|
3. RAHBARLIKNING BOSHQARUV USLUBI TUSHUNCHASI
Uslub - bu ishlash, boshqarishdagi o'ziga xos yo‘l, usul ma’nosini
anglatadi. Shu nuqtai nazardan kuyidagi tushunchalami ajrata bilish lozim:
-
boshqaruv uslubi;
-
ish uslubi;
-
raxbaming ish uslubi
Boshqamv uslubi - bu ma’lum bir rahbaming boshqamv jarayonida
qoilovchi o‘ziga xos va o‘zgarmas usul va harakatlari yig‘indisidir.
Ish uslubi - bu boshqaruv funksiyalarini samarali bajarish maqsadida
biror bir organning yoki rahbaming bo‘ysunuvchilarga aniq va nisbatan
barkaror ta’sir qo‘rsatish usuli va yo‘llari majmuasidir. Masalan: mamlakat
boshqamv organlarining;
-
vazirlik, qo‘mita, hokimiyatlarning;
-
sud, prokuraturalaming;
-
korxona, sexlaming;
-
ayrim rahbarlarning ish uslubi va hokazolar.
Mutlaqo o‘xshash kishilar bo‘lmagani kabi vazifalar ko‘pligi sababli
mutlaqo bir xil boshqaruv uslubi ham boimaydi. Rahbar faqat o‘ziga xos
xususiyat va sifatlar vositasida faqat o‘ziga xos, mansub uslubda ish
yuritadi. Bu ma’noda uslub rahbami shaxs sifatidagi xususiyatlarini, balki
faoliyati xususiyatlarini ifodalaydi. Kishilami boshqarar ekan, rahbar
jamoaning natijaviy maqsadi ko‘ra biladi va uni shu maqsad sari yo‘naltiradi.
Rahbar ishning mohiyatiga tushungan va uni chukur urgangan holda
223
mutaxassislar faoliyatini mohirona birlashtirish va yo‘naltirishi kerak.
Ishlab chiqarishni boshqarish uslubi boshqaruv apparati, barcha rahbar
va mutaxassislaming katta va murakkab faoliyatini aks ettiradi.
Boshqaruvning har bir vazifasi o‘ziga xos xususiyatlarga ega va shu sababli
unga ko‘p usullami talab etadi. Nazariy jihatdan boshqaruv apparatining
umumiy uslubi alohida boshqaruv tashkilotlari uslublari yig‘indisidan iborat
bo‘lishi kerak. Lekin amalda alohida tashkilotlaming turli uslublari o‘zaro
birlashib, bir-birini boyitadi, butun boshqamv apparatiga xos bo‘lgan o‘zga
xos boshqarish uslubi vujudga keladi.
Hisobchining yuksak darajadagi aniqligi, mexanikaning ehtiyotkorligi,
iqtisodchining rejaliligi va hakazolar bilimlami boshqaruv uslubini
belgilovchi majmuaning tarkibiy qismlaridan iborat boiadi. Jamoaning har
bir a’zosi o‘z uslubini kiritadi va shu yo'l bilan ushbu jamoaning boshqamv
uslubi vujudga keladi.
Ko‘pincha jamoadan biror xodim ketib, o‘miga yangi kishi keladi. U
odatda
Jamoada undan oldingi xodim egallagan joyni egallamasligi mumkin. U
mavjud uslubga moslashishi, jamoa ish yuritish uslubiga to‘g‘ri keluvchi
uslub yaratishi lozim. Albatta, uning ishlash uslubi mehnat jamoasi
uslubiga ham ta’sir ko'rsatadi.
Zamonaviy uslub jamoaning xar bir a’zosi oldiga katta talab kuyadi, va
shu
bilan
birga
o‘z-o‘zidan
mamnun
bulish,
ma’muriyatchilik,
rasmiyatchilikni inkor qiladi. uslub ijtimoiy rivojlanish qonunlarini, ishlab
chiqarishni boshqarish tamoyil va usullarini bilishi asosida shakllanadi va
boshqamv malakasi yigindisi kishilami tashkil etish kunikmasi, shuningdek,
shaxsiy tartiblilik bilan xarakterlanadi. Va, nihoyat, uslub boshqamv
xodimlarining mxiy va psixologik xususiyatlari, kuchli iroda, kat’iylik, va
kurkmaslik, boshka kishilar faoliyati ni yunaltira olish kabilami kamrab
oladi. Bundan tashkari rahbar tasawur etish, anik fikr yuritish,
kayishkoklik, ilmiy fikmi tushuna olish va yetkaza olish qobiliyatiga ega
bulishi kerak.
Rahbar menejment, iqtisodiyot va moliya, huquq, sotsiologiya va
pedagogika asoslarini bilishi lozim. Bu fanlar butun menejmentga ilmiy
karashlar tizimini yaratish imkonini beradi. Boshqaruv fakat ilmiy
bilimlariga ega bulishni emas, balki boshqarish san’atini bilishni xam talab
qiladi. Boshqamv tashkil etish bilan shug‘ullanuvchi awalo o‘z- o‘zini
tarbiyalay olishi, o‘zini boshqara olishi zamr. Buning uchun u doimo va
muntazam o‘zini-o‘zi tarbiyalashi kerak.
Rahbarlaming shaxsiy madaniyati, shu jumladan:
-professionallik va mahorat darajasi;
222
-axloqiy tarbiya;
-shaxsiy gigiyena va tashqi ko‘rinish;
-boshqaruv uslubi va usullari;
-boshqaruv faoliyatining barcha elementlari bo‘yicha ish vaqtini
oqilona taqsimlashi;
-ommaviy tadbirlami o‘tkazish madaniyati;
-
nutq va aloqa madaniyati;
-tashkiliy madaniyat ishni tashkil etish qobiliyati sifatida
namoyon bo‘ladi.
Rahbar uslubi eshitish va o‘qish, so‘zlash va yozish, ya’ni
axborotni qabul qilish va uni boshqalarga o‘zatish malakasida
ifodalanadi. Rahbar uchun zarur bo‘lgan sifatlar jumlasiga uning
tashkilotchilik qobiliyati, ish qobiliyati, kuchi, xushmuomalaligi,
irodaliligi kiradi.
Bozor sharoitida faoliyat ko‘rsatuv rahbar va mutaxassislar oldiga
qat’iy talablar qo‘yadi. Ular yuqori ishbilarmonlik va ahloqiy
sifatlarga, tadbirkor bo‘lishi, ahil jamoa tashkil etish va mehnat
jamoasi bilan davlat manfaatlarini o'zaro mutanosiliklarini ta’minlay
olishlari kerak.
Zamonaviy rahbarlar yuqori malakaga ega bo‘lishliklari,
istiqbolga ko'ra olishi va samarali xo‘jalik yuritishga imkon
yaratuvchi iqtisodiy fikr yuritish, shaxsiy intizomga ega bo‘lishi,
tashabbuskorlik ko‘rsatish, tavakkalchi bo‘lishi kerak.
Javobgarlik
oldidida
qo‘rqish-
kuchsizlik
beligsidir!
Javobgarlikdan qo‘rqan kishi rahbar bola olmaydi. Rahbar qo‘l
ostidagilar bilan shunday munosabatda boiishlari kerakki, toki ular
uning oldiga maslahat uchun bemalol kirsinlar. Rahbar o‘z qol
ostidagilami yaxshi bilishi, ular bilan suhbatlashishi, ular qobiliyati,
bilimi, malakasi egallagan lavozimiga mosligini va aksincha, ular
bilim, qobiliyat, malaka va ahloqiy sifatlaridan foydalanish yetarli
ekanligini aniqlash lozim.
Obro‘ga ega bolmay muvaffaqiyatli rahbarlik qilish mumkin
emas, lekin obro'ga kuch bilan emas, ish bilan, qanday ishlashni o‘z
misolida ko‘rsatish bilan, uni qanday bajarish haqida so‘zlash bilan,
faqat talabchanlik va qat’iylik bilan emas, bilim va ko‘nikma orqali
erishish mumkin. Boshqamv san’atiga ega bolmagan rahbar qabul
qilingan qarorlar samarali boiishini ta’minlay olmaydi. Lekin inson
rahbar boiib tugllmaydi, balki ish jarayonida shakllanadi.
Rahbar ish uslubi korxona faoliyati yakuni natijalariga ishlab
chiqarishni boshqarish vazifalari vositasida ta’sir ko‘rsatadi. Ulaming
har biri boshqa vazifalar bilan uzviy bogiiq holda ta’sir qiladi va
uslubning foyda hamda korxona faoliyatini umumlashtiruvchi
ko‘rsa1kichlarga
223
ta’sir etishning yagona mexanizmi tarkibiga kimvchi boglovchi bo‘g‘in
vazifasini bajaradi.
Uslub bilan ishlab chiqarish natijalari o‘zaro aloqasi tizimi rahbarlar
bilim va ko‘nikmalari, boshqaruv jarayoni texnologiyasi, mehnat intizomi
vositasida amalga oshadi va rahbar tomonidan qo‘llaniluvchi boshqamv
usuli bilan bog‘liq bo‘ladi.
Boshqamv uslubi tushunchasi. Menejmentda uchta asosiy uslub ajratib
ko‘rsatiladi:
1.
Avtoritar (yoki buyruk, avtokrat);
2.
Demokratik (yoki kollegial),
3.
Liberal.
Menejmenming
Do'stlaringiz bilan baham: |
