davlat va ijroiya hokim iyat boshlig‘i sifatida respublika h u d u d id a m ajburiy
ta rzda am al qiluvchi fa rm o n la r chiqaradi. P rezid e n tn in g davlat m exa-
niz m ida va ijroiya hokim iyati tizim ida tutgan q a t’iy o ‘rni u n in g fa rm o n -
larini n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar tizim ida egallaydigan m avqeyi, rolini
ega b o ‘lgan n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatdir. A n ’anag a k o ‘ra, fa rm o n yuridik
X В О В. H U Q U Q N IN G SHAKLI (M A N B A Y I)
kuchi va aham iyati jih a tid a n q o n u n d a n keyingi o ‘rinda turadi. Biroq,
h o k im iyatlar taqsim lanishi prinsipi davlat va siyosiy tizim im izga joriy etil
g an hozirgi sh aroitda fa rm o n n i oddiygina “ q o n u n o sti akt Г deb tushunish
t o ‘g ‘ri b o ‘lm aydi. Bunday eskicha talqinni tark etish kerak. F a rm o n
ijroiya h okim iyatining K onstitutsiyada belgilangan o ‘z vakolatlarini a m a l
ga oshirish aktidir. S hu bois uni “ q o n u n o s ti ak ti” em as, balki “ k o n stitu t
siyaviy darajadagi h u q u q iy a k t” deb h a m atash m u m k in . U n in g q o n u n
bilan m u nosabatiga kelganda s h u n i aytish lozimki, Prezident vakolatiga
taalluqli m asala b o ‘yic h a chiqarilgan fa rm o n n i q o n u n bilan h a m bekor
qilish yoki b o s h q a c h a hal etish m u m k in em as. M asalan, P rezid e n t far-
m o n i bilan tayinlangan Bosh p ro k u ro r yoki vazirni h e c h bir q o n u n bilan
vazifasidan o z o d etib b o l m a y d i . B unday lavozimlarga h a tto q o n u n bilan
h a m biro r shaxsni tayinlab boMmaydi. B ordi-yu, sh u n d a y qilingan ta q d ir
da m a z k u r q o n u n K onstitutsiyaga zid b o ‘lib, yuridik kuchga ega Ь о Ч т а у -
di, c h u n k i bu P rezid e n tn in g konstitutsiyaviy vakolatlariga daxl qilish
b o i a d i . Va aksincha, K onstitutsiyada q o n u n bilan tartibga solinishi
k o ‘zda tutilgan m asala b o ‘yic h a fa rm o n chiqarish m u m k in emas.
H ok im iy atlar taqsim lanishi prinsipining q a t ’iy talabi a n a shunday.
F a rm o n la r, u m u m iy qoidaga k o ‘ra, 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasi
h a m d a q o n u n la rig a muvofiq va ularning ijrosi ni t a ’m inlash m aqsadida
chiqariladi.
P rezident farm onlari yuksak nufuzliligi tufayli m a m lak a t iqtisodi-
yotining, aholi ijtimoiy hayoti h a m d a davlat boshqaruvining q o n u n la r va
h u k u m a t qarorlari bilan q a m ra b o lin m ag an talaygina dolzarb masalalari-
ni tez va sam arali hal etish im ko n in i beradi.
P rezident farm onlari strategik va dasturiy xarakterga ega b o ‘lib, u la r
d a H u k u m a t, u yoki bu vazirlik, davlat q o ‘mitasi yirik va m urakkab
b o ‘lgan m u a y y an m asalani q an d ay hal etishi kerakligining aniq rejasi va
y o ‘l-y o ‘riqlari belgilab beriladi. F a r m o n la r Vazirlar M ahk am a si va davlat
b o shqaruvining b o sh q a b o ‘g‘inlari faoliyatiga rahbarlik qilishning samarali
vositasiir. Biroq, fa rm o n la r h u k u m a t qarorlari o ‘rnini egallay olmaydi.
H a r ikki turdagi bu hujjatlar Konstitutsiya va q o n u n d a belgilangan v a k o
latlar doirasida chiqariladi.
2 1 9
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
F a rm o n bilan q o n u n g a q o ‘sh im c h a yoki o ‘zgartirish kiritish m u m k in
em as, u q o n u n asosida va q o n u n ijrosi ni t a ’m inlash m a q sad id a ch iqari-
ladigan hujjatdir. Shu o ‘rinda q o n u n bilan fa rm o n o ‘rtasidagi m u n o s a b a t-
ni an iq ro q bayon etish lozim:
Q o n u n p a rla m en tn in g , hokim iyat oliy vakillik organining hujjatidir;
farm o n esa davlat boshlig‘ining n o rm a tiv -h u q u q iy hujjati. Q o n u n ham ish a
n orm ativ xarakterga ega b o ‘ladi; farm o n n orm ativ hujjat b o 'lish i h a m ,
b o ‘lmasligi h a m m u m k in . B a’zan fa rm o n la r individual hujjat sifatida
chiqariladi.
Q o n u n o ‘z yuridik kuchi jih a td a n fa rm o n d a n ustun turadi. F a r m o n
n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar iyerarxiyasida q o n u n d a n keyingi o ‘rinni egal
laydi. Q o n u n bilan fa rm o n n in g qoidalari o ‘zaro zid kelib qolgan ta q d ir
da, q o n u n ustuvorlik qiladi.
Shu o ‘rinda q o n u n n in g h a m , fa rm o n n in g h a m tartibga solish p r e d
m eti borligini y o d d a tutish lozim. Konstitutsiyaga muvofiq farm o n bilan
hal etiladigan masala b o ‘yicha q o n u n chiqarish m u m k in em as va aksin
cha. Biroq, b a rc h a fa rm o n la r p a rla m e n t — Oliy Majlis S enatining tas-
dig‘idan o ‘tishi lozim. Q o n u n K onstitusiyada belgilangan alohida q a t ’iy
o brnatilgan tartibda (o d a td a 1о‘г1 m ajburiy bosqichli ja ra y o n natijasida)
qabul qilinadi. F a rm o n n i qabul qilish esa, q o n u n ijodkorligi jarayonidagi
singari maxsus bosqichlarni am alga oshirishni talab etm aydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
