|
Huquqiy ruhiyat —
o n g doirasidagi huqu q iy hodisalar bilan b o g ‘liq
holda, o n g d a yuzaga keladigan va unga singib ketgan h is-tuygku, k echin-
m a lar sohasini ifodalaydi. H u q u q iy ruhiyat — huqu q iy hodisalarni hissi-
yot bilan tiklash sohasidir. Inson hissiz, o ‘ylam ay o ‘z - o ‘zidan fikr yuri-
tadigan m a sh in a em as, balki u fikr yuritish bilan birga sezadigan tirik zot-
dir. S h u n in g u c h u n , inson ijtimoiy h o disalar va shu ju m la d a n huquqiy
hodisalarni h a m nafaqat aql, balki sezgi bilan h a m anglab yetadi.
H u quqiy hodisalarni tu s h u n ib yetish ja ra y o n i insonning ishtirokisiz
rivojlana o lm aydi, shu sababli u n d a tabiiy ta rzda g‘oyaviy va hissiy j a r a
yo n la r q o ‘shilib ketadi. M asalan, loyihalashtirilayotgan q o n u n n in g m a z
m u n i bilan sh u n ch ak i tanishib chiqish, shaxsda h a r xil hayajonlanishni
(shodlanish va q an o atlan ish , anglashilm ovchilik va achinish, xafa b o ‘lish
kayfiyatini) keltirib chiqaradi yoki uning to'lq in lan ish ig a olib keladi.
In so n o ‘zining ruhiy holatiga k o ‘ra h u q u q n i m ensim aslik, noqonuniylik,
zulm va inson erkini kam sitish bilan b o g ‘liq salbiy huqu q iy voqeliklarga
befarq, loqayd qaray olm aydi. U n in g huqu q iy k echinm alari va kayfiyati
q a h r - g ‘azab va norozilik k o 'rinishlarida n a m o y o n b o ‘lib, ijtim oiy-huquqiy
hayo tn in g salbiy hodisalariga tanqidiy q arash u c h u n ruhiy asosni vujudga
keltirib, insonparvarlik g ‘oyalari negizida inso n d a qayta yaratish, b u n y o d -
korlikka intilish hissini keltirib chiqaradi.
H a r q a n d a y bilim ning huqu q iy on g doirasida shakllanishi idrok etish
ja ra y o n in i te ranlashtira borib, u lar aks ettirgan hodisalarni o ‘zlashtirishda
hissiy tus oladi. H u q u q n i takom illashtirishda insonning xuddi shu hissi-
yoti (buni eslatib o ‘tish joiz) oldingi o ‘rinlardan birida turadi. Jam iy atd a
ijtimoiy adolatga erishishga qaratilgan va hissiy tus berilgan talablar
kuchiga ishonish u c h u n qullikni b e k o r qilish, tabaqaviy im tiyoz va
cheklash, irqiy kam sitishga y o ‘l q o ‘ymaslik, q o n u n oldida h a m m a fu q a ro
larning konstitutsiyaviy tengligini ta n olish kabilarni eslashning o ‘zi
285
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
kifoya. H u q u q iy on g sohasida kechadigan fikrlash ja ra y o n i o d a m la r talabi
va m anfaatini ifoda etuvchi inson hissiyoti bilan y o ‘g ‘rilgan yoki shu
hissiyotdan tuzilgan. H u q u q iy ong sohasida vujudga keladigan huqu q iy
g ‘oyalar, tu s h u n c h a la r va taassurotlar, aql va sezgining sh u n d a y n o a n iq
chalkashib ketishi oqibatida, inson fe ’l-atvorini tartibga solishda katta
t a ’sirchan kuchga ega b o ‘ladi. S hu n in g u c h u n , h u q u q iy ongni o ‘rganish-
ga katta ah am iy at beriladi.
H u q u q iy ongn in g tuzilishini tahlil qilish, bir to m o n d a n , huquqiy
m afkura va huqu q iy ruhiyat kabi uning tabiiy tarkibiy qism larining o ‘zaro
t a ’siri tabiati va o ‘zaro nisbatini o ch ad i, b o sh q a t o m o n d a n , ijtimoiy h a y o t
da bugun hodisa sifatida uning vazifasini och ib berishga yordam lashadi.
H u q u q iy fan huqu q iy on g sohasini ijtimoiy va shaxsiy turlarga ajrata-
di. A m m o bu chegaralash, ular o ‘rtasidagi o ‘zaro dialektik b o g ‘liqlikni
m utlaqo in k o r etm aydi. H u quqiy ong h a r bir tu rin in g nisbatan m ustaqil-
ligini tan olgan holda, ularga xos xususiyatlarni o c h a d ig a n h u q u q n in g
u m u m iy nazariyasi ularning h ar ikkisi h a m ja m iy at mahsuli b o lg a n lig i
u c h u n u lar birligini yagona ijtimoiy hodisa sifatida tan olishdan kelib
chiqadi.
Ijtimoiy ong huqu q iy o n g n in g y a n a d a y uqoriroq darajasi
hisoblanadi, c h u n k i u n d a huqu q iy voqelikka xos boNgan b a rc h a xususi-
yatlar mujassam . U n in g m a z m u n i h u q u q n i bilish va hayotga tatbiq qil
ishda inson tafakkurining ijodiy yutuqlari va ijtim oiy-huquqiy am aliyoti
bilan sug‘orilgan.
Shaxsiy huquqiy ongga kelsak, u o ‘z m a z m u n ig a k o ‘ra katta hajmli va
keng em as. B undan tashqari, u h u q u q iy ta fakkur tarixida t o ‘plangani
u c h u n , h u quqiy bilim lar yig‘indisini q a m ra y olm aydi. Shaxsiy huquqiy
o n g bilish im koniyatlari jih a tid a n bir q a d a r cheklangan. H a m m a g a
m a ’lum ki, h ar bir inson n in g hayoti alohidadir. Bir shaxsda huqu q iy bilim
olish im koniyati katta b o ‘lsa, boshqasida kam roq. Birinchisining huquqiy
ongi darajasi yuqori b o ‘lsa, ikkinchisiniki — past. S hu n in g oqibatida,
shaxsiy huquqiy o n g h a r xil rivojlanish darajasiga ega. H u q u q iy ong
m a ’lum darajada ja m iy a t a ’zolarining h u q u q iy m a ’lum otlariga h am
bo g ‘liqdir. Shunga k o ‘ra, fuqarolarning huqu q iy m a d an iy at darajasini
k o 4arishga k o ‘m ak beradigan huqu q iy axborot tizim ini tashkil qilish
286
XIII B O B . HU Q U Q IY O N G VA HU Q U Q IY M AD AN IYAT
masalasi alohida am aliy ah a m iy a t kasb etadi. H u quqiy m adan iy at d a ra
jasiga qarab ,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
