*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.
 
MENEJMENT NAZARIYASIDA TIZIMLI YONDOSHUV 
Tizimli yondoshuv - bu fikrlash uslubidir
23
. Tizimli yondoshuv boshqaruv 
haqidagi  turli  maktablar  yondoshuvlarining  asosiy  kamchiliklarini  bartaraf 
etishga  imkon  beradi,  ya’ni  turli  maktab  namoyondalari  asosiy  e’tiborini  bir 
muhim  elementga  qaratish  bilan  cheklanib  qoladi.  Bu  esa,  obyekt  to‘g‘risida 
yakdil fikmi aytish va xulosa chiqarishda xatoliklarga olib keladi.
 
Menejmentda  tizimli  yondoshuv,  awalo,  menejment  obyektini  murakkab 
ijtimoiy-iqtisodiy, o‘zgaruvchan tizim, ichki tartib va o‘zaro aloqada bir butun 
yaxlitlikni  tashkil  etuvchi  unsurlar  yigindisi  sifatida  o‘rganilishini  ifodalaydi. 
Tizimli  yondoshuv  boshqariladigan  ob’yektning  barcha  tarkibiy  qismlariga 
uzviy  amal  qilishini  ta’minlaydi,  bir  tomonlama  yondoshuvni  inkor  etadi, 
tizimning  turli  unsurlari  o‘rtasida  nomutanosiblik  va  qarama-qarshiliklami 
bartaraf  etishga  yordam  beradi  va  shu  sababli  faqat  menejment  obyektiga 
nisbatan  emas,  balki  menejmentning  o‘ziga  nisbatan  ham  amalga  oshirilishi 
kerak.
 
Tizimli yondoshuv tahlilni alohida emas, balki tizimda, ya’ni ushbu tizim 
elementlarining muayyan aloqasini o‘matilganligini anglatadi.
 
Tizimli yondoshuv quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
 
-
 
o‘rganilayotgan  obyekt,  qanday  bo‘lishidan  qat’iy  nazar  bir  butun 
sifatida baholanadi;
 
-
 
muayyan  muammolami  hal  qilish  butun  muammolami  hal  etishga 
bogiiq, umumiy muammolar barcha tizim uchun ishlaydi;
 
-
 
obyektni  bilish  faqat  faoliyat  mexanizmi  bilan  chegaralanmaydi,  balki 

---

68 
 
obyektni rivojlanishining ichki qonunlarini aniqlashgacha kirishiladi;
 
-
 
ba’zi  sharoitlarda  ikkinchi  darajali  ahamiyatga  ega  boigan  tizim 
elementlari vaziyat o‘zgarganda muhim boiishi mumkin.
 
Tizimli yondoshuvning asosiy tamoyillari:
 
-birlik;
 
-butunlik;
 
-dinamik;
 
-tizim va atrof-muhitning o‘zaro bogiiqligi;
 
-iyerarxik;
 
-tashkilotchilik;
 
-dekompozitsiya  (dekompozitsiya  -butunni  qismlarga  ajratish.  Bundan 
tashqari,  dekompozitsiya-bu  muammoning  strukturasidan  foydalanadigan  va 
bir-biriga bogiiq boigan, ammo sodda boisa-da, bir qator kichik vazifalami hal 
qilish uchun bitta katta vazifani hal qilish imkonini bemvchi ilmiy usuldir)
24
.
 
Tizimli yondoshuvning bir qator o‘zaro bogiiq tomonlari, uning quyidagi 
mohiyatlarini belgilaydi:
 
-
 
tizimni qurish va uni tadqiq qilishda qanday elementlar 
mavjudligini ko‘rsatish;
 
-
 
tizimni,  tizimning  ichki  tuzilishini  aniqlash,  birikmalarning  tabiati  va 
tarkibiy qismlarining o'zaro ishlash yoilarini aniqlash;
 
-funksional,  barcha  savollarga  javob  bemvchi,  joriy  tizimni  va  uning 
tashkil etuvchilari tarkibiy qismlarining vazifalarini aniqlashtirish;
 
-
 
bu  tizimning  boshqalar  bilan  gorizontal  (hamkorlik)  va  vertikal 
(iyerarxik) munosabatlarini aniqlash;
 
-
 
tizimni 
saqlab 
qolish, 
takomillashtirish 
va 
rivojlantirishning 
mexanizmlari, omillarini ko‘rsatish;
-
 
tarixiy,  tizim  qanday  paydo  bo‘lganligi,  qanday  rivojlanish 
bosqichlari va rivojlanish tendensiyalari (istiqbollari) haqida savollarga javob 
berish.
 
Tizim o‘zini qayta qurib, yangi tashkiliy darajada vujudga kelishi uchun 
oz miqdorda energiya bilan ta’sir ko‘rsatish kifoyadir.