini  mukammallashtirishning  obyektiv  va  ijtimoiy  jihatdan  muhim 
ekanligini  ko‘rsatadi,  bu  esa  ko‘plab  odamlaming  turmush  hayot 
sifatiga bevosita bogiiq.
 
 
12
-jadval