mutlaq monarxiyay cheklangan
monarxiya va noan’anaviy monarxiya.
Davlat hokim iyati boshqa bironta idora vakolatlari bilan yoki qo n u n -
lar asosida cheklanm agan holda am alga oshirilsa, bunday m onarxiya m u t
laq m onarxiya deyiladi.
Mutlaq monarxiya
boshqaruv shaklida davlat boshlig‘i hokim iyatdan
m uddatsiz, y a’ni um rbod foydalanadi, taxtni m eros yoki qarindoshlik
senzi b o ‘yicha egallaydi ham da o ‘z xatti-harakatlari u chun qon u n yoki
biror davlat organi oldida javobgar boMmaydi, balki faqat xudo oldida
m as’uliyatning mavjudligida nam oyon b o ‘ladi. M utlaq m onarxiyaning
o ‘ziga xos yana b ir xususiyati shundaki, m azkur boshqaruv shakliga
asoslangan d av latlar q o n u n la rid a davlat b o sh lig ‘i, ya’ni m onarx
tom o n id an qabul qilingan qon u n yoki boshqa turdagi huquqiy hujjatning
b iro r-b ir shaxs tom o n id an bajarilmasligi holatida u faqat yuridik javob-
garlikka tortilibgina qolm ay, balki m onarx xudoning yerdagi vakili
hisoblangani uchu n uning am rini bajarm aslik katta gunoh sanaladi va
xudoning qahriga uchraydi ham da inson o ‘lim idan so‘ng narigi dunyoda
xudo oldida ham javob berishi haqida uqtiriladi. M onarx hokimiyati ilo-
hiylashtirilgan shaklda nam oyon b o ‘ladi.
Cheklangan m onarxiyada
m utlaq m onarxiyadan farqli ravishda
m onarx hokim iyatining vakolatlari konstitutsiya va qon un asosida yoki
davlatning biro n -b ir vakolatli idorasi tom onidan cheklangan b o ‘ladi.
C heklangan m onarxiya, o ‘z navbatida, dualistik va parlam entar turlarga
b o ‘linadi.
Dualistik monarxiya
davlatlariga Saudiya A rabistoni, Quvayt, Nepal
kabi davlatlar kiradi. D ualistik m onarxiyalar XIX asrning oxiri - XX asr
83
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
boshlarida (burjua-dem okratik inqiloblar davrida), ya’ni hukm dorlar m u t
laq monarxiya shaklida boshqaruvni ushlab tura olm agan, burjuaziya esa
hali kuchga toMmagan davrda keng tarqalgan edi.
Dualistik m onarxiya m utlaq m onarxiyadan parlam entar m onarxiyaga
o ‘tishda oraliq, o ‘tish shakli b o ‘lib, hukm dor bilan bir qatorda, m utlaq
monarxiya uchun xos b o ‘lm agan boshqa oliy davlat hokim iyat organ lari —
parlam ent va hukum atning mavjudligida nam oyon b o ‘ladi. A m aldagi va
yuridik hokim iyat m onarx tuzadigan hukum at va qon u n chiqaruvchi idora
hisoblangan parlam ent o ‘rtasida b o ‘linadi.
Dualistik m onarxiyaning o ‘ziga xos xususiyati shundaki, parlam ent
(yoki uning bir palatasi) va hukum at a ’zolari huk m d o r tom o n id an tayin-
lanadi va uning oldida shaxsan javobgar b o ia d i. U shbu m onarxiya shak
lida davlat boshlig‘ining vakolatlari qism an cheklangan b o klsada, am m o u
aslida davlat boshlig‘i funksiyasini am alga oshiradi. H ukum atni tuzish
parlam entning partiyaviy tarkibiga bog‘liq emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |