*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tashkilotning  ichki  va  tashqi  muhitlari. 
Har  qanlay  tashkilotda  bir 
turdagi  ishni  bajaruvchi  kishilar  birlashadi.  Ba’zi  bir  kompaniyalarda 
guruhlash  funksional  belgilar  bo‘yicha,  boshqalarida  esa  bo'limlar  ishlab 
chiqarilayotgan  mahsulot,  iste’molchi  ko'rinishi,  geograflk  belgilar  asosida 
shakillanadi.
 
Katta korxonalar da bo‘limlar bir necha belgilar bo‘yicha tashkil topishi 
mumkin, bo‘limlami tashkil qilishning eng umumiy belgilari funksional belgi 
boiib,  menejer  va  xizmatchilar  bir  bolimni,  firmaning  moliyaviy 
muyaffaqiyaitni ta’minlovchilar boshqa bo‘limni tashkil etadi.
 
Bu  bolimlar  rahbarlari  firma  prezidenti  oldida  hisob  beradilar. 
Chegaralangan  hududda  chegaralangan  mahsulot  ishlab  chiqaradigan 
firmalarda  funksional  bo‘limlar  tashkil  qilinadi.  Ammo  kichik  firmalarda 
doim ham maqsadga muvofiq emas.
 
Bunday  paytlarda  u  yoki  bu  tashkilotda  bo‘limlami  ixtisoslashtirish 
kombinatsiya  shaklda  boiishi  mumkin.  Lekin  biznesning  yangi  yo‘nalishi 
bo‘yicha  muvofiq  bolimlami  tashkil  qilish  mumkin.  Boiimiar  geografik 
belgilar  bo‘yicha  u  yoki  bu  xududga  xizmat  ko‘rsatish  asosida  tashkil 
qilinishi mumkin.
 
Shun  day  qilib,  bolimlami  korxona  ichida  ixtisoslashuvining  to'rtta 
talabini ajratib ko‘rsatish mumkin:
 
1.
 
ishlab chiqarish turlari bo‘yicha;
 
2.
 
geografik hududlar bo‘yicha;
 
3.
 
iste’mol bozorlari bo‘yicha;
 
4.
 
faoliyat turi bo'yicha.
 
Bu  yo‘nalishlar  korxona  tashqi  va  ichki  muhitiga  ta’sir  ko‘rsatuvchi 
asosiy  va  “ilmiy  boshqarish”  nomini  olgan  yangi  maktab  lideri  F.Teylor 
tasodifiy  ishga  tasdiqlangan  ishchi  tizmini  o‘zgartirishga  ahd  qilib,  uning 
o‘miga u ishni ishchiga berishga qaror qildi. U ishni standartlashni orzu qilib, 
ishchilarga  tashkil  qilish,  hisob-kitob,  rejalashtirish  ishlariga  yordam  berib, 

---

126 
 
ish  haqini  rag‘batlantiruvchi  roliga  erishib,  ishchilami  muvaffaqiyatga 
erishishga yordam beradigan nazoratchilarga katta e’tibor berdi.
 
Agar firma ishchi hayoti,  yashash sharoiti haqida g‘amxo‘rlik qilib, uni 
qaror qabul qilishga tortib katta ma’suliyat yuklasa, u birdaniga ish sifatini va 
mehnat unumdorligin oshiradi.
 
Tashqi  va  ichki  muhit.  Tashkilotning  eng  ahamiyatli  xususiyatlarldan 
biri bu uning tashqi muhitga bog‘liqligi hisoblanadi. Xech bir tashkilot tashki 
muhitdan ajratgan xolda amal kilishi mumkin emas. Bu tashkilot faoliyatidan 
katiy  nazar  tashki  muxltda  yuzaga  keladigan  xamda  u  yoki  bu  darajada 
tashkilotga ta’sir kursatadigan sharoitlar va omillardir.
 
Tashkilotga  tashqi  muhitning  (siyosiy  va  iktisodiy  muhit,  madaniyat, 
ekologiya va boshqalar) ta’sirini ko‘rganda, uning bir xil emasligini nazarda 
tutish  lozim.  Shuning  uchun  tashqi  ta’sirning  eng  muhim  omillarini 
aniklashga  qodirlik  va  tashqi  ta’sirga  javob  berishning  samarali  yullarini 
ishlab chiqish muhimdir.