*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.
 
MENEJMENT JARAYONINI TASHKIL ETISH VA UNING 
MODELI 
Menejmentni  taqdim  etish  va  amalga  oshirishda  jarayonli  yondoshuv 
asosan  tizimli,  mazmunli  va  boshqa  tarkibiy  qismlaming  ketma-ketligini,  uni 
aniqlashni o‘z ichiga oladi. Har qanday jarayonning o'ziga xos tuzilishi awalgi 
boblarda  tahlil  qilinganidek,  nafaqat  ketma-ketlik  va  dinamikaga,  balki  uning 
tarkibiy  qismlarining  mohiyati,  tabiati,  xususiyatlari  va  ixtisoslashuviga  ham 
asoslangan  bo‘lishi  kerak.  Aslida,  jarayonning  ketma-ketligi  va  bunday 
tarkibiy  qismlaming  o‘zaro  bog‘liqligi  va  konfiguratsiya
37
sini  tartibga  solish, 
jarayonlarning tashkil etilishidagi o‘mi va rolini belgilaydi.
 
Bunday  dekompozitsiya
38
‘larning  mazmuni  va  diskretligi,  bir  tomondan, 
odatda,  umumiy  qabul  qilingan  tarkibga  ega  bo‘lgan  menejment  jarayonini 
yaratish  tartibi  va  boshqa  tomondan  ishlab  chiquvchilar,  menejerlar  va 
ijrochilaming o'ziga xos ishtiroki bilan belgilanadi.
 
Bu tabiiydir, chunki turli xil imkniyat va salohiyatga ega bo‘lgan turli xil 
ishtirokchilar  sezilarli  farqlar,  kelishmovchiliklar,  jarayonning  o‘ziga  xos 
namunasining tarkibi va mazmuni bilan bir-biridan ajralib turadi.
 
Umuman  olganda,  jarayonni  boshqarishning  asosiy  tarkibiy  qismlarini 
tanlash  va  joylashtirish,  ular  o‘rtasidagi  munosabatlami  o‘matish  va  ulaming 
uyg‘unlashuvi ketma-ketligi quyidagi qoidalarga asoslanadi
39
:
 
1)
 
jarayondagi  sikllaming  shakllanishi  takrorlash  davriyligini,  ketma- 
ketligini,  jarayonning  tarkibiy  qismlarining  o‘zaro  ta’sirini  aniqlash  imkonini 
beradi;
 
2)
 
tashqi  kuzatishlar  asosida  jarayonning  rivojlanishini  aniqlash  uchun 
fazalarga  bo‘linish  usuli  qo‘llaniladi,  hozirgi  vaqtda  bu  usul  jarayonning 
umumiy holatini aniqlash imkonini beradi;
 
3)
 
jarayonlar 
bosqichlaming 
belgilanishi 
tashkilotning 
asosiy 
bo‘limlarining  ixtisoslashuvini  belgilovchi  menejment  faoliyatining  asosiy 
mazmunini aks ettiradi;
 
4)
 
jarayonlar  bosqichlarning  puxta  o‘ylangan  holda  to‘ldirilishi  uning 
funksional  ixtisoslashuvni,  professional  hamkorlikni  va  faoliyat  turlarini, 
tashkilotning tegishli bo‘limlarini ma’muriy ravishda aniqlashni belgilaydi;
 
5)
 
universal 
harakatlaming 
kombinatsiyasi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
professional  operatsiyalaming  mazmunini  shakllantiradi  va  butun  jarayonni 
                     
37
  Konfiguratsiya- [lotin tilidan. configuratio-shakl berish, joylashtirish] - tashqi tasawur, shuningdek, har qanday narsalaming o’zaro joybshuvi, 
ob'ektlar  yoki  ulaming  qismlari,  yoki  Odatda,  ob'ektlar,  mashinalar,  odamlar,  imtiyozlar  va  boshqalar.  Bundan  tashqari,  dekompozitsiya  —  bu 
muanunoning strukturasidan foydalanadigan va bir-biriga bog'hq bo'Igan, ammo sodda bo'lsa-da, bir qator kichik vazifalami hal qilish uchun bitta katta 
vazifani hal qilish imkonini beruvchi ilmiy usul. Manba: 
https://vocabulary.ru/tea-min/konfiguracija
 
38
  Dekompozitsiya-butunni qismlarga ajratish.
 
39
 
А. М. Лялина Теория менеджмента: Учебник для вузов. Стандарт 3-го поколения. — СПб.: Питер, 2009. 
—
 
194 с.: ил. — (Серия «Учебник для вузов»). 

---

144 
 
butunlay tiklashni ta’minlaydi.
 
Bu 
qoidalar 
menejment 
chora-tadbirlarini 
tizimlashtiradi 
va 
tabaqalashtiradi, uni yaratish va amalga oshirish jarayonini optimallashtirishga 
imkon beradi.
 
Bunday  muhim-mazmunli  tahlil  va  jarayon  tarkibini  taqdim  etishning 
obyektiv  moslashuvi  asosiy  boshqaruv  tartibining  muhim  tarkibiy  qismlarini 
aniqlash  mezonlarini  tushunish  va  qo‘llash  uchun  amaliy  yondoshuvni  sinab 
ko‘rish va amalga oshirish imkonini berdi.
 
7-jadval
 
 
Jadvalda  keltirilgan  aniqlash  mezonlari  nafaqat  ulami  identifikatsiya 
qilish,  yanada  aniqroq  aniqlashga  imkon  beradi,  balki  ulaming  har  birining 
aniq  qo'llanilishining  maqsadlari  va  mazmunini  ham  belgilaydi.  Ular 
jarayonning  tarkibiy  qismlarining  har  bir  o'ziga  xos  toifasining  mohiyatini, 
kvintessensiya
40
sini  ajratib  turadi,  ulami  har  tomonlama  to‘liq  aniqlash, 
kompleks 
tasniflash, 
ketma-ketgini 
to‘g‘ri  tashkil  etish,  mazmunli 
yo‘naltirilgan  va  maqsadli  ravishda  hamkorlik  qilish  imkonini  beradi.  Shu 
bilan  birga,  mezonlarni  batafsil  va  determinatsiya
35
  qilish  tashkilotni 
boshqarishning asosiy yo‘l-xaritalarini yaratishning umumiy konfiguratsiyasini 
barqaror, vaqti-vaqti bilan takrorlanadigan sikl sifatida belgilaydi.
 
Professional  operatsiyalarda  birlashtirilgan  oddiy  harakatlar  ishlab 
chiqarish  va  boshqaruv  bo‘limlari  tomonidan  boshqaruv  jarayonining  tegishli 
funksional  bosqichlarini  maqsadli  shakllantirish  va  izchil  amalga  oshirishni 
ta’minlaydi.  Jarayonlami  qamrov  kengligini  samarali  aniqlash  tadqiqotlar 
fazasida  ketma-ketliklami  shakllantiradigan  etaplami  ajratib  turuvchi  aniq 
oraliq  natijalami  tanlash  va  ishlab  chiqarish  jarayonining  siklini  va  aniq 
maqsadga erishish imkonini beradi.
 
Davriy  takrorlanadigan  sikllar  ketma-ketligi  yagona  jarayonga  aylanadi, 
bu esa, boshqa parallel va ketma-ket amalga oshiriladigan tartib- qoidalar bilan 
                     
40 
Kvintessentsiya (от лат. quinta essentia -beshinchi mohiyat, перевод греч. лецятг| ойота), МапЬа: https ://iphlib ,ru/greenstone3/library/со 
llection/newphilenc/ document/HASHO If00a0a0f2303e53a£2ffef