|
oddiy
yoki
murakkab
tu rlard an ib o
rat b o i a d i . O ddiy s h a rtn o m a d a ishtirok etuvchi taraflar faqatgina ikki
subyektning q atnashuvini talab etadi xolos. M urak k ab s h a rtn o m a d a esa,
b iro r-b ir m asala yuzasidan k o ‘pchilik ishtirokchilarning soni talab etiladi.
M asalan, M ustaqil D avlatlar H a m d o ‘stligi, Y evropa Ittifoqi, S hanxay
H am korlik Tashkiloti kabi tashkilotlarga uyushish m u rak k a b sh a rtn o m a la r
asosida tuzilgan. S h u ningdek, s h a rtn o m a la r ifodalanish shakliga k o ‘ra
y o z m a va o g ‘zaki b o i i s h i m u m k in . O g ‘zaki s h a r tn o m a la r asosan k u n d a
lik turm u sh im iz d ag i maishiy xizm at sohalarida te z -te z u c h ra b turadi.
M asalan, y o i o v c h i va k o n d u k to r o ‘rtasidagi o ‘zaro m u n o sab at yoki
kichik hajm dagi oldi-sotdi m u n o sab atlari yuzaga kelgan vaqtda sotuvchi
va xarid o r o ‘rtasidagi o ‘zaro m u n o s a b a tla r og‘zaki shakldagi s h a rtn o m a
asosida am alga oshiriladi. Jam iyatdagi m u h im va rasm iy m u n o sab atlar
faqatgina y o z m a shakldagi s h a rtn o m a la r asosida am alga oshiriladi.
D avlatlararo s h a rtn o m a la rn in g barchasi yo zm a shaklda tuziladi.
S h a rtn o m a la r tuzilish m u d d a tin in g davomiyligiga k o ‘ra qisqa m u d -
datli va u z o q m u d d a tli s h a rtn o m alarg a h a m b o ‘linadi. Oila va nikoh
m u n o s a b a t la r i d a
tu z ila d ig a n
s h a r t n o m a l a r
u z o q
m u d d a tli
b o ‘lib
hisoblanadi. Qisqa m u d d a tli s h a rtn o m a la r esa m uayyan ishni m a ’lum bir
vaqt ichida am alga oshirish bilan y ak u n lan ad ig a n h ollarda tuziladi.
D u n y o davlatlari o ‘rtasidagi o ‘zaro m u n o s a b a tla r h e c h bir davlatning
q o n u n yoki q o n u n osti hujjati bilan tartibga solinm aydi. X alqaro m u n o -
sabatlarda s h a rtn o m a h u q u q m a n b ay i sifatida m a y d o n g a chiqadi. X alqaro
s h a rtn o m a — davlatlararo yoki b o sh q a shaxslar o ‘rtasidagi o ‘zaro kelishuv
b o ‘lib, xalqaro h u q u q asosida tartibga solinadi. X alqaro s h a rtn o m la r tuzil-
223
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
gan vaqtda yoki tan o linganida (ratifikatsiya qilinganida) u n in g m a tn id a
ifodalangan m ajburiyatlarni taraflar bajarishi shart ekanligi belgilab
q o ‘yiladi. Ayrim hollarda davlatlar o ‘rtasida tuzilgan s h a rtn o m a la r am al
qilish m ud d a ti tu g a m asd an h a m b e k o r qilinishi m u m k in . Buni xalqaro
h u q u q d a denonsatsiya qilish d eb n o m la n a d i. V ena konvensiyasining 2-
m oddasida xalqaro s h a rtn o m a hu q u q i h aqida sh u n d a y tu s h u n c h a b eril
gan: “ S h a r tn o m a - bu davlatlar o ‘rtasidagi kelishuv b o ‘lib, y o z m a ra-
vishdagi xalqaro h u q u q bilan tartibga solin a d i” .
M asalan, 1990-yil 12 -s e n tab rd a “ G F R va G D R n i yagona G e rm a n iy a
davlatiga birlashtirish t o ‘g ‘risida” tuzilgan xalqaro s h a rtn o m a ikki davlat
o ‘rtasidagi o ‘zaro m u n o sab atlarn i tartibga soluvchi h u q u q m anbayi sifati
d a xizmat qilm oqda. G D R bilan G F R davlatlarini birlashtirgan xalqaro
s h a rtn o m a ularning keyingi harakatlari u c h u n asosiy m a n b a b o ‘lib xizm at
qiladi.
X a lq a r o - h u q u q i y
s h a r tn o m a :
kelishuv,
ak t,
k o n v en siy a,
deklarasiyalar xalqaro h u q u q n in g m a nbayi hisoblanib, davlatlarning o ‘zaro
siyosiy ( h a m d o ‘stlik, o ‘zaro y o rd a m , h u ju m qilmaslik, qurolsizlanish
t o ‘g ‘risidagi), iqtisodiy (savdo, iqtisodiy y o rd a m k o ‘rsatish, qarz berish,
kredit berish haqidagi), ham korligini tartibga solishga xizm at qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, h u q u q iy va m a x
sus m asalalar b o ‘yicha bir q a n c h a s h a r tn o m a la r tuzgan va bu b o ra d a 1995-
yilda “ 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro s h a rtn o m a la r t o ‘g ‘risida”gi
q o n u n i qabul qilingan. S huni alohida t a ’kidlash lozimki, xalqaro s h a r tn o
m a larning qoidalari 0 ‘zbekiston q o n unlariga nisbatan ustunlikka ega.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
